Айтуынша, соңғы екі жылда құмар ойындар нарығы жылжымайтын мүлік нарығын басып озған. Биыл бірінші жартыжылдықтың өзінде ғана халықтың құмар ойындарға жұмсаған шығыны 100 млрд теңгеден асыпты.
Негізі, қазір құмар ойындардың жарнамалары кез келген онлайн платформада қолжетімді. Оның соңы нарықтың осы түрі елімізде кеңінен қанат жайып, лудомания дертіне шалдыққан адамдардың қатарын өсіріп отыр.
Ойынқұмар оқушы көп
Жарнамасы жер жарып, заңдық тұрғыда ешқандай тосқауыл болмаған соң елдегі ересектер ғана емес, балалар да құмар ойынға тәуелділердің қатарын жыл сайын толықтырып келеді. Мәжіліс депутаты Нартай Аралбайұлы елімізде қазір 700 мың оқушы құмар ойын ойнайтынын айтады. Мәселен, елімізде казинолар мен букмекерлік кеңселердің жылдық қаржылық айналымына қарасақ, үш жыл бұрын құмар ойындардың айналымы 89 млрд теңге болса, былтыр 500 миллиард теңгеге жеткен. Елдегі букмекерлік кеңселер мен казинолардың біркүндік қаржылық айналымы 3,5 миллиард теңгеге жетсе, ал жылдық қаржылық айналымы 1 триллион теңгені құрайды. Бұл сөзге дәлел сол, биыл казинолар мен букмекерлік кеңселердің жылдық қаржылық айналымы жыл басынан бері 1 триллион теңгеден асқан. Ал осындай құмар ойынға қызыққан бір адамды емдеуге кемінде 5 ай уақыт кетсе, емінің өзіне айына 600 мың теңге жұмсалатын көрінеді. Қарап отырсаңыз, құмар ойындардың көрігін қыздырып отырғандар қаншама адамның өміріне балта шауып, өмірмен қош айтысуына себеп болып отыр. Депутаттың сөзінше, биыл онлайн құмар ойынды жарнамалаған 1 783 интернет ресурс бұғатталған. Одан бөлек, бір қазақстандықтың букмекерлік кеңселер мен казинолар алдындағы қарызы орта есеппен 10 миллион теңгені құрапты.
Қарыздан көз ашпайтын адамның кез келген уақытта қылмысқа барып, өз-өзіне қол салмауына кепілдік жоқ. Себебі ойынқұмарлық – психологиялық ауру. Тәуелділікке ұшыраған адамдар көп жағдайда өз әрекетіне есеп бере алмайды. Бұл дегеніңіз, мұндай адамдар қоғамға қауіпті.
Психолог Санжар Тұрсынметов ойынқұмарлық та нашақорлық пен ішімдікке құмарлық секілді тәуелділіктің бір түрі екенін тілге тиек етті.
«Америкалық ғалымдар ойынқұмарлықты зерттеп көрген кезде оны үш топқа бөледі. Біріншісі – ойынқұмарлық та клиптомания, пиромания секілді аурудың бір түрі. Мысалы, клиптоманиямен ауыратын адамдар жүрген жерінде бір нәрсе ұрламаса тұра алмайды. Ол зат оған керек пе, керек емес пе, пайдасына асыру үшін алып жатыр ма, оны ойламайды. Тек үптеп кетуді ғана ойлап тұрады. Пиромания деген де сондай. Бір нәрсені өртеп жіберіп, содан ләззат алатын адамдар. Сол ойынқұмарлық та психикалық бұзылыс. Екіншісі – өзінің әс-әрекетіне жауап бере алмау. Бір адамдар жұмысқа бара жатқанда есікті жаптым ба, жаппадым ба деп ойлайды. Барып бір көріп келген соң есікті жапқанына көз жеткізу қалыпты дүние. Ал екі рет қарап келіп, сәлден кейін қайтадан соны бірнеше рет ойлау бұзылысқа жатады. Ойынқұмарлықты ғалымдар дәл сондай бұзылысқа жатқызады. Мұндай адамдар ойынды ойламаса, тұра алмайды. Үшіншісі, психологиялық тәуелділік», – дейді маман.
Психологтердің өзі лудоманиядан емделген адамның толықтай сауыққанына 100 пайыз кепілдік бермейді. Өйткені құмар ойынға құмарлық – дауасы жоқ дерт. Психолог Балабек Сақтағановтың сөзіне сенсек, емделушілердің көбі бір рет ойнап көрген соң ары қарай ойынды тоқтата алатынына өз-өзіне сенімді болғандар. Алайда алғашқы жарнамадан кейін өз әрекетіне есеп бере алмай, соңында несие алып, ұрлыққа түсіп, ойнаймын деп от басады екен. Психологтің көмегіне жүгінетіндердің дені 18-29 жас аралығындағы науқастар болса, оның ішінде 16-17 жастан бастап құмар ойынға құмартқандар жиі кездеседі. Өйткені Қазақстандағы құмар ойындардың нарығына бақылау кемшін. Тіпті, біздің елде 21 жастан бастап заңды түрде бәс тігіп, ойнауға шектеу қойылмаған. Ал әлемдік тәжірибеде бәс тігуге белгілі бір деңгейде шектеу қоятын елдер бар. Мәселен, экономикасы көш ілгері кеткен Ұлыбританияның өзінде 25 жастан бастап қана бәс тігуге рұқсат береді. Психологтің пайымынша, бұл жаста адамның физиологиялық және психологиялық тұрғыда дамуы толық жетілген болып есептеледі.
«25 жасқа дейінгі жастарға кез келген нәрсе қызық. Олар өмірдің оңы мен терісін толық бағамдап үлгермеген жаста болғандықтан, жастықтың буымен шалыс басуға бейім болады. Яғни, өз әрекетін толық тежей алмайды. Жалпы, кез келген жастағы ойынқұмарлармен жұмыс істеу өте қиын және өте ұзақ. Олармен терең әрі үздіксіз жұмыс істеу керек. Қауіптің бетін қайтарғанымызбен, емделуші кез келген уақытта сыртқы және ішкі факторлардың әсерінен қайтадан ойынға салынып кетуі мүмкін», – дейді психолог Балабек Сақтағанов. Яғни, бұрынғы ортаның шетін кездейсоқ көрудің өзі бұрынғы құмарлықты өршітіп жібереді. Өйткені әлгінде айтқандай, біздің елде құмар ойындарға қарсы күрес жүріп жатқаны шамалы. Жарнама жасауға кедергі жоқ, кез келген спорттық ойындарда букмекерлік кеңселердің өкілдері келушілердің құрығына іліндіріп, шырмауықша арбап алады. Бұл науқастардың ойынқұмарлықтан арылуына мүмкіндік бермейді.
Құқықтық тетік күшіне енсе...
Былтыр елдегі суицид жасаған 3 676 адамның әрбір бесіншісі құмар ойындарға тәуелді. Депутат Руслан Берденовтің айтуынша, қазір 7 казино мен 30 букмекерлік компанияның ғана лицензиясы бар. Басқа онлайн интернет казинолар мен түрлі ақшалай ұтыс беретін онлайн ойындар ресми тіркелмеген көрінеді. Тіпті, соңғы уақытта олардың қатары артпаса, кемитін түрі байқалмайды.
«Букмекерлік кеңселер осы күнге дейін адамдарды құмар ойындарға тартып, агрессивті жарнамалық науқан жүргізіп, еліміздің ұлттық қауіпсіздігіне нұқсан келтіріп отыр. Үкімет осы ұйымдардың жарнамалық қызметін бақыламайды. Керісінше, букмекерлердің барлық спортқа, спорттық іс-шараларға демеушілік жасайтынын байқауға болады. Мұны құзырлы орындар олардың салық төлеуімен байланыстырады», – дейді депутат.
Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің деректеріне сәйкес, былтыр ойын бизнесін ұйымдастырушылардың салық аударымдары 109 миллиард теңгені құрапты. Бұл ретте бір адамға шаққанда лудоманиядан емдеу курсы орта есеппен 400 мың теңгені құрайды. Елде осындай 350 мыңға жуық адам бар екенін ескерсек, оларды емдеуге жұмсалатын шығындар 140 миллиард теңгеге жетіп отыр. Сондықтан Руслан Берденов құмар ойындарға қарсы күресті күшейту қажет екенін жеткізді. «Біріншіден, заңнамалық деңгейде барлық ақпараттық алаңда, оның ішінде БАҚ-та, сыртқы жарнама, билбордтарда да осындай ұйымдарды жарнамалауға толық тыйым салу керек. Екіншіден, интернетте құмар ойындарды бұғаттау үшін интернет контентті шектеу бойынша ең озық жүйелердің бірі ретінде Қытайдың тәжірибесін зерделеу маңызды. Үшіншіден, банктік карталар, POS-терминалдар, ұялы байланыс операторлары арқылы ойын шоттарының төлемдерін қабылдауға тыйым салу қажет», – дейді ол.
Бүгінде ешкім людомания мәселесімен айналыспайды. Ішкі істер министрінің сөзінше, салық органдары тек салық төлеуге мүдделі, жергілікті атқарушы органдарға бюджетке түсетін түсімдер маңызды, ал кәсіпкерлерді табыс көзі ғана қызықтырады. Ал «Ойын бизнесі туралы» заңымыз мемлекеттің құмар ойындардың заңдылығын реттеуді ғана міндеттеуді өз мойнына алады. Бұл бойынша мемлекеттен жасырып заңсыз құмар ойындарын салуға рұқсат жоқ. Есесіне заңды жолмен ашып, ашықтан-ашық жарнама жасауына кедергі келтірмейді.
Алайда букмекерлік кеңселерді жағалап, бәс тігетіндердің көбі жастар. Және олардың әлеуметтік статусы да әртүрлі. Себебі букмекерлік кеңселердегі бәс тігу қолжетімді бағадан басталады.
Бүгінде онлайнда отырып-ақ түрлі букмекерлік кеңсеге ұтыс қоюға болады екен. Ашық жарнама мен мұндай қолжетімділік адам психологиясына әсер етері сөзсіз. Өмірден жолын таппай жүрген адамдардың да жарнамаға елітіп, ертеңіне балта шабары анық. Олай болса елдегі казино мен букмекерлік кеңселерді, ойын автоматтары мен жеңімпазы жоқ ойын түрлеріне жарнама жасауға тоқтау салып, спорттық жарыстарға демеушілік көрсетуге тыйым салған жөн.
Жадыра МҮСІЛІМ