Жақында «AMANAT» партиясының депутаттары Премьер-Министрдің бірінші орынбасары Роман Склярға Ертіс бойындағы өзен кеме қатынасын қайта қалпына келтіру туралы сауал жолдады.
Қытаймен сауда жасау үшін кеме қатынасын дамыту аса маңызды, тіпті өзеннің түбін тереңдету мәселесі туындап отыр. Бұл Ресей мен Қытай арасында трансұлттық кеме бағытын құруға мүмкіндік береді. Осы мақсатта депутаттар Қытай Халық Республикасымен сыртқы сауданың транзиттік әлеуетін дамыту үшін жаңа көлік бағыттарын салу мәселесінің маңыздылығына назар аударды.
Осыған дейін бұл мәселе солтүстік көрші елдің парламентінде де талқыланған еді. Ресей экономика министрлігі: «Теміржолдың қуаты таусылғанын ескерсек, әуе тасымалының құны өте жоғары, су қатынасы бұрынғыдан да өзекті болып отыр. Ертісті игеру жүк тасымалын жолға қоюға, туризмді дамытуға мүмкіндік береді. Өзен кеме қатынасы тасымалдаушылардың шығындарын 30 пайызға азайтады. Сондықтан инвесторлар қазірдің өзінде кеме қатынасына қызығушылық танытып, атап айтқанда Павлодарда айлақ құрылысына қатысуға дайын», – деп мәлімдеген болатын.
Ал қазақстандық депутаттар Қытай Халық Республикасының Қара Ертісінен Ертіс пен Обь бойымен Обь шығанағына дейін және бүкіл Сібір аймағы Солтүстік Мұзды мұхитқа дейінгі ескі су жолын қайта жаңғыртуды ұсынып отыр.
– Бұған біраз уақыт бұрын Ново-Шүлбі ГЭС-інің аяқталмаған шлюз бөлігі кедергі келтірген болатын. Бүгінде шлюз бөлімі пайдалануға беріліп, жұмыс істеп тұр, өзен кемелерінің өтуіне еш кедергі жоқ. Пристандардың, айлақтардың жағалау құрылыстарының инфрақұрылымы сақталған. Бар болғаны, Ресей Федерациясы жағынан Ертіс өзенінің түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу, өзен фарватерлерін жербеті снарядтармен тазартып, 3 мың тоннаға дейінгі кемелер өте алатындай учаскелерді белгілеу керек, – деді Мәжіліс депутаты Ұлықбек Тұмашинов.
Оның пікірінше, жобаны жүзеге асыру ауқымды қаражатты қажет етпейді. Өйткені су көлігі – ең арзан көліктердің бірі. Өңірлердің экономикалық дамуына серпін беретін барлық логистикалық, кедендік және әкімшілік кедергілер реттелсе, жүктердің жылдам өтуі жеңілдейді және Қазақстан арқылы Қытай Халық Республикасынан Ресей Федерациясының Сібір аймағына өтетін қысқа көлік бағыты ашылады.
– Жақында өткен Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі мен Ресей Федерациясы Федералдық Жиналысы Мемлекеттік Думасының ынтымақтастығы жөніндегі палатааралық парламенттік комиссияның отырысында көтерілген мәселені Ресей Федерациясы Мемлекеттік Думасының депутаттары мақұлдап, қабылдады, – дейді Ұ.Тұмашинов.
Депутат Ертіс су айдынында орналасқан өңірлерді, оның ішінде Шығыс Қазақстан, Абай және Павлодар облыстары үшін өте үлкен перспектива болатынын жеткізді.
– Семей қаласындағы теңіз мектебін және Прибрежное кентіндегі кеме жөндеу зауытын қалпына келтіру орынды деп есептейміз. Бұл дегеніміз – жұмыс орындары мен жергілікті мамандар. Қолда бар кемелерді де ретке келтіру керек. Сонымен қатар Батыс Қазақстан облысының Орал кеме жасау зауытында заманауи өзен кемелерін жасап, Ресей кемелеріне тапсырыс беріп және жүк ағынын көбейткен абзал. Су арқылы тасымалданатын жүктердің тізімі шектеусіз екені бәрімізге мәлім. Олардың қатарында ауыл шаруашылығы өнімдері, құрылыс материалдары, металлургиялық өнімдер, халық тұтынатын және т.б. тауарлар бар, – деді депутат.
Нәтижесінде, жаңа Көлік министрлігіне өзен қатынасын қалпына келтірудің жол картасын жасау ұсынылды. Осыған дейін «Қазақстан су жолдары» мекемесі кемелерінің қауіпсіз жүзуін қамтамасыз ету мақсатында 2 614 навигациялық белгі қойылғанын мәлімдеген болатын. Бүгінде республикада жалпы ұзындығы 2 104 км кеме қатынасы су жолдары бар. Статистика бойынша, 781 өзен көлігі және 18 959 шағын көлемді кеме тіркелген. Кеме қатынасы Іле-Балқаш, Орал-Каспий және Ертіс бассейндерінің кеме қатынасы учаскелерінде жүзеге асырылады. Дегенмен жүк тасымалының көп бөлігі еліміздің шығыс өңірінде жүргізіледі. Негізінен, су көлігінде құм-қиыршық тас қоспасы, көмір, әлеуметтік жүктер және балық өнімдері тасымалданады.
Кеме қатынасының тарихына аз кем тоқталар болсақ, ең алғашқы кеме Семей қаласына 1862 жылы келген. 1899 жылы 27 мың тұрғыны бар қалада жеті жеті кеңсесі, оның ішінде сол кездегі ең ірі көлік және сауда мекемелері болды. Олардың негізгі бөлігі Омбы мен Семей арасында жүк тасымалдаумен айналысты. Ең арзан көлік түрі ретінде өзен флоты халық шаруашылығы мен тасымал саласындағы қажеттіліктерді толық қамтамасыз ете алды.
Семей мен Павлодарда 1930 жылдары кеме жөндеу зауыттары салынды. «Академик Мичурин» және «Циолковский» жолаушы кемелері зауыттан шыққан алғашқы кемелердің қатарында болатын. Ал Ертіс өзенінде салынған Өскемен және Бұқтырма ГЭС өңірдің дамуына зор үлес қосты. Осы кезеңнен бастап Шығыс Қазақстан облысы КСРО түсті металлургиясының орталығына айналды.
Ал қазір өзен кеме қатынасының әлеуетін жүк немесе жолаушылар тасымалынан бөлек, аймақтағы туризмді дамытуға пайдалануға болады. Мәселен, ШҚО Кәсіпкерлер палатасы Өңірлік кеңесінің туризм комитетінің отырысында су туризмін жандандыру жобасы таныстырылған. Жергілікті кәсіпкерлер өзен трамвайларында суда серуендеуді ұйымдастырса, жолаушылар тасымалы бір маусымда 40 мыңнан астам адамға қызмет көрсетеді. Шығыс Қазақстанда су туризмін дамытудың мүмкіндіктері зор. Өйткені бұл аймақта Бұқтырма су қоймасы, Зайсан көлі және Шекелмес шатқалы, сондай-ақ еліміздегі ең үлкен Катонқарағай ұлттық паркі орналасқан.
Кәмила ЕРКІН