Әсіресе, соңғы кездері ғарышты игеру бағытында жаңа тренд басталғаны байқалады. Айға адам қондыру бағытында АҚШ, Қытай, Ресей үшеуі өзара бәсекеге түскен сыңайлы. Ал «ғарыш» дегеннен шығады, бір апта бұрын ғалымдар 46 жыл бұрын ұшырылған «көнекөз» ғарыш аппаратымен арадағы үзіліп қалған байланысты қалпына келтірді.
Ғылымға ден қойған жұрттың табандылығына таң қалмасқа амал жоқ-ау. Ғалымдардың жанкештілігін талай саладан байқауға болады. Дәл қазіргі сәтте жерден 19,9 млрд шақырым қашықтықта, сағатына 55 346 шақырым жылдамдықпен ұшып бара жатқан әйгілі Voyager-2 ғарыш аппаратымен қайта байланыс орнату ғалымдардың сол жанкештілігінің көрінісі. Аппарат 21 шілдеде Жермен байланыссыз қалған еді. Оған мамандардың аппаратқа жолдаған сигналындағы қате себеп болған-ды. Қате сигналдың кесірінен
Voyager-2 Жерге қарап тұрған антеннасының бағытын 2 градусқа өзгертіп жіберген. Сөйтіп, байланыс үзілді. Онымен байланыс орнатудың жалғыз үміті ретінде 15 қазанда аппараттың автоматты түрде бағытын туралау әрекеті қарастырылған-ды. Шетсіз-шексіз ғарышта ұшып бара жатқан аппарат Жерден жіберілген сигналды қабылдап, өзі де сигнал жолдауы үшін жылына бірнеше мәрте бағытын туралап тұрады. Ол үшін арнайы бағдарлама жасалған. Дегенмен ғалымдар NASA-ның Deep Scpace Network желісіне кіретін, Аeстралияның Канберра қаласында орналасқан обсерваторияны пайдаланып, аппаратқа сигнал жіберумен болды. Ізденіс барысында Voyager-2 жіберген әлсіз сигнал қабылданыпты. Сөйтіп, аппаратты толық басқару мүмкіндігі пайда болды. Алайда Voyager-2-ге қарай бағытталған сигнал оған 18 жарым сағатта жететінін ескерсек, жауапты қабылдау да сондай уақыт алады. Онымен байланыс орнату бір жарым күнге созылады деген сөз. Мәселенің қиындығы да осында. Бірақ аппарат адамзат баласы жасаған теңдессіз техника екені анық.
Жарты ғасыр бұрын ғарышқа аттанған
Voyager-1 және Voyager-2 ғарыш аппараттарын АҚШ 1977 жылдың тамыз және қыркүйек айларында ұшырған. Қос аппараттың ұшу траекторияларын есептеген ғалымдар алдымен Voyager-2 аппаратын 20 тамызда ұшырды. Өйткені уақыт өте келе Voyager-1 бірінші ұшқан аппаратты қуып жетіп, басып озуы тиіс еді. Ол 1977 жылдың 5 қыркүйегінде ғарышқа ұшырылды. Бірақ біраз уақыттан соң екеуі ғарышта екі бағытқа аттанды. Осынау қос аппарат Күн жүйесіндегі ғаламшарлардың фотоларын алғаш түсірген құралдар болатын. Мәселен Voyager-2 аппараты Уран мен Нептун ғаламшарларының маңынан өткен, адамзат қолымен жасалған жалғыз аппарат. Ал Voyager-1 аппараты Юпитер мен Сатурн ғаламшарларына жетіп, кейін олардан да өтіп кеткен еді. Сөйтіп, адамзат Күн жүйесіндегі алып ғаламшарлардың фотосын түсіріп, оны талдауға мүмкіндік алған-ды. 1990 жылдың 14 ақпаны мен 6 маусымы аралығында Voyager-1 аппараты 6 млрд шақырым қашықтықтан Күн жүйесіндегі ғаламшарларды фотоға түсірген. Сол фотода Жер құм түйіршігіндей ғана болып көрінеді. Voyager-2 аппараты Уран мен Нептунның мыңдаған фотоларын түсірді. Әрі олардың бұрын ғылымға белгісіз болып келген көптеген серіктерін тапты. Ең қызығы, осыдан 46 жыл бұрын ұшырылған аппараттардың жетістігін заманауи, техниканың озық үлгілері орнатылған жаңа құрылғылар әлі қайталай қойған жоқ. Мәселен, NASA Уран ғаламшарына жақындайтын келесі аппаратты 2031 жылы ұшыруды жоспарлап отыр. Ол ғаламшарға 2044 жылы жетеді деседі. Осы мәліметтерден-ақ қос аппараттың адамзат үшін қаншалықты маңызды екенін аңғаруға болады. Ал қазір екеуі де гелиосферадан шығып кетті. Жұлдызаралық кеңістікте ұшып барады. Voyager-2 аппараты 19,9 млрд шақырымға жетсе, Voyager-1 Жерден 24 млрд шақырым алыста деседі.
Ғарыштағы «түйіршікті» көргендер
Негізі біз сөз етіп отырған аппараттар қазіргі техникамен салыстырғанда біршама қарапайым. Камералары да, оперативті жады да қазіргі смартфондардың мүмкіндігіне жетпеуі мүмкін. Айталық, Voyager және олардан бұрын ұшырылған Pioneer аппараттарының компьютерлерінде 8 биттік RCA1802 микропроцессорлары орнатылған. Ал қазіргі кез келген компьютерде 64 бит болатын микропроцессорлар болады. Voyager аппараттарындағы компьютерлердің оперативті жады 640 килобайт еді. Қазір смартфондарда гигабайттық жад қолданылады. Voyager ғарыш аппараттарын ұшыру туралы идеяны NASA-да тәжірибеден өтіп жүрген аспирант айтқан. Ал ғалымдар бұл идеяны қолдады. Сөйтіп, Күн жүйесіндегі алып ғаламшарларға сапар басталған. Кейін гелиосферадан шығып кеткен жағдайда, ғарыштың түпкірінен бөгде ғаламшарлық тіршілік иесі кездесіп қалса, адамзат жайлы білсін деп алтын жалатылған диск әзірлеген. Онда адамзат 55 тілде сәлем жолдайды. Түркі текстес халықтардан түрік тілінде жолданған сәлем бар онда. Көптеген халықтардың әуендері жазылған. Ішінде әзербайжан музыкасы да бар. Түрлі фотолар, Жер шарының ғаламдағы координаты да жазылған. Қысқасы, ерекше құрылғы еді. Бәлкім содан да болар ғалымдар қос аппаратпен байланыс үзбеуге тырысады. Барынша пайдалануға ұмтылып жатыр. Күндердің күнінде, 2026 жылы немесе одан сәл ерте, не кеш Voyager-лердің қуаты толық сарқылады да Жермен байланыс үзіледі. Одан соң шексіз ғарышта өз бетінше ұша бермек. Оған дейін аппараттардан ғылыми деректер алу маңызды болып тұрса керек. Сол себепті тамыздың басында әлемдік медиа Voyager-2 мен байланыс орнатылғанын сүйіншіледі.
Әйгілі ғалым, америкалық астроном Карл Саган Voyager-1 түсірген фотодан Жер шарының шексіз ғарышта құм түйіршігіндей кішкентай көгілдір зат екенін көргенде айтқан сөзі бар.
«Мына кішкентай нүктеге тағы қараңыздаршы. Бұл біздің үйіміз. Бұл – бізбіз. Сүйгендеріңіздің, танитындарыңыздың, тым болмаса атын естігендеріңіздің, күні бүгінге дейін өмір сүрген адамдардың барлығы осында тіршілік етті. Біздің қуанышымыз бен қасіретіміз, біздің тарихымыздағы мыңдаған діндер, идеологиялар мен экономикалық доктриналар, әрбір аңшы мен терімші, әрбір ер мен ез, әрбір өркениет жасампазы мен күйретуші, әрбір патша мен шаруа, бір-біріне ғашық болған әрбір жан, әрбір ана мен әке, қабілетті бала, өнертапқыш пен саяхатшы, этика оқытушысы, өтірікші саясаткер, әрбір «супержұлдыз», әрбір «ұлы көсем», әрбір әулие мен күнәһар осы жерде – Күннің шұғыласына шомылған түйіршікте өмір сүрді.
... Жер – әзірге өмір сүруге қолайлы бізге белгілі жалғыз әлем. Біз кем дегенде жақын болашақта ешқайда кете алмаймыз. Басқа орынға баруымыз мүмкін, бірақ көшіп кете алмаймыз. Сіздерге ұнай ма, жоқ па Жер біздің жалғыз үйіміз, – деген еді К.Саган. Бірақ адамзат Жер шарының ғарышта түйіршіктей ғана екенін сезінген жоқ, соғысып, сыймай емес, сыйыспай жүр онда.
Ардақ СҰЛТАН