Есіл жағалауындағы Кенесары ескерткішіне қарама-қарсы тұста 132 жастағы көктерек бар. Кемінде төрт адамның біріккен құлашына сыятын қарт терек бүгінге дейін мыңдаған адамның тәтті естеліктеріне куә болған деседі. Сол мөлдір хикаялар кәрі көктеректің Instagram желісіндегі фотоальбомында сақтаулы тұр.
Көктерекке арнап альбом ашқан
Кәрі терекке арнап, астаналықтардың естеліктері жинақталған электронды фотоальбомды ашқан азамат – Теміртас Ысқақов. Оны жұртшылық елорданың жоғалып бара жатқан тарихи-мәдени мұрасын жаңғыртумен, насихаттаумен айналысатын Fading.TSE жобасының авторы ретінде таниды.
«2019 жылы Fading.TSE жобасымен айналысып жүргенімде, қаладағы ең кәрі терек туралы көп мәлімет кездестірдім, әлеуметтік желіде адамдардың осы ағаш жайында жазған естеліктерін жиі оқитынмын. Бір күні ерінбей, әлгі ағашты өз көзіммен көрмекші болып, әдейілеп барып едім, бірақ ол мүмкін болмады: жан-жағындағы шарбақ пен субұрқақ ағашқа қарай өтуге кедергі келтіріп тұр еді. Қаладағы ең көнекөз жәдігердің осындай елеусіз күйде қалғанына қатты қынжылдым. Дереу Fading.TSE жобасының әлеуметтік желідегі парақшасында үндеу жариялап, петицияға қол жинадық, ақыры біздің үніміз шенеуніктерге жетті. Нәтижесінде шарбақтың бір бөлігі алынып, ағаштың зақымдалған тұстары қайта қалпына келтірілді. Сөйтіп, бірігіп, жұмылып жүріп, бір жәдігерді аман алып қалғанымыз бар», – дейді Теміртас.
Сәл кейінірек, сол жылдың шілдесінде қала әкімдігіне қарасты мердігер ұйым қоршаған ортаны қорғау басқармасының рұқсатынсыз шаһардағы Ресей ғылым мен мәдениет орталығы маңындағы кәрі шегіршінді кесіп тастайды. Теміртастың айтуынша, бұл ағаш кезінде атақты көпестер Кубриндер әулетінің сарайы мен дүкені арасында болған бақтың соңғы ағашы болған болуы мүмкін. Осындай жағдай қайталанбас үшін Fading.TSE жобасы кәрі теректің фотосуреттері мен ел аузындағы естеліктерді жинақтап, цифрлық альбом жасайды. Осылайша, ең кәрі ағашты мәдени мән-мағынасы бар нысан ретінде қорғап, сақтаудың қадамдарын ойластырады.
«Біз әлеуметтік желілерде көктеректің суреттерін жинап жатқанымыз жайлы хабарландыру таратып, бұған дейін жарияланған суреттердің авторларымен байланыса бастадық. Олардың әрбірінің осы ағашқа қатысты естеліктерін, хикаяларын сұрап, суреттерінің нақты түсірілген уақытын білуге тырыстық. Қазір бізде авторы белгілі бас-аяғы 35 шақты фотосурет бар, олардың ең ескісі 1958 жылы түсірілген екен», – дейді кейіпкеріміз.
Ағаш та – тарихи мұра
Деректерге сүйенсек, біз айтып отырған көктерек ХІХ ғасырдың аяғында ақмолалық кәсіпкерлер мен зиялы қауым өкілдерінің мұрындық болуымен Есіл бағын отырғызу кезінде егілген екен. Архивтерде бұл ағашты отырғызған жандар ретінде көпес Халиолла Нығматуллин, дәріханашы Петр Путилов және дәрігер Чигловскийдің есімі аталады.
1946 жылы теміржолшылар паркінде (қазіргі Астаналық паркте) балаларға арналған теміржол іске қосылыпты, ол 2002 жылға дейін жұмыс істеген. Теміржолдың «Победа» стансасы мен кассасы осы терекке жақын маңда болған екен. Сол тұстағы жағажай мен жергілікті халық «Солдатский» атап кеткен қайық стансасы тұрғындардың ең жақсы көретін мекені-тұғын.
«Кәрі ағашқа қатысты ел аузында небір қызықты аңыздар мен хикаялар көп. Әсіресе алдыңғы толқын өкілдерінің әлеуметтік желіде бөлісетін жазбалары адамдардың біраз қызығушылығын туғызады. Сол себепті біз фотосуреттерді, пікірлерді, естеліктерді біріктіріп, бір жерге жинақтайық деп шештік. Біздің жобаның мақсаты – мәдени мұраның нысаны болып ғимарат немесе ескерткішті ғана емес, ағашты да айтуға болатынын түсіндіру. Бүгінде әлемде «құндылықтар критерийі» деген түсінік қайта қаралып жатыр. Мәселен, Англияда Historic England атты арнайы портал бар, онда ескерткіштер тізіміне енген нысандардан бөлек, ескерткіш болып танылуы мүмкін әртүрлі нысан түрлеріне арналған нұсқаулық берілген. Олардың «Біз өзіміздің кім екенімізді анықтайтын орындарды қорғаймыз, насихаттаймыз және сақтаймыз» деген ұраны маған қатты ұнайды. Ал біз кімбіз? Қаладағы қандай орындар біздің кім екенімізді анықтайды? Осы мәселеге көбірек көңіл аударуымыз керек деп ойлаймын», – дейді Т.Ысқақов.
Әрбір естелік әдемі
Астаналықтардың кәрі ағашқа қатысты естеліктерінің әрбірі өзінше қызық болғанымен, бәрін де ортақ нәрсе біріктіреді: бірі – отбасы, бірі – алғашқы махаббат, бірі – балалық шақ, енді бірі студенттік жылдардағы естеліктерін осы терекпен байланыстырған екен.
«1973 жылы жас кезімізде студенттер бұл ағаштың мәңгілік қуат тарататынын айтып, іштей тілек тілеген едік. Ол кездері, әрине, бәріміз де тек махаббат туралы ойладық. Енді, міне, күйеуіміз екеуіміз мәңгі бірге өмір сүріп келе жатқандаймыз. Бірге болғанымызға 42 жыл болыпты: 4 баламыз, 8 немереміз, 1 шөбереміз бар. Бәрі де Астананың тұрғындары. Біз күйеуіміз екеуіміз – аборигендерміз, ақмолалықтармыз», – деген естелігін бөліседі Клавдия Селезнева.
Ал теректің 1961 жылы түсірілген фотосуретінің астындағы хикаяда Наталия Миропольская: «Бұл сурет Есіл жағалауында, «Солдатский» жағажайының маңында түсірілген, балалар теміржолының рельсі көрініп тұр. Суретті әкем түсірген, ал мен бесікарбада жатырмын. Бұл бесікарбаның аяғы темір шана болатын, мен оны әлі күнге дейін білемін», – деп жазады.
1998 жылғы фотосурет авторы Татьяна Люпп: «Менің ең бақытты күнім. Фотода мен 17 жастамын. Ал суретті жігітім түсірген еді. Бұл күн менің есімде ерекше сақталып қалды, өйткені Витяны екі жыл бойы әскерден күткен едім. Міне, 1998 жылдың 7 маусымында ол әскери борышын өтеп, үйге қайтты. Ал күзде үйлендік. Шаңырақ құрғанымызға 21 жыл. Біз осы күнгі кездесуді ұзақ күттік, әлі күнге дейін сол кезді жымиып еске аламыз», – деп жазыпты.
Енді бір суреттің астына Вальдемар Кеер есімді азамат: «1979 жылдың жазында әріптесім Юрий Лапшин екеуіміз паркке демалуға бардық. Юра – фотоаппаратын бір сәтке мойнынан тастамайтын әуесқой фотограф. Паркте біз үш студент қызбен таныстық. Бәріміз бірге қыдырдық, ал Юра бізді суретке түсірді. Осы терекке жақындағанда қыздардың бірі: «Қане, мінейікші» деген еді. Сөйтіп мына қыз екеуіміз ағашқа шығып, суретке түсіппіз. Біз ол қыздармен одан кейін кездеспедік. Одан бері 40 жыл өтіпті, аттары, өкінішке қарай, есімде жоқ», – деген жазба қалдырған.
P.S. Қаншама жып-жылы естеліктің куәгері болған 132 жастағы көктерек Астананың ресми түрде танылған тарихи-мәдени ескерткіштері қатарында әлі жоқ. Fading.TSE жобасының мүшелері биыл да осы мәселені қала билігінің құлағына жеткізуге ниетті.
Ботагөз МАРАТҚЫЗЫ