Еліміздің батыс, Солтүстік және орталық аймақтарында шаруалар биыл он мыңдаған алқаптың киіктердің тұяғымен тапталып кетуінің салдарынан қу тақырға айналғанын айтып зар илеп отыр. Шаш етектен шығынға батқан ірі шаруашылықтардағы диқан қауымының ендігі бар үміті тек мемлекеттен болатын қолдау ғана екені жасырын емес.
Соңғы деректер бойынша еліміздегі киіктердің жалпы саны 2 миллионға жетіп жығылған. Дала жануарынан биыл еліміздің шаруалары 8 миллиард теңгеге жуық шығынға батқан. Әсіресе, киіктер биыл Ақмола облысының астық алқаптарын да таптап тастады. Жыл сайын киіктердің шабуылынан мол шығынға бататын жергілікті шаруалар егіні үшін күн-түн демей күзетіп баққан. Алайда тұтас алқапты жау тигендей таптап өтетін киіктерден он мыңдаған гектар астық алқабын аман алып қалу мүмкін болмапты.
80 мың гектардан астам егістік алқап тапталған
Ақмола облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының деректеріне сенсек, осыдан екі жыл бұрын 40 мыңға тарта болған киіктердің өңірдегі былтырғы санақтағы саны 80 мың бастан асып жығылған. Ал биыл аудан әкімдіктері берген мәліметтерге қарағанда жосылған киіктердің саны 200 мыңнан асқан. Бір жағынан толассыз жауған жаңбырдан кейін астықты ора алмай, екіншіден киіктерден жаппай жапа шеккен шаруалар ащы жанайқайын жеткізе бастады.
– Ала жаздай егінді киіктерден қорып, күні-түні көз ілмедік десек те болады. Киіктерді атуға болмағандықтан тек қуып-үркітіп қана амалдаймыз. Алайда қаптаған киіктердің шабуылына еш қарсы әрекет жасау мүмкін болмады. Біздің қалай киіктермен арпалысып жатқанымызды ешкім көріп те жатқан жоқ. Атуға болмайды. Қорғауға алынғандықтан 7 миллион теңгеге дейін айыппұл салынады. Күні-түні көлікпен егіннің басында қонып, аттылы, мотоциклшілерді жалдап, кезекшілікпен күзетіп келдік. Киіктердің санын міндетті түрде реттеу қажет деп санаймын. Қазір киіктермен арпалысатын күш қуатымыз да қалмады. Шамамыз жетпейді. Киіктер ауылдың ішіне де кіріп кетіп жатыр, – дейді «Қаражар Агро» ЖШС-ның басшысы Валерий Петров.
Ақмола облыстық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасының дерегінше, өңірде жалпы көлемі 80 мың гектардан астам егістік алқап киіктердің шабуылынан зардап шеккен. Оның ішінде 63 857 гектар бидай, 4 400 гектар арпа, 4 725 гектар зығыр алқабы тапталып кеткен. Әсіресе, Егіндікөл ауданы аумағындағы егістік алқаптардың жағдайы аса алаңдатарлық. Мұнда жалпы көлемі 40 мың гектардан астам егістік алқапты киіктер тып-типыл еткен. Сондай-ақ Жарқайың ауданында 9 500, Атбасар ауданында 17 мың, Қорғалжында 45 мың гектардан астам, Жақсы ауданында 3 мың гектар, Целиноград ауданында 300 гектар алқап тұтастай бүлінген.
Шығынға белшесінен батқан шаруалар Үкіметтен шағын несие компанияларынан алынған несиелері мен лизингке алған ауыл шаруашылығы техникаларға пролонгациялауға яғни несиелеу мерзімін ұзартуға ықпал етуді сұрап отыр.
Жауын-шашыннан масақ басы көктеп кеткен
Мамандар сонымен қатар нағыз жиын-терім басталар шақта толассыз жауған жаңбырдың салдарынан киіктен бөлек тағы бір аса ірі мәселе шыққанын ашына жеткізді. Жаңбырдың салдарынан өңірде екі аптадан астам уақыт бойы егін орағы мүлде тоқтап қалған. Ылғалдылықтың шамадан тыс мол болуының салдарынан масақтың басынан көгерген жаңа өскін шыға бастаған. Бұл егіннің сапасының төмендеп кетуіне яғни тағы да қарапайым шаруалардың еткен еңбегінің зая кетуіне ықпалын тигізіпті.
– Егіннің жайы биыл қиын болып тұр. Киіктер жаз бойы аудан аумағындағы 40 мың гектардан астам алқапты түгелдей таптап кеткен. Шаруалар шаш етектен шығынға батты. Ал дәл қазір бұдан да күрделі мәселе шығып тұр. Екі апта бойы тоқтамай жауған жаңбырдың салдарынан бидай масақтары басынан көгеріп, жаңа өскін шығып кетті. Яғни астықтың сапасы мүлдем жарамай, тек малға азық болады деген сөз. Қазіргі уақытта аудан аумағындағы шаруашылықтарды комиссиялық тұрғыда аралап көріп, егістік алқаптарын аралап жүрміз. Шаруалар банктерден алған несиелері мен лизингтік техникаларының мерзімін ұзарту үшін пролонгация сұрап отыр. Үкіметтен қолдау күтудеміз, – дейді Егіндікөл ауданы ауыл шаруашылығы және жер қатынастары бөлімінің басшысы Жарасбек Жақанов.
Егістік алқабындағы жағдай облыс әкімдігін де назардан тыс қалдырмайтынын, егінді шашау шығармай жинауға барынша назар аударылатынын мәлімдеді. Алайда шығынға батқан шаруалар Үкіметтен назар аударылмаса, мүлдем банкротқа ұшырауы мүмкін екенін айтып, дабыл қағуда. Түйін қалай шешілмек? Бұл мәселе Үкімет пен тиісті министрліктердің назарына ілікпесе, елде нан мен бидайдың да құны аспандап кететіні анық...
Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ,
Ақмола облысы