Бұл фестиваль дәстүрлі түрде отандық кинематографтың жаңа есімдерін ашады, Қазақстанның дарынды жастарының халықаралық ілгерілеуіне қолдау көрсетеді. Осы орайда кинотанушы, Baiqonyr IFF кинофестивалінің бағдарлама директоры Ержан Жұмабековпен сұхбаттасқан едік.
– Ержан, фестивальдің бағдарламалық директоры ретінде шетелдік әріптестеріңізбен көп сөйлесетін шығарсыз. Baiqonyr кинофестивалі туралы олардың пікірі қандай? Жас киногерлер үшін бұл фестивальдің қандай маңызы бар?
– Baiqonyr – жас киногерлер шығармашылығының дамуы мен насихатталу жолындағы Орталық Азиядағы, ТМД елдеріндегі ең маңызды шаралардың бірі. Бұл алаңда кино өнерінің жаңа көркемдік мүмкіндіктері мен жетістіктері айқындалып, кино әлемінің өкілдері мен көрермен арасында өзара байланыс қалыптасады. Бүгінде кинофестивальдің көптеген қатысушылары кино саласында қызметін атқарып, жаңа белестерден көрінуде. Олардың қатарында ұлттық киномызды әлемге танытып жүрген Шарипа Оразбаева, Дархан Төлегенов, Диас Бертис, Әлішер Жәдігеров, Берік Жахановтар бар.
Әр жылдары кинофестивальдің қазылар алқасында жоғары санаттағы Оберхаузен, Клермон – Ферране, Бусан сияқты кинофестивальдерінің өкілдері жұмыс жасады. Бұл фестиваль деңгейінің және олардың бізбен жұмыс істеуге, ынтымақтастыққа деген ұмтылысының көрсеткіші деп білемін.
– Кез келген кинофестиваль үшін оның басқа ұқсас кинофестивальдерден өзгеше келбеті болуы өте маңызды. Бұл фестивальдің ерекшелігі қандай?
– Baiqonyr – Қазақстанда теңдесі жоқ бірегей шара. Жеті жыл ішінде фестиваль ерекше атмосфера құрып, әлемдік киноиндустрия мен дарынды жас кинематографистердің назарын аудара алды.
Кинофестивальдің өту форматы бойынша екі негізгі бағытта бөліп қарастыруға болады. Ол – практикалық және теориялық бөлімі. Бірі қысқаметрлі және толықметражды фильмдердің (көркемсуретті, деректі, анимациялық) көрсетілімі болса, екіншісі – кинотанушылар мен сыншылардың форумы. Екеуі бір-бірімен тығыз байланысты. Ірі халықаралық фестивальдер аясында да арнайы киносыншылар ұйымы жұмыс жасайды. «Сыншылар апталығы», «Сыншылар жүлдесі» және т.б. шаралары бар. Былтырғы жылы біз осы тәжірибені енгіздік. Киносыншылардың талдауы, авторлық дәрістер жүргізілді. Арнайы басылымдарда рецензиялар жарияланды. Осылайша, біз сапалы практикалық мысалдарды талдау негізінде біз кино өнерін дамытуда айтарлықтай табыстарға қол жеткізе аламыз.
Жас кинематографистердің шығармашылығына қолдау көрсету мақсатында ұйымдастырылған «Жаңа көзқарас», «Дидар», «Шәкен жұлдыздары» кинофестивальдері өз уақытында дарынды режиссерлерді айқындап, ұлттық кино бағытындағы жаңа есімдерді ашты. Алайда осы уақытқа дейін жастар киносын қолдаудағы кинофестивальдер тұрақтылыққа жетпеді. Қазір жұмыс атқарып келе жатқан «Бастау», «Еуразия» халықаралық кинофестивальдері өз форматы бойынша сандық шектеу жасап, еліміздегі өндірістік толқынды толығымен қорыта алмайды. Студенттік фильмдерден бөлек, оқу орындарын тәмамдаған жас режиссерлердің туындылары және жеке студиялар арқылы түсірілген фильмдер де назардан тыс қалып отырды. Бұл фильмдер тек шетелдік фестивальдерге ғана үміт артатындай күйге жетті. Baiqonyr форматы бойынша арнайы құралған «ұлттық конкурс» жастар киносының барлық бағытын қамтып, ары қарай сол фильмдердің танылуы үшін барынша жұмыс атқарып келеді. Оның ішінде әртүрлі халықаралық кинофестивальдерге ұсыну, көрсетілімдер ұйымдастыру, ақпараттық қолдау және т.б.
– Сізді бұл жоба несімен қызықтырды?
– Кинофестиваль саласындағы алғашқы тәжірибем «Шәкен жұлдыздары» халықаралық кинофестивалінен басталды. Ұзақ жылдар бойы осы фестивальдің тұрақты іріктеу комиссиясының мүшесі болған, ұстазым кинотанушы Гүлжан Наурызбекова фестивальдің бағдарламалық-ұйымдастыру жұмыстарына араластыратын. Кинофестивальдер қозғалысына деген қызығушылығым осы кезден келді десе болады.
2016 жылы алғаш республикалық форматта ашылған Baiqonyr кинофестивалі бүгінге дейін тұрақты дамып келеді. Кинофестивальдің мақсаты тек фильм көрсетіп, сыйлық үлестірумен аяқталмайтыны белгілі. Кино өнерін насихаттау, көрерменнің талғам деңгейін қалыптастыру, саладағы жас мамандарға шығармашылық орта қалыптастыру, олардың дамуы үшін тәжірибелі мамандарға жарнамалау фестивальдің негізгі бағытына айналғанда біздің өнер мен мәдениет дамиды. Сол кезде бәсекеге лайықты туындылар пайда болады.
– Биыл Baiqonyr халықаралық дебют-тік толықметражды жұмыстар байқауын да қамтиды. Бұл байқауда қандай фильмдерді көргіңіз келеді: авторлық кино ма немесе кең аудиторияға арналған картиналар ма? Әлде жанр маңызды емес, бастысы, туындыларда таланттың ұшқыны сезілсе болды ма?
– Кинофестиваль тақырыптық – жа-нрлық тұрғыда шектеу қоймайды. Фильмдер қандай бағытта болса да бірінші кезекте көркемдік тұрғыда жаңашылдығы мен ізденісі арқылы ерекшеленуі тиіс.
– Фестиваль көптеген жас режиссерлерге жол ашып берген сияқты. Қалай ойлайсыз?
– Иә, байқау дирекциясы қатысушы фильмдердің әлемдік аренаға жолдама алуына септігін тигізіп жатады. Жарқын мысалдардың бірі – режиссер Шарипа Оразбаева. Оның «Картоп жегіштер» картинасы I Baiqonyr SFF «Бас жүлдесін» жеңіп алып, кинофестивальдер арасындағы келісімнің арқасында «Еуразия-2016» ХКФ халықаралық байқауына өткен.
Фестивальдің дәстүрі бойынша, «Бас жүлдені» иеленген фильмнің режиссері келесі фестивальдің қазылар алқасының құрамына енеді. 2017 жылғы фестиваль қатысушыларының жұмыстарын Шарипа Оразбаева бағалаған болса, 2018 жылы қазылар алқасының құрамына режиссер әрі актер Баймұрат Жұманов, ал 2019 жылы Тимур Сердалин енді.
Фестивальдің әр жылдарында қазылар алқасында Гүлнәр Әбікеева, Рашид Нұғманов, Серік Апрымов, Гульбара Толомушова, Кристиана Бюхнер (ХКФ «Оберхаузен»), Жюльен Вестерман (ХКФ «Клермонт-Ферране»), Хонг Сонг-Ву (ХКФ «Пусан»), Эдуард Новиков және т.б. танымал тұлғалар болды.
Ал алғашқы кинофестивальге Оңтүстік Кореялық режиссер әрі сценарист, Венеция, Канн және Берлин кинофестивальдерінің жеңімпазы Ким Ки-Дук келіп, ашылумен құттықтаған болатын.
– Фестивальде болған қандай жақсы өзгерістерді атай аласыз?
– 2020 жылы Baiqonyr кинофестивалі аясында алғашқы рет өткен питчингті айтуға болады. Жобалар байқауына келіп түскен өтінімдердің ішінен 14 жоба іріктеп алынды. Фестиваль дирекциясы отандық беделді продюсерлерді серіктестікке шақырды. Питчингтің басты мақсаты – жас режиссерлердің жобаларына деген қызығушылықты таныту болды. Нәтижесінде, екі бірдей жоба өз продюсерлерін тауып, келесі фестиваль бағдарламасында көрермен назарына ұсынуға дайын болды. Олар – қысқаметрлі Neet, (реж. Диас Тлеу, продюсері Дина Жұмабек) және толықметражды «Отау» (реж. Әлішер Жәдігеров, продюсері Анара Жүнісова) фильмдері.
Былтыр фестиваль аясында алғаш ТМД елдерінің кинотанушылары мен сыншыларының форумы өтті. Іс-шара киносыншылар мен кинотанушылар арасында өзара іс-қимыл мен дискурстың, тәжірибе алмасудың тұғырнамасы ретінде ойластырылды және де сәтті өтті деп ойлаймын.
– Әңгімеңізге рақмет!
Сұхбаттасқан Ж. Жангелді