Қиялдарын қырандай самғатып, құлашын кеңінен жазып, ғұмырын қоғамға пайдалы еңбекке жұмсағанына разы болып жүретін азаматтар аз емес. Олар содан нәр алады, соған марқаяды. Бүгінде жетпіс жасқа келіп, республикамыздың жоғары білімі мен ғылымына елеулі үлесін қосып жүрген педагогика ғылымдарының докторы, профессор Асхат Иманғалиевтің ғұмыр белестері бигіген көріне білуі – соның айқын айғағы.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті – Батыс Қазақстан өлкесіндегі ең ірі жоғары оқу орындарының бірі. Өткен тарихи кезеңде университеттің даму белесінде қол жеткен табыстарға жетуіне 2000–2008 жылдары жоғары білім ордасында ректор қызметінде болған, талантты ұйымдастырушы, іскер де білікті басшы, Қазақстан Республикасы Әлеуметтік ғылымдар академиясының академигі, п.ғ.д., профессор Асхат Сәлімұлының еңбегі ұшан-теңіз. «Азамат болу – парызың» дейді халқымыз. Бұл – баршамызға айтылған ортақ сөз. Асхат Сәлімұлының оқытушылық жолындағы жұмысы еңбек еткен ұжымының басшылық қызметімен біте қайнасты.
Бұл кезеңде Қазақстанның нарықтық қатынастар жолына түсуі, дүниежүзілік бірыңғай кеңістікке шығуы, жоғары мектептерді жаңа сападағы мамандармен қамтамасыз ету үшін білім саласында түбірлі өзгерістерді қажет етті. Ұлттық жоғары білім беру жүйесі бүкіләлемдік білім беру жүйесінің үлгісіне сай келуге тиісті болды. Жоғары білім берудің көпсатылық жүйесін, студенттерді қабылдағанда білімін тестілеу әдісі арқылы бағалау, оқыту үрдісін мемлекеттік тілде ұйымдастыру, қазақ тілінде төл оқулықтар мен оқу құралдарды көптеп шығаруды қолға алу және оны жоғары мектеп практикасына енгізуде батыл қадамдар жасалды.
Ал бұл игі істерді жүзеге асыру мен орындалуының басы-қасында Асхат Сәлімұлының жүргендігі бүгінгі ұжым мүшелерінің баршасына аян. Өз кезегінде университет қызметін халықаралық талаптар деңгейіне бағытталған сапа менеджментіне сай ұйымдастырды. Сол уақытта ректор өз тарапынан оқу үдерісін ұйымдастыруды жетілдіру және оқу-әдістемелік жұмыстарға ерекше көңіл бөлу, ғылыми-зерттеу жұмыстары және халықаралық байланыстарға, жаңаша оқытудың инновациялық технологияларын оқу үдерісіне енгізу және жаңа ақпараттық технологиялар, материалдық-техникалық базаны нығайту, білім беру мекемелерімен байланыс, тәрбие және түлектерді жұмысқа орналастыру жұмыстары, салауатты өмір салтын насихаттау, студенттер мен қызметкерлерді әлеуметтік қорғау мәселелерін ерекше бақылауға алды. Ғылыми кеңестің күн тәртібіне бұл мәселелер жоспарлы түрде қарастырылып, нақты шешімдер алынып, іс жүзіне асырылып отырды.
Асхат Сәлімұлының қолға алуымен Ұлттық ғылым академиясының және еліміздің жоғары оқу орындарының көрнекті ғалымдарын университетке жылма-жыл жоспарлы шақырту жүзеге асырылды. Мысалы, олардың қатарында университетке профессорлық қызметке ауысып, университет үшін ғылыми кадрларды даярлауда ерекше еңбек еткен ғұлама әдебиеттанушы ғалым, республиканың халық жазушысы, ф.ғ.д., профессор, З.Қабдолов, музыка зерттеушісі, сазгер И.Жақанов, күйші-композитор Қ.Ахмедьяровтар бар болатын.
Университет басшылығының нәтижелі жүргізген жұмыстарының барысында шетелдің, атап айтқанда Иранның, Ресейдің (Қалмақ университеті, Астрахан университеттері) жоғары оқу орындарымен тығыз байланысты жұмыстар жолға қойылды. Асхат Сәлімұлы аталған университеттермен халықаралық байланыс орнатуға ерекше мән берді. Біріккен халықаралық конференциялар ұйымдастырылып, іс-тәжірибелер алмасулар жүзеге асырылды. Күні бүгінге дейін бұл университеттермен тығыз қарым-қатынас өз жалғасын тауып келеді. Университет ректоры А.Иманғалиевтің бастамасымен Атырау облысында жұмыс жасап жатқан «Шеврон», «ОКИОК» және басқа да шетел компанияларының өкілдерімен бірлескен жұмыстар жүзеге асты. Іскер ректордың басшылығымен университет ұжымы 2001 және 2006 жылдары Мемлекеттік аттестациялық комиссиядан сәтті өтіп, болашақ мамандар терең білім мен біліктілік танытып, уақыт талабына сай жоғары деңгейден көріне білді. Университеттің заман талабына сай өркендеуі 2000 жылдардан кейінгі уақытта ерекше байқалды. Ғылымды жүйелі дамыту мақсатында атқарылған жұмыстардың бірі – 2001 жылы Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің жанында «Жалпы педагогика, педагогика және білім беру тарихы, этнопедагогика» мамандығы бойынша педагогика ғылымдарының кандидаты дәрежесін беру жөніндегі диссертациялық Кеңестің құрылуы, оның төрағасы болып Асхат Сәлімұлының бекітілуі болды. Бұл айтуға оңай шаруа болғанымен, іс жүзінде диссертациялық кеңес ашу үшін тиісті жұмыстар атқарылып, қаншама кабинеттің есігі ашылуы керек екендігін ғылым саласында жүргендер түйсінеді. Осы кеңестің нәтижелі жұмысы барысында тек университеттің ғана емес, бүкіл республикадағы жоғары оқу орындарының ғылыми әлеуеті құрамына қаншама ғылым кандидаттары қосылды десеңші. Бұл жемісті де табысты еңбекте Асекеңнің еңбегінің ерекше екендігін атап өткен абзал.
Сонымен бірге ректор баса назар аударған мәселелерінің бірі – қызметкерлер мен студенттерді әлеуметтік қолдау болатын. Оқу орнында үздік оқуы мен қоғамдық жұмыстарға белсене араласатын, оқу орнының намысын әртүрлі ғылым, өнер және спорттық жарыстарда абыроймен қорғап, жүлделі орындар алғандарға, әлеуметтік аз қамтылған отбасылардан шыққан студенттерге ректорлық гранттар тағайындау тәжірибесін жан-жақты қалыптастырды.
...Жылдар зымырап жылжыған сайын өткен өмірдің белестеріне қайта-қайта оймен орала беретіндігіміз табиғаттың заңдылығы деп қабылдаған жөн болар. Сондықтан да менің Асхат Сәлімұлымен қоян-қолтық жұмыс жасаған жылдарымда ол өте талапшыл, «тәртіпке бағынған құл емес» қағидасын ұстанған басшы, ұйымдастырушы болды.
Асхат Сәлімұлы тәртіп пен жауапкершілікке ерекше мән беріп, ректорат мүшелерінен соны талап ете білетін. Ол ең алдымен істің мәнін, жұмыстың орайын шешетін кадр екендігін жете түсіне білген бірден-бір ректор болатын. Оның айқын айғағын мынадан көруге болады. Ол әрбір бөлімге, факультетке басшылық жасауға оқу орнындағы өмірлік тәжірибесі бар маман әріптестерін тағайындап, олардан өз деңгейінде жауапкершілікті талап етті. Ректор ортақ істе сенім білдіріп, үміт артып тағайындалған кадрлар өздеріне міндеттелген жұмыстарды іскерлікпен атқаруға күш салды. Кадр саясаты өз жемісін бергені де белгілі. 2006 жылғы Білім және ғылым министрілігі тарапынан жүргізілген кезекті мемлекеттік аттестациядан сүрінбей өткендігі жарқын дәлел бола алады.
«Істің тетігін кадр шешеді» деген қағидаға сүйенген Асхат Сәлімұлы жұмыс барысында кадр таңдауға ерекше мән берді десек, артық айтпаған болар едік. Университеттің оқу-тәрбие жұмысын жан-жақты жандандырып, одан әрі жетілдіру мақсатында білікті де білімді мамандарды жинай білді. Проректорлар п.ғ.д., профессор Ғ.Имашев, б.ғ.д., профессор С.Сағындықова, э.ғ.д., профессор Б.Таубаев, т.ғ.к., доцент Ж.Таңатарова, т.ғ.д., профессор Ә.Мұқтар, ф.ғ.к., доцент Б.Әбдешов, оқу бөліміне, ф.ғ.к., профессор М.Диярова, шаруашылық жөніндегі проректор Ғ.Шаймарданова, Жаңа ақпараттық технология орталығы директоры С.Идрисов, факультет декандары – б.ғ.к., профессор Ә.Сапаров, п.ғ.к., профессор Б.Барсай, ф-м. ғ.к., профессор Б.Кенжеғұлов, т.ғ.к., профессор Т.Төлепбергени, т.ғ.к., доцент К.Жаулин, ф.ғ.к., доцент С. Камелова, п.ғ.к. А.Нұржанова, т.ғ.к., доцент Ж.Мұстафин, т.ғ.к., доцент А. Ахмет т.б. өздеріне тапсырылған міндеттерді ойдағыдай атқарады. Ректор А.Иманғалиев әрдайым олармен ақылдаса отырып, қоян-қолтық жұмыс атқарды. Кадрлармен жұмыс өз нәтижесін берді. Осындай атқарылған жемісті жұмыстың нәтижесінде университет ұжымы ректордың басшылығымен республикадағы жоғары оқу орындарының алдыңғы қатарынан көріне білді. Бұл нәтиже ұжым үшін зор мәртебе болатын.
Ректор факультеттегі мәселелерді декандар арқылы шешіп отырды. Декандардың өкілеттілігіне қол сұғылмады, оларға өз ұжымдары алдында еркін де ашық жұмыс жасауға жағдай жасалды. Декандардың ұсыныс-пікірлеріне ерекше көңіл бөліп, олардың факультетте тиімді жұмыс жасауына ықпал етті. Ғылыми кеңесте әрбір факультеттің жарты жылдық және жылдық есебі дәстүрлі түрде тыңдалатын еді. Бұл есепке бүкіл факультет ұжымы ерекше дайындалатын. Факультет есебі ең алдымен деканат отырысында қарастырылып, талқыланатын, ұсыныс-пікірлер факультеттің Ғылыми кеңесінің күн тәртібіне шығарылып, профессор-оқытушылар ұжымы алдында талқыланып, әбден пысықталып қана университет Ғылыми кеңесінің күн тәртібіне шығарылатын. Мұның өзі бүкіл ұжымның жұмысқа деген жауапкершілігін арттырып қана қоймай, атқарылған жұмыстың түпкі нәтижесін көруге игі әсерін тигізгені сөзсіз болатын. Әрбір ұжым мүшесінің өзіндік оқу-тәрбие үрдісі барысында атқаратын міндеттеріне деген жауапкершілігін арттыратын жұмыс барысында байқайтынбыз. Бұл – ректордың талап еткен қатаң тәртібінің нәтижесінде факультеттегі оқу-тәрбие үрдісіндегі жұмыстардың ойдағыдай өз дәрежесінде атқарылуына ерекше әсер еткендігінің көрінісі. Ғылыми кеңеске факультет алдында тұрған өткір мәселелер ғана күн тәртібіне шығарылатын. Бұл ректордың жұмыс барысындағы бұлжымас тәртібі болатын. Сондықтан да факультет декандары есепке тиянақты, жан-жақты дайындықпен келетін. Бұл да факультеттегі атқарылған жұмыстардың тиімділігін арттырудың бірден-бір жолы болатын. Жұмыс барысында декандардың қызметіне орынсыз араласпаушы еді. Соның нәтижесінде декандар факультеттегі оқу-тәрбие жұмыстарының ойдағыдай жүргізілуіне, профессор-оқытушылар арасындағы қарым-қатынасты реттеуді, студенттерді оқуға қабылдауды, студенттердің білімін қадағалауды, олардың жатақханаға орналасуы, тәрбие жұмыстарын жүргізу, әртүрлі жағдайларға орай шығып кеткен студенттердің оқуға қабылдануы мен оқудан шығарылуына дейінгі мәселелерді декандар тарапынан оң шешімін тауып жататын. Жұмыс жасаған жылдарымызда осындай жұмыстардың барысында ректор мен қызметкерлер арасында іскерлік байланыстың жақсы орныққанының куәсі болдық.
Ректор тарапынан студенттерге министрлік арқылы жүргізілетін «Аралық мемлекеттік бақылау» жұмыстары кезінде қатаң талап пен тәртіп ерекше күшейетін. Оның да өзіндік себебі баршылық. Студент алған білімін дәлелдей білуі шарт болатын. Бұл дегеніміз – бүкіл университет ұжымы еңбегінің жемісі көрінетін жұмыс. Сондықтан да оған дайындық жыл бойы жүргізіліп, ректордың жеке бақылауында болатын. Кез келген уақытта студенттердің дайындығы жөнінде ректор сұрай қалғанда декандар мен кафедра меңгерушілері тас-түйін дайын екендігін байқататын. Міне, тәртіп!
Асхат Сәлімұлының ұйымдастырушылық қабілеті жұмыс барысында айқын көрініп тұрушы еді. Оның мысалдары көп-ақ. Қандай да іс-шаралар өткізілсін, оның сапалы өтуіне де мән беріліп, алдын ала тиянақты жоспар жасақталып барып, жүзеге асыруды жолға қойды. Халықаралық, республикалық, аймақтық т.б. түрлі конференциялар өте жоғары деңгейде өтуіне ерекше көңіл бөлініп, оған жауапты әрбір адамның міндеттерін айқын нақтылап, тапсырма беретін. Атқарылған жұмыстар туралы сол тапсырмаларға жауапты адамдардан сұралатын. Бұл да тәртіптің бір көрінісі. Оның бір ғана жарқын мысалы, 2000 жылы сәуір айының 24-25-күндері университетте тұңғыш рет республикалық «Досмұхамедов оқулары» өткізілуі болатын. Оған республиканың белгілі Халелтанушы ғалымдары қатысты. Бұл дәстүр күні бүгінде жалғасын тауып келеді. Ал 2003 жылғы Махамбет Өтемісұлының туғанына 200 жыл толуына арналған «Махамбет – ерлік пен елдіктің өшпес рухы» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция өте жоғары деңгейде өткендігіне шетелден және бүкіл республиканың түкпір-түкпірінен келген қонақтардың куә болғандығы.
Ректор Асхат Сәлімұлының ұйымдастыруы мен басшылығы арқылы университет ұжымы облыс және қала көлемінде өткізілетін барлық мәдени шараларға, республиканың қоғам және мемлекет, ғылым мен мәдениет қайраткерлерімен кездесулерге, әртүрлі мейрамдарға, сенбіліктерге белсене қатысты. Бұны неге айтып отырмыз. Ректор университет қоғамның және облыстың айнасы болуға тиісті деген қағиданы басшылыққа алды. Шындығында да, республика, облыс көлеміндегі ірі-ірі мәдени-саяси іс-шаралар университет базасында өте жоғары деңгейде өткізілді. Асекең жас ұрпақтың, жалпы халықтың рухын көтеру бағытындағы көптеген шаралардың басы-қасында жүрді.
Асхат Сәлімұлының жоғары білім саласындағы ұлан-ғайыр еңбегі мемлекет тарапынан лайықты бағаланып, «Парасат» орденімен (2005), сонымен қатар «Ы.Алтынсарин» (1990), «Қазақстан Республикасының білім беру үздігі» (1998) төсбелгілерімен, «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 10 жыл» (2001), «А. Байтұрсынов атындағы» медальдармен (2003), «Қазақстан Республикасының білім беру ісінің құрметті қызметкері» (2003) төсбелгісімен, «Қазақстан Конституциясына 10 жыл» медалімен (2005), «Қазақстан Республикасының ғылымын дамытудағы үлесі үшін» (2007) төсбелгілерімен, 2012 ж. халықтар арасындағы достықтың нығаюына, ғылым мен білім саласының дамуына қосқан үлесі үшін Қалмақ Республикасы (РФ) Үкіметінің Мақтау қағазымен марапатталды.
Адамның өмірінде, әсіресе басқалармен қарым-қатынасында, сөз саптауымен қатар, кескін-келбеті, тұр-тұлғасы, өзін ұстай білуі де қоғамда үлкен орын алады. Үлкенмен де, кішімен де тең сөйлесіп, қай уақытта да адамгершілік пен парасаттылықты, өзіне деген қатаң талап пен ізденімпаздықты биік мақсат тұтқан, жас ұрпақтың ертеңі үшін аянбаған ғалым-ұстаз, ұзақ жылдар жоғары білім саласында басшылық қызметте болған әріптес ағамыздың өмір жолы осындай еді.
Ендеше Асхат Сәлімұлының бел шешіп қызмет істеген, белді белестерді бағындырған кемел шағынан айтпақ болған қысқаша әңгімеміз осы болатын. Ұжым атынан тілегіміз «Бойда сарқылмас қуат, ойда асқақ мұрат от шаша бергей!»
Аққали АХМЕТ,
Х.Досмұхамедов атындағы
Атырау университеті
«Мәңгілік ел» ғылыми-зерттеу орталығының жетекшісі,
тарих ғылымдарының докторы, профессор