Мал жаятын ұлтарақтай жайылым мен шабындық жердің аздығы өз алдына, енді жаз бойы жауын-шашын болмауынан әрі қара қарғаның миы қайнайтын аптап ыстықтан шөп шықпай, қу тақырдан шөп жинай алмай қалған қалың жұрт әбден тығырыққа тірелген.
Ақмола облысы аумағында жайылым жердің тапшылығы аса өткір тұрғаны осыған дейін де бірнеше мәрте көтерілген. Ауылдың маңында мал жайып, шөп шабатын жер таппай қалатын жұрт енді осы қыста нақты жұт бола ма деп қатты алаңдайды. Ала жаздай жаңбыр болмауының салдарынан бүгінге дейін белуардан келетін қалың шөп шығатын жерлерде биыл өсімдік атаулы мүлде селдіреп кеткен. Бойы аласа әрі аса сирек. Кей жерлер тіпті тақырға айналыпты. Сол себепті шөптің бағасы да қымбаттап барады.
Бір орам ғана түк шөптің өзі 10 мың теңгеге жетіп, ал тіркеме шөптің құны 100 мың теңгеден асып жығылғаны ауыл жұртын алаңдата бастады. Малды бағып-күтудің құны енді оны сатып пайда табудан асып кететінін айтқан ауылдағы ағайын енді қолындағы малынан да айырылып қаламыз ба деп алаңдайды.
– Өңірдің барлық аумағындағы жағдай қазір аса күрделі. Жауын-шашынның болмауынан егістік алқаптарының да жағдайы мәз емес. Егіннің масақтары әлдеқашан сарғайып кеткен. Ол да болар-болмас кішкентай ғана. Сондықтан биыл астықтың көлемі де аз болатын сияқты. Ал шөпке келсек, шоқ-шоқ ормандардың арасы мен өзен-көлдердің айналасында ғана болмаса, жазық далаларда шөп мүлде жоқ десе де болады. Осыған дейін 6-7 тіркеме шөп алатын жерлерде қазір бір тіркеме шөп те шықпай қалған. Жайылым жердің бәрі тақырланып барады. Биыл шөпті қалай жинап аламыз деп жұрттың бәрі дағдарып, қайтерін білмей отыр. Шөп болмаса мал бағудың өзі қып-қызыл шығын болғалы тұр. Шөп сатумен айналысатын шаруалардың бағасы да удай. Әр тіркемесін одан сайын бұлдап, құнын аспандатып алған. Ол, әрине, заңды құбылыс. Жергілікті билік бағаны бақылауға алып, жем-шөптің құнын бір межеде ұстауына жәрдем берсе жақсы болар еді. Бес-алты тіркеме шөпті шаптырып алу үшін ғана 100 мың теңгеден астам қаржыны шығындауға тура келеді. Ал шөпті сатып алсақ, бұдан тағы бірнеше есе асып түседі. Бірақ азық-түліктің бағасы жүгенсіз кетіп жатқанда жем-шөптің құнын тұрақтандыру бола қоймас деп қапаланамыз, – дейді Зеренді ауданының тұрғыны Ерден Көпжасаров.
Ауыл жұрты жайылым жердің де тапшылығы жердің тақырланып кетуіне басты себепші болғанын айтып отыр. Мал тұяғына тапталып, алақандай жерді малдың шиырлай беруінің салдарынан осыған дейін мал оты болған шөптің көп түрі мүлде жойылып кеткен. Есесіне оның орнын зиянды шөптер басып кеткен. Мұны саланы зерттеген ғалымдар да мойындап отыр.
– Жайылым жердің аздығынан төрт түлікті тоқымдай ғана жерде иіре беруден, оның үстіне биылғы аптап ыстықтан облыстың барлық аумағында шөп шықпай қалды. Шаруалардың жағдайы шынымен қиынға түсіп тұр. Топырақ сортаңданып, деградацияға ұшырауда. Топырақтың құнары төмендеп кеткен. Сондықтан ауыл шаруашылығы мен ғылымға назар аударылмаса, жағдай одан сайын құлдырай бермек, – дейді Ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясының академигі, биология ғылымының докторы Әбілжан Құсайынов.
Өңірде жем-шөптің аздығын облыстық Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасы басшылығы да мойындады. Жауын-шашынның аздығынан іргелі шаруашылықтардың өзіне жем-шөп қорын әзірлеу аса қиынға түскен жайы бар. Дегенмен басқарма облыстағы шаруашылықтар шөп қорын әзірлеуге барын салып жатқанын жеткізді.
– Әрине, мал шаруашылығы саласының дамуы тікелей тиісті жем-шөптің қаншалықты әзір болуына байланысты. Жауын-шашын биыл өте аз болды. Әрі күннің аптап ыстығына байланысты шөптің шықпай қалуына әсерін тигізді. Дегенмен облыста шөп шабу науқаны әлі де жалғасып жатыр, шаруалар барынша әрекеттеніп жатыр, – дейді Ақмола облысы Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасы басшысының орынбасары Еркеш Әленов.
Облыстық басқарма мәліметінше, өңірдегі жем-шөп қорын жеткілікті ету мақсатында 1,6 мыңға жуық жұмыс бригадасы, 12 мыңнан астам трактор,
1 мыңға жуық шөп шапқыш, 2,5 мың шамасында тіркеме шалғы, 850 шөмеле үйгіш және басқа да техника жұмылдырылған. Бүгінге дейін шамамен 966,1 мың тонна шөп жиналған. Бірақ бұл облыс қажеттілігін толықтай қанағаттандырмайды. Әзірге қажетті жем-шөптің тек 73,8 пайызы ғана жиналған. Әлі кемінде 1 308 тоннадан астам шөп қажет. Шаруалар шөптің буыны қатып, сарғайып қурап кетсе де қалған шөп қорын толықтыруға тырысуда.
Ведомство өңірде малға қажетті дәруменге бай арнайы егілген жем-шөптің де қоры аса мәз емес екенін жеткізді. Басқарманың дерегіне сенсек, облыста биыл жаздық егісте жем-шөп 223,4 мың гектардан астам алқапқа егілген. Оның ішінде малға берілетін сүрлем үшін 13,5 мың гектарға жүгері себілген. Мұнымен қоса, 137,3 мың гектар алқапқа біржылдық, 45 мың гектар жерге көпжылдық шөп себілген.
Алайда жем-шөптің қазіргі қоры жылдағыға қарағанда айтарлықтай аз. 1 300 тоннадан астам шөп, 260 мың тонна қысқы пішен, 190 мың тонна сүрлем, 750 мың тонна сабан мен 650 мың тонна басқа да құрама жем-шөп дайындау қажет. Ал оған ауа райының қолайсыз болып, аптап ыстықтан шөптің сұйық шығуы мүмкіндік бере қоймаған.
Ресми деректерге жүгінсек, жем-шөп пен астықтың биылғы шығымы тұтас республика аумағында аса қиын жағдайда. Әсіресе, Қарағанды, Павлодар облысында жем-шөп пен астықтың шығымының төмендігі шаруаларды аса күйзелтіп отыр.
Түйінді мәселені шешу үшін облыстық әкімдіктерден бастап Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Үкімет тиісті шешімді дереу қабылдап, шаруалар мен қорасында бес тұяқ малын қалай бағарын білмей дағдарған қарапайым ауыл адамдарын тығырықтан шығарар жол таппаса, қыс ортасында жұттың болмасына ешкім кепілдік бере алмас...
Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ,
Ақмола облысы