Қазақстанда қос дипломды білім беру бағдарламасы туралы 2009 жылдардан бастап айтыла бастады. Араға уақыт салып еліміздегі ұлттық университеттер қос диплом беру бағдарламасын әзірлеп көпке үлгі болды. Қазір елімізде қанша ЖОО бар болса, соның барлығы да қос дипломды білім жүйесін барынша тиімді пайдалануға тырысып бағуда.
Еске сала кетейік, Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өткен жылғы қаңтарда Мәжілістің жалпы отырысында елімізде бес шетелдік беделді университеттің филиалын ашуды тапсырған болатын. Осылайша, қос диплом жүйесін мықтап қолға алу мәселесіне нақты бағдар берген еді. Бұл бағытта алғашқы қадам жасаған М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті Аризона университетімен ынтымақтастық туралы шартқа қол қойып, бүгінде алғашқы білім алушыларын қабылдап үлгерген.
Ғылым және жоғары білім министрлігінің хабарлауынша, қос дипломдық білім беру бағдарламалары қазақстандық жоғары оқу орындары мен олардың серіктес университеттері арасында жасалған келісімдер негізінде жүзеге асырылмақ. Бүгінде қазақстандық 41 жоғары оқу орны серіктес университеттермен бірлесе отырып, 200-ден аса қос дипломдық бағдарламаны жүзеге асыруда, оның ішінде 63-і ағылшын тілінде болып отыр. Оқыту қазақстандық студенттерді шетелдік жоғары оқу орындарына жіберумен де, қашықтан оқытуды қолданумен де жүзеге асырылады. Қос дипломдық бағдарламаны жүзеге асыру бойынша ынтымақтастық аясында қазақстандық университеттер әлемнің 99 жоғары оқу орнымен әріптестік байланысқа түскен. Бұлардың арасында жасалған келісімдердің басым көпшілігі Ресейдің, Польшаның, Ұлыбританияның, Францияның және Германияның университеттері деп айтуға болады. Атап айтқанда, Ресейдің 120-дан астам, Польшаның 20-ға жуық, Ұлыбританияның 10-нан астам, Германияның он шақты университетімен меморандум жасалыпты. Одан бөлек, АҚШ, Оңтүстік Корея сияқты елдердің оқу орындары тағы бар. Дегенмен статистикаға қарасақ, қос дипломды бағдарлама Ресейге көбірек бағытталғаны байқалып тұр. Ал Ресейдің өзі қазір түрлі санкцияға ұшырап, жаһанда беделі түсіп келе жатқанын ескерсек, дәл теріскейдегі көршінің университеттерімен тығыз қарым-қатынас орнату жастарға мол мүмкіндік бере қояр ма екен?! Бұл әзірге жауапсыз сауал болып тұр. Байқауымызша, қазір ресейлік ЖОО-лар посткеңестік елдердің университеттерімен жаппай ынтымақтастық орнатып жатқанға ұқсайды.
Әдетте қос дипломды білім беру деп екі немесе одан да көп университетте бірлескен жүйедегі білім беру бағдарламасы бойынша оқып, маман болып шығуды айтады. Мұндай бағдарлама бойынша оқыған жастар екі елдің де дипломын алу мүмкіндігіне ие болады. Бұл қазақстандық жоғары білімнің халықаралық білім кеңістігіне интеграциялануының басым бағыттарының бірі.
Қос дипломды білім беруді елімізде алғаш болып бастаған әл-Фараби атындағы ҚазҰУ болатын. Білім ордасы көптеген шетелмен ынтымақтастық қарым-қатынастар орната отырып, 2009 жылдан бастап магистратураның бірқатар өзекті және сұранысқа ие мамандықтары бойынша білім беру бағдарламаларын іске асырып келеді.
Аталмыш білім ошағының математика кафедрасының меңгерушісі, физика-математика ғылымдарының кандидаты Қонатбек Қомпышұлы аталмыш бағдарламаның жастар үшін мүмкіндігі зор екенін айтып отыр. Егер осы бағдарлама тікелей Ғылым және жоғары білім министрлігі тарапынан қаржыландырылатын болса, мүмкіндік тіптен көп болмақ екен. «Қазір екі елдегі білім ордалары өзара ынтымақтастық негізінде арнайы білім беру бағдарламаларын сәйкестендіру арқылы жобалар жасап, олардың негізінде студенттерді шетелге білім алуға жіберіп отырмыз. Арнайы бағдарламалар негізінде қаражаттың шектеулі ғана болатынына байланысты білім алушылардың саны да кейде 5-6 дан аспай қалады. Дегенмен де бағдарламалар негізінде оқуын бітіріп, қызметке орналасып жатқан жастарымыздың білімі де білігі де жоғары болып отыр», – дейді Қонатбек Қомпышұлы.
«Шетелде білім алып жатқан жастарымыз біздің елде ақылы негізде оқыса, сырт елде болған уақытта отандық білім ордасында оқу үшін ақы төлеуден босатылады. Сонымен қатар шетелдік білім ордалары біздің студенттерге жеңілдіктер қарастырып, ол жақтағы оқу ақысын білім деңгейіне байланысты 90%-ға дейін жеңілдету мүмкіндігі тағы бар. Бұл мүмкіндіктер біздің жастарымызды одан сайын ынталандыра түсуде», – дейді Maqsut Narikbayev University KAZGUU Қос диплом бағдарламаларының үйлестірушісі Құралай Қазихан.
Әрине, әлемнің дамыған елдерінде білімін шыңдап, қос диплом алу жастарға біршама артықшылық ұсынары сөзсіз. Дегенмен осы мүмкіндік барлық студентке бұйыра бермейді. Өйткені шетелде білім алудың өзіндік қиындықтары да бар. Ең бірінші тіл мәселесі болса, екінші екі елдің білім бағдарламаларының сәйкеспей қалуы. Шетелде білімін шыңдауға баратын студентке бізде білім үлгерімі мен қоса ағылшын тілін білу талабы қойылады. Ал таңдалған елдегі білім ордасында оқыту көбіне жергілікті тілде жүргізілуі ықтимал.
Бірден екі жоғары оқу орнында оқуды жоспарлап отырған студентке екі елдің оқу бағдарламасына ілесу қиын болатынын түсінуі керек. Жастарға екі диплом алу үшін көп күш жұмсауға тура келеді. Себебі Халықаралық бағдарламалар бәсекеге қабілетті мықты мамандарды даярлап шығаруға бағытталған. Сол себепті студенттерге қойылатын талаптар да аса жоғары. Көптеген серіктес жоғары оқу орны тілдік дайындықтың жоғары деңгейін, сондай-ақ оқу процесіне толық енуді талап етеді. Бұл талаптарды серіктес-жоғары оқу орындарына келген студенттер мінсіз орындауы тиіс.
«Біздің бірнеше студентіміз Оңтүстік Кореядағы университеттердің біріне білім алуға барған сәтте тіл мәселесінен қиналғаны шындық. Ағылшын тілі кейбір пәндерде қолданылып, көп жағдайда тіпті күнделікті өмірде де тіл мәселесі қатты қиындық туғызған. Жастар жатақханада өз бетінше корей тілін үйренуге мәжбүр болды. Дегенмен білікті болуды көздеген біздің жастарымыз өте белсенді», – дейді үйлестіруші Құралай Қуанышқызы.
Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ресми мәліметінше, 2021-2025 жылдарға арналған даму стратегиясы бойынша білім алып келген жастар еліміздің қай өңірінде болса да жұмысқа орналасуын университет өз басшылығына алып отыр. Білім ошағының мұндай қамқорлығы, әрине қуантарлық жағдай.
Қос дипломдық бағдарлама жүйесімен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың Жоғары математика факультетінің және Францияның Реймс университетінің түлегі қос диплом иегері Аяужан Раимбаева бүгінде Алматыдағы Республикалық физика-математика мектебінде қызмет атқарып жатқанын айтады. «Шетелде білім алу мен тәжірибенің ерекше болатыны айтпаса да түсінікті. Алдағы уақытта докторантураға АҚШ-қа түспекшімін, сол кезде франциялық дипломым біраз рөл атқарады деп сеніп отырмын. Өкініштісі, өзге елдерде көбіне Қазақстан дипломы мойындала бермейді екен. Ал франциялық дипломымды көрсеткен кезде жағдай бірден өзгереді. Ең бастысы, ағылшын, француз тілін жалпы тілді оқу керек екенін түсіндім. Тіл білсең, шетелде мүмкіндік өте көп», – деді Аяужан Қонысбекқызы.
Жастарымыздың шетел асып білім нәрімен сусындауы, елге тың жаңалық әкеліп, өркениеттің өресін кеңейтуі, әрине жақсы. Бірақ қарап отырсақ бағдарламаға қатысушылар саны тым көп те емес. Айталық, 2019-2020 оқу жылында қос диплом бағдарламасы бойынша 1 308 адам білім алыпты. 2020-2021 оқу жылында олардың саны 1 120 адам болған. Яғни, жүздеген мың студенті бар ел үшін бірер мың адамның қос диплом бағдарламасымен білім алуы мақтанарлық көрсеткіш емес. Оның үстіне, қос диплом бағдарламасына қатысатын шетелдік университеттің көбі ресейлік екенін байқадық. Демек, бұл мәселеге көзқарас өзгеруі керек шығар. Көзқарастың өзгеруі бола жатар, бастысы бағдарламаға мемлекеттің тарапынан арнайы қаражат бөлінуі керек.
Ғылым және жоғары білім министрлігінің мәліметінше, министрлік тарапынан жоғарыда айтып өткен М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университеті, С.Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті мен әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың кейбір бағдарламалары мемлекет тарапынан қаржыландырылады екен. Осы аталған үш ЖОО арасындағы ең белсендісі саналатын М.Қозыбаев атындағы СҚУ-да қос дипломдық бағдарламаға қатысу үшін 500 орын қарастырылған болса, қазір берілген өтінімдер саны 2 720 болып тұр. Бұл сан қыркүйекте оқу басталған шақта күрт өсетіні белгілі. Демек, талап бар. Тек мемлекет жастардың білімге деген ынтасын қанағаттандыра алмай отырғаны анық көрініп тұр.
Шетел дегеннен шығады, бүгінде әлемнің дамыған елдерінде оқып келіп, қайтадан сол жаққа қарай бет алып жатқан жастардың саны басым. Әрине, жастардың шетелде білім алуының позитивті жақтары да жоқ емес. Өйткені дамыған елдің білім жүйесі қалай десеңіз де, дамудың бірнеше сатысынан өтті. Оның үстіне, ғылым мен соңғы технологияның отаны да солар. Оны мойындауымыз керек. Сондықтан да дамыған мемлекеттерде білім алушылар қатарының көбеюі дұрыс. Бірақ білім нәрін бойына сіңіріп келген жастарды өзімізде ұстап қалуымыз үлкен мәселеге айналуда. Жыл сайын сан мыңдаған білімді жастарымыз өзге елге қоныс аударып жатқанына куә болып жүрміз. Статистикалық мәліметке сүйенсек, 2021 жылы шетелге 32 209 азаматтың кеткені анық болған. Олардың 8 жарым мыңнан астамы жоғары оқу орнын тәмамдаған білікті мамандар. 2022 жылы Қазақстанның 8 мыңға жуық азаматы жұмыс іздеу мақсатында шекара асқан. Олардың басым бөлігі – 18 бен 35 жас аралығындағы азаматтардың үлесінде болып отыр.
«Біз отбасымызбен 2021 жылдың маусым айында Түркияға көшіп бардық. Түркияға көшкен себебіміз – климатына, өмір сүру мәдениетіне баса назар аудардық. Қыс айы өте жылы болады екен. Біз Анталья қаласын таңдап, бір жыл тұрдық. Табиғаты сұлу туристік қала. Өзге де қалаларға саяхат жасадық. Жұмыс мәселесіне келетін болсақ, қазақстандық диплом бұл жақта жарамсыз болып қалды. Сол себепті мен әзірге үйдемін. Тек мұнда халықаралық дипломдар ғана жарамды. Жолдасым өткен жылы қос дипломдық жүйемен оқып Қазақстан мен франциялық ЖОО дипломын алып шықты. Қазір ІТ саласында онлайн түрде жұмыс істейді», – деді Түркияда білім алып жүрген Мақпал Бөлекбаева есімді азамат.
Байқағанымыздай, біз қанша жерден қос дипломды жүйеге көшіп жатқанымызбен қазақстандық дипломдар өзге елдерде көп жағдайда мойындала бермейтіні анық болып отыр. Бұған қай жағынан келуіміз керек? Тағы да сол Мемлекет басшысы араласып бір жақты қылу қажет пе, әлде Ғылым және жоғары білім министрлігі нақты әрекетке көшуі тиіс пе? Бәлкім, қазақстандық дипломның өзге елдерде мойындалуы мәселесімен жүйелі түрде айналысқанымыз жөн шығар.
Бердібек ҚАБАЙ