Соңғы уақытта Құдайға құлшылық етіп, бес парыздың бірі – қажылық сапарын орындамаққа ниет еткен отандастарымыздың қаңғып, қапасқа қамалып, ас-сусыз әбігерге түскені туралы ақпарат әлеуметтік желі бетін желдей ескен еді.
Бұған себеп Zam-Zam Qazaqstan туристік фирмасының заңсыз жолмен 120 адамды жинап, Сауд Арабиясына апарғандығы болып отыр. Ақыр соңы қажылық парызын өтеп жүрген кезде еліміздің азаматтарын сол елдің полициясы ұстап, екі күн бойы автобустан шығармай, тексергендігін, тамақ ішуге де, тіпті әжетханаға баруға да рұқсат бермегендігін, тек келесі күні сол елдегі Қазақстан елшілігі қызметкерлерінің араласуымен ғана олар босатылып, елге қайтқандығын оқып білдік. Бұл мәселеге Мемлекет басшысы да назар аударып, жауапты болған мамандарға тиісті шара қолдануын тапсырған болатын. Одан кейін Сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Айбек Смадияров жаңа деректерді жариялап, қазақстандық турагенттік Сауд Арабиясына қажылық жасамақ болған 306 азаматты туристік визамен апарғанын мәлімдеген еді.
Біз де осы ретте Қазақстан мұсылмандары діни басқармасына сұрау салып, жалпы қажылық мәселесі бойынша аз-кем сұхбат құрған едік.
ҚМДБ Қажылық бөлімінің меңгерушісі Жанділлә Бекжігітовтің айтуынша, жыл басында өткен кезекті конкурс нәтижесінде биылғы қажылықты ұйымдастыруға лайықты 18 туристік фирма іріктеліп алынған. Олар – бұған дейінгі жылдары қажыларды қасиетті орындарға алып барған кезде өздерін оң қырынан көрсеткен, кемшіліктерге жол бермеген және қажылық маусымын отандастарымыз үшін қолайлы және жоғары деңгейде ұйымдастыруға қабілетті деп танылған туроператорлар.
– Сауд Арабиясының Қажылық және умра министрлігі қажылық квоталарын әр елдің дін саласына өкілетті мемлекеттік органдарына немесе ресми исламдық діни басқармаларға (мүфтият) ғана тиісті талаптар мен тәртіпке сай береді. Ал Zam-Zam Qazaqstan өкілдері қажылық квотаны тікелей Сауд Арабиясынан аламыз деп қажылыққа адам жинаған. Осылайша, заңды белшесінен басып отыр, – дейді ол.
Бір қызығы, аталған туроператор басшысы өзінің кінәсін мойындамақ түгілі, керісінше «ҚМДБ әр квотаны ақшаға сатады, ол жақта да парақорлық жайлаған» дегенді айтты. Бұл туралы Жанділлә Бекжігітов:
– Zam-Zam Qazaqstan өкілдерінің қажылық орындарын беруде «ҚМДБ парақор» деген мәтінде таратып отырған қауесеті жалған. Себебі қажылық орындарын Қажылық бөлімі емес, бұл салаға қатысы жоқ қоғам және дін қайраткерлері мен діни қызметкерлерден құралған арнайы комиссия мүшелері ашық конкурстық негізде «Үміткер туроператорларға қажылық орындарын бөлу туралы» ҚМДБ ережесінің талаптарына сай бөлінеді. Мүфтият бұл ақпараттың жалған екендігін және «Әкімшілік құқықбұзушылық туралы» Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 5 шілдедегі №235-V ҚРЗ кодексінің 73-3 (жала жабу, яғни басқа адамның абыройы мен қадiр-қасиетiне нұқсан келтiретiн немесе оның беделiн түсiретiн көрiнеу жалған мәлiметтер тарату, көпшiлiк алдында немесе бұқаралық ақпарат құралдарын немесе телекоммуникациялар желілерін пайдалана отырып жасалған дәл сол іс-әрекет) «Жала жабу» бабына сәйкес Д.Илиевтің үстінен сотқа шағым түсіретінін хабарлайды, – дейді.
Біз ғаламтордағы Zam-Zam Qazaqstan туристік компаниясының сайтында көрсетілген қызмет телефонына жазғанымызда, заңсыз әрекеттерінің әшкере болғанына қарамастан, әлі де қажылық сапарларын ұйымдастырып жатқанын білдік. Ондағы менеджер умра сапарына 27 тамызға бос орындар бар екендігін, бағалары 1 300 доллардан басталатынын, сапалы қызмет көрсететінін айтты.
Алла атын жамылып алаяқтық жасаған
Қажылықты қаржы көзіне айналдырып, қоржынын қомпайтуды ғана мақсат еткен компаниялар тек Zam-Zam Qazaqstan ғана емес екен. Қажылық бөлімінің меңгерушісі Жанділлә Бекжігітовтің айтуынша, пайда табу мақсатында адамдарды заңсыз түрде қажылық сапарына апару – жыл сайын қайталанып келе жатқан келеңсіздік. Биыл тек Zam-Zam Qazaqstan компаниясынан бөлек, Zulay Travel, Sultan Travel, Zamzam Company сынды туристік фирмалар да заңсыз жолмен Сауд Арабиясына адамдарды алып келген. Бір ерекшелігі, алғашқы үшеуі қажылық барысында жергілікті құзырлы органдарға ұсталып қалып, адамдары қажылықтарын өтей алмай қалса, Zamzam Company қажылары ғана ұсталмай, құлшылықтарын толық өтеп шыққан. Мәселен, биыл қаңтар айында Алматы мен Шымкентте 50 шақты адамды Мекке мен Мәдинеге апарамыз деп ақшаларын алып, алдап кеткен «Кәусар-тревел» атты турфирма, полицияның мәліметі бойынша, мыңға жуық тұрғыннан 33 миллион теңге алып, бірақ уәде еткен қажылыққа апармаған.
Жанділлә Бекжігітов қажылық визасы бар туркомпанияларға қарағанда туристік визамен апаратын компаниялардың шығыны едәуір аз болатынын айтады.
«Мысалы, биыл елімізден баратын 4 000 қажының әрқайсысына шаққанда сапар құнының бастапқы бағасы 5 500 доллардан басталды. Ал бейресми жолмен апаратын турфирмалардың ұсынған бағасы 6 000 доллардан басталады. Бірақ олар туристік визамен баратындықтан, ұшақ билеттері мен қонақүйлер арзанға түседі. Қажылық жасағаны үшін төленетін (1 000 доллардан аса) салықтан да бейресми туркомпаниялар жалтарып кетеді», – дейді ол.
Квота беретін комиссия да күмәнді
Қажылыққа қатысты ақпараттарды іздеу кезінде тағы бір мәліметке кез болдық. Сондағы көзімізге іліккені, 2020 жылы қаңтар айында Qamshy.kz сайтына шыққан «Нұр-Қазақстан» компаниясымен қажылық сапарға барған бір топ алматылық азаматтың аталған компанияға алданып қалғандығы жөніндегі мақала еді. Алданған қажылардың сөзінше, компания директоры Амангелді қажы Әбдіхалық қажылыққа баратын қазақстандықтардың қалтасын қағып, алаяқтық жолмен азаматтардан артық ақша алған. Олар «Нұр-Қазақстан» компаниясымен қажылық сапарға бару үшін олардың әрқайсысы компанияға 1 700 АҚШ долларынан төлеген. Ал Әбдіхалық сол ақшаға оларды 12 күндік қажылыққа апаруды уәде еткен, бірақ берген уәдесін орындамапты.
Алтыншы қаңтарда Алматы әуежайынан Дубайға ұшқан азаматтар Әбдіхалықтың тапсыруы бойынша, кеден қызметкерлеріне қажылыққа емес, тек «Дубайға саяхаттап барамыз» деп өтірік айтқан. Олардың сөзінше, Амангелді қажы «Егер сендерден кеденде шекарашылар сұраса, Дубайға барамыз деп айтыңдар, Меккеге демеңдер», – депті. Бірақ кейін Әбдіхалық ашқызып берген визалары туристік виза екенін білген. Айтуларынша, виза аштыру үшін де олар «Нұр-Қазақстан» компаниясының директоры Амангелді қажы Әбдіхалыққа 150 АҚШ долларын төлепті.
«Мединеде төрт жұлдызды, Меккеде бес жұлдызды қонақүй болады, жағдайларыңның бәрі жасалады, өздерің ойлағандай құлшылық етіп келесіңдер», – деп уәдесін берген компания басшысының сөзіне сенген азаматтар Медине қаласында аялдаған қонақүйлері алдын ала уәде етілгендей төрт жұлдызды емес, ескі һәм жағымсыз иісі бар болып шыққанын айтқан. Аялдаған қонақүйлерінің қызмет сапасы көңілдерінен шықпай, басқа қонақүй тауып беруін талап еткенде, Амангелді қажы азаматтардың айтқан шағымына құлақ аспай, діни уағыздармен қорқытқан. «Тәкаппарлық танытпай, қасиетті жерге келгенде барлық жағдайға шүкір етіңіздер. Әйтпесе, шайтанның шақыруымен келгендей боласыздар», – деп қажылар уәжін тәкаппарлыққа теңеген. Қажылыққа барған азаматтар Амангелді Әбдіхалық олармен сапар барысында үш-ақ күн бірге болып, «Елбасының жиналысына мен қатыспасам болмайды. Елбасы мені жиналысқа шақырып жатыр» деген сылтаумен қаңтардың тоғызы күні Қазақстанға ұшып кеткен.
– Мына қызықты қараңыз: осындай алаяқтық жолмен қажылардың қалтасын қаққан компания биылғы қажылық маусымдағы квота алған 18 туроператордың тізімінде бар болып шықты. Сонда осындай заңсыз жолмен әрекет еткен компанияға ҚМДБ қалай квота бергендігі бізге түсініксіз. Бұл жөнінде қажылық бөлімінің меңгерушісі Жанділлә Бекжі-гітовтен сұрағанымызда, аталған заңбұзушылық жөнінде хабарсыз екендігін айтты. «Квотаны қандай крийтерийлер арқылы бересіздер?» деген біздің сұрағымызға «бұған дейінгі жылдары қажыларды қасиетті орындарға алып барған кезде өздерін оң қырынан көрсеткен, кемшіліктерге жол бермеген және қажылық маусымын отандастарымыз үшін қолайлы және жоғары деңгейде ұйымдастыруға қабілетті деп танылған туроператорларға береміз» деп қажылық бөлімінің меңгерушісінің берген жауабы қайда қалды?! Ендеше квотаны үлестіруші комиссиядан да ши шығып тұрғаны емес пе?! Яғни, бұл мәселе де жіті қадағалауды, тексеруді қажет етеді.
Құлшылықтың «құны» қымбат
Ғаламтордан қажылық сапарына барып-қайту құнын іздестіргенімізде, түрлі туркомпаниялардың әрқилы бағаларына жолықтық. Мәселен, kizmet.kz сайтындағы ақпараттарда қажылық сапар құны комфорт – 3 миллионнан жоғары болса, люкс пакеті 4 304 570 тг деп көрсетілген. Комфорт пакетінің ішіне: «Jabal Omar Marriott Hotel отелінде тұру (Аль-Харам мешітінен 2 200 метр қашықтықта); Мекке мен Мединеде тамақтану үшін арнайы бөлінген қонақүйлерде күнделікті екі мезгіл тамақтану; қажылық жасауға Сауд Арабиясы Корольдігінің визасы; қажыларды маршрут бойынша автокөлікпен қамтамасыз ету; Мекке мен Мединеде жұма намазын орындау мүмкіндігі, сонымен қатар 3 рет тегін умра жасау мүмкіндігі кіреді. Қажылықтың 16 күні қажылық рәсімдерін ыңғайлы өткізуге мүмкіндік береді. Қажылар тобына қазақ және орыс тілдерін меңгерген, қажылық пен умраның барлық рәсімдерін жақсы білетін және қажет болған жағдайда қажылардың іс-әрекеттерін үйлестіретін жоғары білікті рухани тәлімгер ілесіп жүреді» деп жазылған.
Сонымен қатар қажылыққа аттанарда VIP қызметін ұсынатын туристік компаниялар да бар екен. Осынау қызмет түрін алатындардың да қарасы көп екендігі белгілі болды. VIP қажылықтың қарапайым қажылықтан айырмашылығы – уақытының қысқа болуында. Мәселен, қарапайым қажылық кезінде жол жүру уақыты 20 күн болса, VIP қажылықта жеті күнге ғана созылады. Туристік агенттіктердің айтуынша, VIP қажылық бағасы 26 000 – 27 000 доллардан (шамамен 12 миллион теңге) басталады екен.
VIP қажылар Қағба мен қалаға қарайтын 120 шаршы метрлік президенттік люкстерде тұрады. Қағбаға көрініп тұратын корольдік люкстердің бір түні 1,3 миллион теңгеден асады. Одан бөлек, қонақүйлерде санаторийлер, қоғамдық моншалар мен спорт залдары бар екен.
Қадірі қашқан қажылық
Өзін мұсылман санаған әрбір шамасы жеткен адамның бес парызының бірі – қажылықты орындауы парыз саналатыны рас. Бірақ қазіргі қажылық – бизнес пен атаққұмарлықтың, саяхаттың түріне айналып бара жатқан сияқты. Қажылық сапарға шығушы ең алдымен өз төңірегіндегі ел-жұрттың жағдайына болысып, жетім-жесірге қарайласып, ата-аналық, көршілік парызын орындауы қажет емес пе?! Бүгінгі қажылар осы үдеден қаншалықты шығып жүр? Мәселен, жоғарыда жазған «Нұр-Қазақстан» компаниясының директоры Амангелді Әбдіхалық 100 рет қажылыққа барғанына шүкір ету мақсатында «Аллаға шүкір» және «Шүкір» деген атаумен ұлан-асыр той жасағаны туралы кезінде ақпарат көздері жарыса жазған болатын.
Қажылық – адамның кемелдікке ұмтылып, Пайғамбардың ғибратқа толы ғұмырын сезініп, жол бойы әйгілі мешіт-медреселерден ілім үйреніп, көрген-білгендерін өз пайымдарымен бағамдайтын сапардың бірі. Осы қажылықтың қадір-қасиеті жөнінде әйгілі Мәшһүр Жүсіп қажыларға арналған деректі дастандар жазып, «Шонтыбай қажы»,«Жантемір қажы», «Ізбас қажы» деп сол кездегі қажылықтан көптеген дерек келтіреді. Мәшһүр Жүсіп бұл дастандарда Мекке-Мединеге барушыларды екіге бөліп қарастырған. Оның бірі – ақшасы мен атағына малынып, қалашы мен базаршы болып, зат алып, мәз болушылар да, екіншісі – шын ықыласымен Құдайға құлшылық етушілер.
Мәшһүр Жүсіп өз өлеңдерінде қажылықты мансап көрушілерді қатты сынға алады.
«Дүниежүзі бұл күнде толып кетті,
Біздерге өлең түстеніп қонып кетті.
Ақырзаман бұл да бір ғаламаты,
Жанның бәрі қажеке болып кетті», – деп сол кезеңдегі ел ішіндегі қажылыққа бару сәнге айналғанын көрсетеді.
Бір қиссада парасатты ғалым әрі сопы Меккеде Харам Шәріпте қажылығын орындаған соң көзі ұйықтағанымен, көңілі ояу отырғанда, аспаннан екі періште келіп, біреуі екіншісіне: «Биыл әлемнің түкпір-түкпірінен келген 500 мың адам қажылық жасады. Бірақ бәрінің қажылығы Шамдағы бір аяқкиім жөндеушінің құрметі үшін қабыл болды», – дейді. Ғалым бұл халден оянған соң таң-тамаша болады. Бәрін өз құлағымен естіп, сезіп тұр. Қайтар жолда керуенмен Шамға соғып, әлгі етікшіні елден сұрап жүріп, тауып алады. Одан: «Сен қажылыққа бармасаң да, тілегің қабыл болды. Жаратушының назары барша қажылардан асып, өзіңе ауатындай қандай амал жасадың?» деп сұрайды. Сонда етікші: «Отыз жылдан бері қажылыққа баруды ниет еттім. Етік бүтіндеуден және ескі киімдерден 300 дирхам ақша жинадым. Жүкті әйелім: «Көршіден еттің иісі шығып жатыр, маған бір жапырақ ет сұрайсың ба?» деді. Көршіме барып ет сұрадым. Көршім жылап: «Жеті күннен бері балаларым аш. Жолда өлген жануар тауып алып, етінен аздап кесіп алдым. Соны қайнатып, оларды алдандырып жатырмын. Адал тамақ таба алмайтын болсам, мәжбүр соны жегіземін. Қаласаң, берейін, бірақ осы қайнап жатқан ет бұларға өлімге жақындағандықтан адал, ал сізге харам», – деді. Мұны естігенде ішімнен бір нәрсе үзіліп кеткендей болды. Қиналып жинаған 300 дирхамды соған бердім де: «Уа, Аллам! Қажылық ниетімді қабыл ал!» деп мінәжат еттім», – депті етікші. Сонда парасатты ғалым әрі сопы «Аллам маған түсімде шындықты аян еткен екен», – деді.
Міне, осы қиссада баян етілгендей, қажылықтың мәні елдің мұңын мұңдап, жоғын жоқтап, жетім мен жесірге пана болып, ағайын-көршісіне қамқор бола білген жан ғана қажылық сапарға баруына рұқсат. Ендеше біздікі не дарақылық?! Иә, Пайғамбар хадисінде де «Өзі тоқ, көршісі аш отырған адам бізден емес» деген емес пе?!
Наурызбек САРША