«Ерекше» деуіміздің өзіндік жөні бар. Себебі аталған қарашаңырақта осы уақытқа дейін танымал тұлғалардың шығармаларының тұсауы кесіліп келсе, бұл жолғы қазалылық ақын Ынтызар Әбішевтің жөні мүлдем бөлек. Оның есімі бұған дейін жалпақ жұртқа беймәлім болып келген. Тағдыры қасіретке толы. Сондықтан да болар, руханият ордасының Роза Бердіғалиева атындағы залында өткен ақынның «Өмірде өлең ғана – бар асылым» кітабы мен ол туралы «Жоғалған жыр» фильмінің тұсаукесер рәсімінде толқымаған, көзіне жас алмаған жан кемде-кем.
Жиналған жұрттың мұндай сезім мен көңіл күйді бастан кешуіне бірнеше себеп бар. Өйткені Ынтызар Әбішев – іздеусіз қалған ақын. Жырлары жоғалған, тоналған. Тауқымет арқалап, арманда өткені тағы бар. Небәрі орда бұзар 30 жасында ауру алып тынған, сүйегі туған жерінен алыста, сонау Қырымда қалған, «Қазалының Пушкині» атанған ақынның көзі тірісінде ғана емес, өмірден өткен соң да тартқан қасіреті аз емес. Артында ұрпақ қалмаған ақынның бар байлығы – өлеңдері, қолжазбалары талан-таражға түсіп, тіпті, кейбір пысықайлар өз атынан кітап та шығарып үлгерген. Міне, осыдан кейін-ақ оның кітабын құрастырған немере інісі Нұршайық Әбдуәли мен досы Нұрсұлтан Мықтыбайға ақынның ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кеткен өлеңдерін жинап, бас-аяғын бүтіндеу оңайға соқпағанын көруге болады. Осы себептен де аз ғана ғұмырында өлеңге ғана мұң шағып, қаламы ғана шынайы жан жолдасы болған Ынтызар Әбішевтің белгілі, белгісіз, жоғалған, табылған туындыларының увертюрасындай осынау жинағы – оны білетін көзкөргендерден бөлек, өзі туып-өскен тұтас бір ауылдың асыға күткен жаңалығы болғандығы даусыз.
– Бүгін аруаққа тағзым ретінде үлкен кеш өткізіп отырмыз. «Өлі риза болмай, тірі байымайды» деген халықпыз. Шын мәнінде, қазақтың көптеген мықты ақыны өмірден ерте озып кетті. Дауылпаз ақын Төлеген Айбергенов 30 жасында келмеске аттанды. Талантты досымыз Бауыржан Үсенов 31 жасында қош айтысып кете барды. Кешегі Шоқан Уәлиханов, Сұлтанмахмұт Торайғыровтар қыршын кетті. Біреулерінің өмірі заманына, екіншісінің ғұмыры өмір сүрген ортасына, үшіншісі дертіне байланысты қысқа болды. Осындай дүниеден ерте кеткен ақындар «Жыр елі» атанған Сыр өңірінде де көп болған. Сыр сүлейлері өмірге келген осынау топырақта қаншама талантты әдебиетшілер, ақын-жазушылар, сыншы-сатириктердің үлкен шоғыры қалыптасты. Солардың ішінде ақын Ынтызар Әбішевтің есімін ерекше атауға болады. Ол – ауыр дерттің кесірінен небәрі 30 жасында өмірден өтсе де, соңында қаншама жыр қалдырған ақын. Оның өлеңдері жазылған дәптерлері, қолжазбалары 52 жылдан кейін табылып, бүгін жыр жинағы жарық көріп отыр. Менің жанымда отырған журналист Нұрсұлтан Мықтыбаев бауырым осы ақынға жанашыр болып, жырларын іздемесе, соңынан түспесе, мұндай мықты ақынның халқымен қайта қауышуы екіталай еді. Ынтызар ақынның туған жері Жанкентте үлкен кеш өтіп, тойы Қазалыда жалғасып, сонда кітабының тұсауы алғаш кесілген екен. Бүгін, міне, қзақтың құтханасына айналған Ұлттық кітапханамыздың төрінде өмірден ерте кеткен қазақтың талантты ақыны Ынтызар Әбішевтің «Өмірде өлең ғана – бар асылым» кітабының тұсаукесер рәсімін тағы бір мәрте жасағалы отырмыз. Олай болса, қазақ поэзиясының алтын қоры тағы бір мықты ақынмен толықты, әдебиетіміздің асыл қорына осындай жаңа кітап, жаңа есім келіп қосылды деп қуанып тұрмыз. Олай айтуымызға толық негіз бар. Болашақта Ынтызар ақынның есімі, шығармашылығы жазыла, айтыла береді. Келешекте бұл ақынды көбірек зерттеуге, айтуға тиіспіз. Бүгінгі кеште Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының атынан бір ауыз сөз айтып, осында отырған, сонау Сырдан келген туған-туысқандарын, оқырмандарын құттықтауға рұқсат етіңіздер! Тұсауы кесілгелі тұрған жаңа кітапқа ақ жол, сәт-сапар тілейік! Ақынның талан-таражға түскен жырларын тірнектеп жинап, жарыққа шығарған Нұрсұлтан мен немересі Нұршайық атты азаматтарға алғысымыз шексіз! Ынтызар ақынның шығармашылығы қазақ елімен мәңгі жасай берсін! Ол кісінің жатқан жері жәннатта, топырағы торқа болсын! – деді шараны ашқан Қазақстан Жазушылар одағы басқарма төрағасының орынбасары, ақын, профессор Бауыржан Жақып.
Әдеби кеште Бауыржан Өміржанұлы бастап, қадірменді меймандар – жазушы Мағира Қожахметова, танымал дәстүрлі әнші, белгілі композитор Сәуле Жанпейісова, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Журналистика факультеті деканының міндетін атқарушы, халықаралық Еуразиялық телерадио академиясының академигі Мәншүк Мұқашева ақынның «Өмірде өлең ғана – бар асылым» кітабының тұсаукесер рәсімін жасап, лентасын қиды. Ақынның немере інісі Нұршайық Әбдуәли Ұлттық кітапхана қорына 10 кітапты сыйға тартты. Артынша, жиналғандар Ынтызар Әбішев туралы «Жоғалған жыр» фильмін тамашалады. Идея және сценарий авторы – Нұрсұлтан Мықтыбай. 45 минуттық аталған фильмде ақынның өмірге келген күнінен бастап, ғұмырының соңына дейінгі тауқыметке толы тағдыры баяндалады.
Аталған шараның Ұлттық кітапханада өтуінің өзіндік мәні бар. Себебі арманда өтіп, шерменде кеткен ақынды жарты ғасырдан кейін халқымен қайта қауыштыруға Бақытжамал Оспанова бастаған ұжымның сіңірген еңбегі зор. Осы кітапхананың Анықтамалық-ақпараттық қызмет көрсету бөлімінің қызметкерлері Ы.Әбішевтің өлеңдері жарияланған газеттерді тауып, оның жоғалған жырларын қалпына келтіруге, жинағының шығуына қомақты үлес қосқанын ерекше атап өткен ләзім.
– Бүгін Ұлттық кітапханада ерекше кеш өтіп отыр. «Парасат ордасы» атанған осы шаңырақта қаншама шара өтіп келеді. Бірақ бүгінгі кештің орны бөлек. «Жоғалған жыр» фильмін қарап отырып, менің көкейіме өксік тығылды. Терең ой үстінде отырдым. Есімі ұмытылған ақынды қайта тірілткен екі бауырымызға алғысым шексіз. Ынтызар ақынды халқымен қауыштыруға аз да болса үлес қосқанымызға қуанып отырмыз, – деді кітапхана директоры Бақытжамал Қайырбекқызы.
Бұл кеште ақын туралы фильм мен жыр жинағы ғана емес, оның азапты тағдырына арналған «Ынтызардың зары» атты әннің де тұсауы кесілді. Нұрсұлтан Мықтыбайдың сөзіне жазылған әннің авторы, дүлдүл әнші Сәуле Жанпейісова ақынның қасіретті тағдыры өзін бейжай қалдырмағанын жеткізді.
– Біз сөз еткелі отырған қазалылық ақын Ынтызар Әбішевтің есімін, өкінішке қарай бұған дейін естіген жоқпыз. Өзінің баласындай болған жырларын халқына қалдыра алмай, жеткізе алмай арманда кеткен ақынды 52 жылдан кейін арманына жеткізу, халқымен қайта қауыштыруды мен ұлылық қасиет дер едім. Аз ғана ғұмыр кешіп, көп дүниесі желге ұшқандай болған тұлғаны қайта тірілту – екінің бірінің қолынан келмейді. Қазақ – талантты халық. Небір дарындарға кенде емес. Бір өкініштісі, сол дарындардың көбінің артында іздеушісі жоқ. Сондықтан да көп таланттың есімі ұмыт қалған. Фильм бәрімізге өте қатты әсер етті. Оны көрудің өзі оңай емес екен. Сүйегі жатта қалған ақынды қайта тірілткен, керемет кітапты дүниеге әкелген осы екі баламыз болмаса, Ынтызардай ақын ортамызға оралар ма еді? Әрине, жоқ. Бұл, біріншіден, әке-анасының ұлына осы істі аманаттап, ықпал еткені болса, екіншіден – осылардың арасындағы достығы. Ал «Ынтызардың зары» – елдің зары. Ақындарын іздеген бүкіл Сырдың зары, – деді С.Жанпейісова.
– Жат жерде қалған бабаларымызды іздей жүріп, Қырымға да барғанмын. Сол Қырымда қазақтың ханы Нұралы, Кеңес Одағының батыры және Севастополь қаласының коменданты болған 1 рангты капитан атамыз жатыр. Ақын Ынтызар Әбішев Қырымда сүйегі қалған төртінші қазақ болып менің «Жат жерде қалған қазақтар» атты энциклопедияма еніп отыр, – деген Қазақстанның Құрметті журналисі, Халықаралық Ақпараттар академиясының академигі Ермек Жұмахметұлы өзінің сүйінші жаңалығымен бөлісті.
Салтанатты шарада ақынның 5 кітабы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің кітапханасына да сыйға тартылды. Филология ғылымдарының кандидаты, профессор Мәншүк Тынышқалиқызы алдағы күндері Ынтызар Әбішевтің шығармашылығы аталған оқу орнында оқитын студенттердің диплом жұмыстарының тақырыбына арқау болатынына сенім білдірді.
Осы шараға сонау Сыр елінен арнайы келген ақынның немере інісі, аталған кітаптың жарыққа шығуына себепші болған Кәмен Әбішев пен зайыбы Рабиға Қайып, ақынның көзін көрген ауылдасы, бүгінде Алматы қаласында тұратын Набат Оспанова, немересі Нұршайық Әбдуәли түрлі естеліктер айтып, Ынтызар Әбішевтің ауыр да азапты тағдыры туралы әңгімеледі. Сәуле Жанпейісованың шәкірттері Жайна Барахатова, Дидар Шонаев, Нұрсұлтан Өтеген ақынның сөзіне жазылған әндерді орындап, жиналған қауымға ерекше көңіл күй сыйлады.
Қорыта айтқанда, бұл күн – өшкені жанып, өлгені қайта тірілген халықтың тойы, арманда өтіп, шерменде кеткен ақынның тойы, ғасыр тойы, жыр тойы, өлең тойы, арман тойы, әділдіктің салтанат құрған күні болып тарихта қалды.
Серік АҚМЫРЗА, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі