Салдарынан атмосфераға тасталатын зиянды қалдықтар көлемі көбейіп жатыр. Бұған сарқынды сулар жиналған «Сасықсай» мен «Квадрат» булану алаңдарынан бөлініп жатқан улы заттарды қосыңыз.
Ашық дереккөздерге сенсек, Атырауда ауаға жыл сайын орта есеппен 123,55 мың тонна улы қалдық шығарылады екен. Осының салдарынан Атырауда жылына 2 824 адам жаңадан ауру жұқтырады. Атыраудың экологияға қатысты адам шошырлық жағдайлары туралы кезінде әйгілі академик ғалым Муфтах Диаров түрлі зерттеу нәтижесін жариялаған еді.
Бүгінде марқұм болған ғалым Муфтах Диаров Атырау облысындағы Теңіз мұнайының құрамында және Қарашығанақ, Жаңажол, Теңіз, Ақтоты, Қашаған кеніштеріндегі тұз асты қабаттарында меркаптанның үлкен мөлшері кездесетінін мәлімдеген болатын.
Меркаптан – исі өткір химиялық күкірт. Әдетте ғалымдар меркаптанды қауіпті заттардың екінші класына жатқызады. Иісі өте жағымсыз келетін бұл химиялық күкірт адамның бауырына кері әсер етеді және меркаптанның ауадағы өте көп мөлшерінен организм уланған жағдайда оның соңы интоксикация, яғни өлімге әкеліп жатады.
Бұдан бөлек, ғалым диоксин секілді улы химиялық элементтің де барын, бірақ оның әсері әзірге зерттелмей отырғанын айтып дабыл қаққан еді. Ол ол ма, ең сорақысы сол, бұл заттар болашақта жергілікті халықтың генофондына әсер етуі мүмкін. Атырау халқы бір түнде оянбай қалуы мүмкін екенін айтқан академик ғалым Муфтах Диаров аймақта Кох таяқшасын жұқтырғандар санының артуына тектен-тек дабыл қаққан жоқ. Яғни, адамдардың ағзасында жинақталған химиялық қосындылар берік қасиетке ие болып, туберкулезге қарсы екпенің ықпалына бағынбауға айналған.
Расында, Атырау өңірі қазір туберкулезге шалдығу бойынша республикада көш бастап тұр. Денсаулық сақтау басқармасының мәліметінше, 2020 жылы облыстың 357 тұрғыны, ал 2021 жылы 413 атыраулық туберкулезді жаңадан жұқтырған екен. 2022 жылы туберкулезді жұқтырғандар 300-ге жуықтаған. Ахуал биыл да аса өзгере қоймады. Өкініштісі, туберкулезге шалдыққандардың ішінде балалар да бар.
Тұрғындар да ауаны ластаушы Үкімет тарапынан кәсіпорындар қызметінің бақылауға алынып, оларды тұрғындарға өтемақы төлеуге міндеттеу керегін айтып дабыл қағуда.
Ғалымдардың айтуынша, Атырауға «экологиялық апат аймағы» мәртебесін беріп, әр тұрғынға экологиялық коэффициент төлеу үшін ауа, жер, су, тағы басқа табиғат құрамының халықаралық стандарттарға сай келетін көрсеткіштері болуы қажет.
«Атыраудың экологиялық жағдайының нашарлауына бірнеше себеп бар. Біріншіден, Атырау бұрынғы теңіз табанында орналасқан. Салдарынан топырақ та, су да, барлығы тұзданып тұрады. Секундына 15-22 метрге дейін ұйытқып соғатын құйын жел тұрғындарға қою тұзды, шаң мен қиыршық топырақты жұтқызып жатыр. Атырауда үнемі жел соғып тұратынын ескерсек, бұл – дабыл қағарлықтай-ақ мәселе. Екіншіден, қала ішіндегі Атырау мұнай өңдеу зауыты, Қарабатан, Теңіз, басқа да ірі кен орындары бар. Өндіріс ошақтарының атмосфераға тастап жатқан лас қалдықтары да далаға кетіп жатқан жоқ, улы қою түтінге айналып, қаланы басып тұр. Соның салдарынан ультракүлгін күн сәулесі жетіспейді. Оның нәтижесі көз, тері, өкпе, тамақ аурулары сынды жұқпалы аурулардың көбеюіне әкеліп жатыр. Сол үшін Атырауға ауаны тазарту амалдарын заманауи технологияларды қолдану арқылы іске қосу керек. Атырауды жасыл оазиске айналдыру кезек күттірмеуі тиіс. Үшіншіден, Жайықтың, Ойылдың тартылуы сияқты проблемалардың астарында да үлкен экологиялық зардаптар бар», – дейді жас ғалым Мұратбек Махамбетов.
Лаура Сүлейменова – Атырау қаласының тұрғыны, қоғам белсендісі. Атырауды атмосфераға тасталатын зиянды қалдықтардан құтқаруды талап етіп, ол тіпті наразылық та ұйымдастырған болатын.
«Қолайсыз экологиялық жағдай салдарынан Атыраудан көшу жайлы алғаш рет ойланып та отырмын. Соңғы он жылда Атырауда күкіртті сутектің мүңкіген иісі тұрақты қайталанып келеді. Жазды күндері үнемі терезелерді жауып, ауа баптағыш құралдың көмегімен демалуға мәжбүрміз. Бұл – үйдегі жағдай. Ал далаға шығу тіпті мүмкін емес. Мен демікпе ауруына шалдыққан адаммын. Мүңкіген күлімсі иіс жайлаған кезде далада жүру мүмкін емес. Өкпем қысылып, ауа жетпей қалады. Мен таза ауада өмір сүргім келеді», – дейді жергілікті тұрғын Лаура Сүлейменова.
Атырауды экологиялық апат аймағы деп тану жөнінде облыс басшылығы не дейді? Жалпы бұл бағытта қандай да бір шаралар атқарылып жатыр ма? Атырау облысының әкімі Серік Шәпкеновтің айтуынша, қала ішінде орналасқан Атырау мұнай өңдеу зауыты таңғы не түнгі уақытта ауаны күкіртті сутекпен ластап, қаланы қолқаны қабатын иіс жайлайды деген арыз-шағым көп.
«Зауыт бұл иіс өздерінен емес, булану алаңынан шығатынын айтады. Қалай десек те, жел осы бағыттардан соқса, қаланы күлімсі иіс басатыны рас. 2018 жылы кәріз тазалау стансасы салынды. Бүгінде мұнда булану алаңының жерін қайта құнарландыру жұмыстары жүріп жатыр. Қазір тазарып келеді. АМӨЗ-ге барып, біркелкі тексеру жұмыстарын жүргіздік. Онда мұнай қалдықтарын сақтайтын ашық алаң бар екені анықталды. Басшылық жаңа технологияларды пайдаланып, жерді қайта құнарландырумен айналысып жатыр. Сондықтан мекемеге технологиялық тексеру жүргізу қажет. Сондай-ақ қаланың оң жағалауында кəріздік тазарту қондырғысының құрылысы жүріп жатыр. Барлық жұмыс қысқа мерзімде жасалуы тиіс», – дейді Серік Шәпкенов.
Атырауды экологиялық апатты аймақ ретінде танып, тұрғындарға өтемақы төлеу мәселесі бойынша қазір алғашқы қадамдар бар.
«Қызылорда облысының тұрғындары мұндай коэффициентті Арал теңізіндегі экологиялық апатқа байланысты алып отыр. Ол үшін ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу қажет, біз бұл мəселе бойынша Денсаулық сақтау жəне экология министрліктерімен бірлесіп жұмыс істеп жатырмыз. Ең алдымен, коэффициентті енгізу үшін негіздеме дайындау қажет. Әзірге біз Қызылорда облысының тәжірибесін зерттеп жатырмыз», – деді Серік Шәпкенов.
Қалай десек те, ел экономикасының қозғаушы драйвері болып отырған Атырау облысының экологиялық жағдайы жазылған мақала, Facebook желісіндегі видеолар деңгейінде қалып қоймауы керек. Атыраудың экологиялық жағдайын жақсартуға Үкімет деңгейінде кешенді шаралар алынса дейміз. Әйтпесе, лас қалдықтардан уланып, зардап шегіп жатқан халықтың мұңы болашақта орны толмас ұлттық қасіретке әкелуі мүмкін.
Баян ЖАНҰЗАҚОВА,
Атырау облысы