Осы уақыт ішінде елордамыз жан-жақты өсіп-өркендеп, республикамыздың негізгі экономикалық даму орталығының біріне айналды. Ғасырлар тоғысар тұста өтпелі дәуірдің қиыншылығынан қысылған жұрттың кәсіп іздеп, осында ағылғаны белгілі. Олардың бірқатары қала тұрғындарының қатарын көбейтсе, енді бірі іргедегі ауылдарға қоныс тепті.
Елордаға ең жақын, небәрі 11 шақырым жерде жатқан Қызылсуат ауылы – осындай елді мекендердің бірі, құрамына Шұбар, Аққайың ауылдары кіретін ауылдық округтің орталығы. Аталған ауылдардың Астанамен арақашықтығы үлкен болмаса да, оларға қалада күнделікті нормаға айналған кейбір өркениет элементтері жетпепті. 17 маусым күні жергілікті жұртшылықтың талап-тілегіне орай осында арнайы келген Парламент Мәжілісінің депутаты, белгілі заңгер Абзал Құспан халықпен жүздесіп, оларды алаңдатып отырған біраз жайтқа көз жеткізді.
Ауылдың қалалық тұрғындары
Кездесуге жоғарыда аталған үш ауылдың тұрғындары қатысты. Ең алдымен, елді мекенде тұрғылықты тіркеу есебіне алынған және нақты тұратын адамдар санының өзара сәйкес келмейтіні сөз болды. Мысалы, Қызылсуат ауылында 1 300 адам ресми тіркелсе, іс жүзінде 4 мыңдай халық тұрады. Яғни, 2 700-дей адам қаланың тіркеу есебінде. Ал Аққайың ауылында бұл көрсеткіш тиісінше 900 бен 1 500-ді құрайды. Бұған жергілікті жерде тиісті әлеуметтік-тұрмыстық жағдайдың қамтамасыз етілмегені себеп болып отыр. Мысалы, 2014 жылы жаңадан салынған Қызылсуат ауылдық емханасы жұмысын бастаған кезде есепте 1 600 адам болса, қазір оның саны 1 000 адамға азайып, 600-дей тұрғын ғана қалыпты. Себебі онда кепілдік берілген тегін медициналық көмек көлемі толық көрсетілмейді екен. 2022 жылы аталған емхана ғимараты Целиноград аудандық орталық ауруханасының шешімі бойынша облыстық маңызы бар Қосшы қаласындағы «Жанұя» жекеменшік клиникасына, 2023 жылы сол қаладағы жаңадан құрылған мемлекеттік емханаға берілген. Бүгінде онда дәрігерлік амбулатория есебінен бір ғана мейіргер отыр, оның өз бетінше ем тағайындауға құзыреті жоқ. Халық терапевтіге, педиатрға, хирургке, кардиологке, гинекологке, басқа да дәрігерлерге қаралу үшін Қосшы қаласына баруға тиіс. Бұл қала басқа ауылдарды айтпағанда, ең жақын деген Қызылсуат ауылының өзінен 26 шақырым қашықта. Екі арада жүріп тұрған қоғамдық көлік жоқ. Оған жету үшін алдымен Астана қаласына барып, басқа автобусқа ауысып міну қажет, яғни жолдың өзіне біраз уақыт кететін көрінеді.
Ауылдық округке жедел жәрдем көлігінің келу жылдамдығы да көңіл көншітпейді. Оның арты орны толмас қайғылы жағдайға соқтырған кездері де болған. 2013 жылғы 13 сәуірде күні айы-күні жетіп отырған ауыл тұрғыны кенеттен қатты ауырып, ауданнан шақырылған бригада бір жарым сағаттан кейін ғана келген. Дер кезінде тиісті көмек көрсетілмеген соң дерті ушығып, өзі де, жаңа туған бөпесі де қайтыс болған. Сөйтіп, бүтін бір отбасы ойда-жоқта үлкен қасіретке ұшыраған.
Қызылсуаттықтардың айтуынша, бекітілген жауапты Жедел жәрдем стансасы болмаған соң оларға мұндай көмек өзіне тиесілі контингенттен тапсырыс болмаса ғана көрсетіледі екен. Қазір халқының саны 10 мың адамнан асатын Қосшы қаласындағы екі жедел жәрдем машинасы ішкі сұраныстан артылмайды. Жергілікті жұртшылық мұндай алалаудан қатты зардап шегіп отыр.
– Біз қиналғанда Астанадан көмек шақырамыз, бірақ олар «біздің есебімізге кірмейсіңдер» деп, келуден бас тартады, амал жоқ, ақылы қызметке жүгінуге тура келеді, – дейді тұрғындар.
Оның үстіне, елді мекендерде интернет байланысы өте нашар, тіпті жоқ деуге болады. Қызылсуат ауылындағы Activ телеоператорының қуаты жетпейді. Шұбар ауылында мұндай базалық станса тіптен жоқ. Бұл да жедел жәрдем, өрт сөндіру қызметтерін шақыру мәселесін одан әрі қиындата түседі. Сондықтан көпшілік тұрғындар қалалық тіркеу есебіне ауысуға мәжбүр.
Кері кеткен тірлік көп
Ауылда өзінің жекеше мекемесін ашып, қажетті мамандары мен жабдықтарын әкеліп, толыққанды дәрігерлік көмек көрсетуге дайын тұрған кәсіпкер азаматтар бар. Алайда соның бір де біреуіне Ақмола облыстық Денсаулық сақтау басқармасы рұқсат бермепті.
Ауылдық округке кіретін үш елді мекенде де мәдениет үйі, спорт нысандары жоқ, мектеп жанындағы оқушыларға оқулық үлестіретін үш кітапхананы айтпағанда, арнаулы кітапхана да жоқ. Ал ауыл әкімдігі ескі, тар ғимаратта орналасыпты.
Мектеп директоры міндетін атқарушының айтуынша, бұл ғимарат 120 оқушыға арнап салынған, бірақ іс жүзінде 288 бала екі ауысымда оқиды. Бала санының жыл сайын көбею қарқыны алдағы бес жылда үш ауысымда оқуға көшу ықтималдығын алға тартуда. Аудандық білім бөліміне бұл жөнінде тиісті өтініш берілген, бірақ бәрі де қаржыға тіреліп тұр. Ауыл да, мектеп те электр тогын жекеменшік қуат көзінен әдеттегі бағадан қымбатқа алады. Мектептің өзі ай сайын токқа 300-400 мың теңге төлейді. Оның үстіне, ол таза ауызсумен де қамтамасыз етілмеген. Оқушылар да бүкіл ауыл халқы сияқты ұңғымадан шыққан суды тұтынады, ал оның сапасының белгіленген талаптарға қаншалықты сай келетіні белгісіз. Себебі судың тұздылығы басым әрі темір құбырды жеміру қаупінің жоғары екені айтылды. Соның салдарынан мектептің жылу қазандығын іске қосу мәселесі болып отыр.
Коронавирус пандемиясына байланысты қашықтан оқыту енгізілген кезде ауылда интернет байланысының нашарлығы қатты қиындық туғызған. Қазір де бұл жағдай мектеп мұғалімдері мен оқушыларының отандық білім саласында жаппай енгізіліп жатқан «интерактивті сабақ», «электрондық күнделік» сияқты және басқа да жаңа технологияларды толық меңгеріп, пайдалануына кедергі болуда.
Аққайың ауылында үш оқу бөлмесі бар, бірқабатты бастауыш мектеп жұмыс істейді. Жергілікті атқарушы органдарға жаңа ғимарат салу жөнінде ұсыныс берілген, бірақ бюджеттен қаражат бөлу жағы қолбайлау болып тұрған көрінеді. Бұл ауылға балабақша да қажет.
Қызылсуат ауылында жергілікті кәсіпкер мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде балабақша ғимаратын салуды қолға алған екен. Бірақ қаржысы жетпегендіктен, оны толық аяқтай алмаған. Қазір күтімсіз қалған құрылыс біртіндеп тозып бара жатыр. «Егер үш ауылда да мектепке дейінгі мекемелер ашылса, үйде баламен отырған біраз әйел жұмысқа шығар еді», – дейді тұрғындар.
Кездесуге келгендер сумен және электр тогымен жабдықтау мәселесін баса айтты. Аққайың ауылына Қоянды жақтан тартылған электр желісінің сапасы өте нашар, ток ауық-ауық өшіп, кернеуі аяқасты көтеріліп немесе әлсіреп кетеді екен. Соның салдарынан электр аспаптары жиі істен шығады.
Ауыл ішіндегі жолдың жағдайы да мәз емес. Кейде Астанамен арада жүретін автобус жүргізушілері сапасыз жолмен жүруден бас тартады екен. Қызылсуат ауылындағы жолға асфальттың бірінші қабаты төселген, бірақ екі жылдан бері қаражат жоқ деген себеппен екінші қабаты төселмеген. Осы аралықта бастапқы жол жабынының жағдайы біртіндеп нашарлап бара жатқан көрінеді. Бұл жерде мемлекеттің қаражатын тиімсіз жұмсау байқалады. Себебі жаңа асфальт төсеу үшін алдыңғы жол жабынын жөндеуге тура келмей ме? Аққайың ауылында орталық көшеге ғана асфальт төселген.
Қосымша мал ұстайтын ауыл тұрғындарын жайылым мәселесі де ерекше алаңдатады. Өйткені ауылдың шетінен басталатын бүкіл жер «Астана маман» деген мекеменің меншігінде. Ондағылар бұл жерді не өздері пайдаланбайды, не басқаның пайдалануына бермейді.
– Бұл мекеменің осы жерге ие болуының өзі аса күмәнді, кезінде бұл бойынша іс сотқа дейін барған, облыс әкімдігінің араласуымен уақытша мәміле жасалған, сондықтан оның құқықтық негізін жете тексеру қажет, – дейді тұрғындар.
Мәжіліс депутаты А.Құспан Қызылсуат ауылы мен Астана халықаралық әуежайының арасында орналасқан ашық карьерден ауыр жүк машиналарының тынбай құрылыс материалдарын тасып жатқанын көзбен көрді. Әуежай жақтан жел тұрғанда осы көліктердің шаңы – ауылды, ал керісінше самал соққанда әуежайды басып қалады екен.
– Бұлар Абылай хан көшесінің бойындағы арнаулы жүк таразысынан қашып, даланың бәрін тарам-тарам жол қылып, табиғи шөп қабатын жойып жатыр. Сол жолмен қаладан түрлі қоқыс әкеліп төгіп кетеді. Бұл экологияға зиян емес пе? Оған қоса, өмір бар жерде, өлім бар. Бірақ біздің ауылымыздың бекітілген тиесілі зираты жоқ. Адамдар бұрын болашағы жоқ деп таратылған Майбалық ауылының зиратына жерлейтін. Қазір бір амалын тауып, қалаға не басқа ауылдарға апарып, келісіп қойып жатыр. Бірақ ондағылар да көп жағдайда рұқсат бермейді. Осы мәселені шешкен жөн, – деді келесі сөз алғандардың бірі.
Ал Аққайың ауылында зират орналасқан жер картаға «орман алқабы» деп белгіленіпті. Сондықтан оны күтімге алып, қоршау мәселесі тиісті демеушісі болса да, шешімін таппай тұр.
Кездесуге жиналғандар өздерінің осы және басқа да өтініші жазылған хаты пен құжаттарын Мәжіліс депутаты А.Құспанға тапсырды. Абзал Темірғалиұлы да өз кезегінде айтылған мәселелерді жіті зерттеп, тиісті шешімін табуына қолдан келгенше көмектесетінін айтты.
«Шамның жарығы түбіне түспейді» дегендей, Астананың дәл жанындағы ауылдардың жағдайы осындай болғанда, басқа өңірлерде, орталықтан шалғай жатқан ауылдардан не хал сұраймыз. Бұл «Әділетті Қазақстан» бағытының аясында Мемлекет басшысы жүргізіп жатқан саясатқа, «Ауылда денсаулық сақтауды жаңғырту», «Жайлы мектеп» атты пилоттық ұлттық жобаларға қаншалықты сәйкес келеді?!
Азат ҚАЗАҚ