Foreign Policy шолушысы, жазушы Линн О'Доннелдің (Lynne O’Donnell) пайымдауынша, қазақ елінің көшбасшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Батыс әлемі, Қытай және Ресей арасында ешкімнің ығына жығылмай, тізгінді тең ұстау арқылы өз елінің «мүмкіндіктер өрісін» кеңейтті.
Әмбеге аян бір шындық бар. Әлдебір империяның шылауында кетіп, қанжығасына байланған шағын елдердің талайының тағдыры аянышты болып, шежіресінің шынжыр тізбегі бырт-бырт үзіліп, ұлтының ғұмыры жаман аяқталғанына, ұрпағынан тұтас айырылғанына тарих куә. Бүгінде, әлемде геосаяси ахуал күрт нашарлап, державалар арасындағы текетірес-тайталастар зор ушыққан заманда бейтараптылықтан бақ-береке іздеген елдердің ісі ұтымды болып, ұпайы түгенделуде.
Алпауыттар айналасын шаң қылып жатқанда Қазақстан олардың табанының астында тапталмай, алыстан бақылап, өз елінің ауқатын, өз халқының амандығын ойлауға бел буды. Сөйтіп, аймағымыздағы елдерге ұсынылған таңдау арасынан қазіргі ең дұрыс жолды таңдады.
Мысалға, былтыр Украинаға қарсы кеңауқымды басқыншылық басталғанда, алғашқы күндері Мәскеудің шашбауын көтеруге бой ұрған Орталық Азия республикалары өңірдің көшбасшысы Қазақстанның бұл мәселеде мызғымас берік бейтараптылықты ұстанатынын байқап, естерін жиды, етең-жеңдерін қымтады.
Осының арқасында Азияның орталығы қанды қырғынның эпицентріне тартылудан, орны толмас қайғы-қасіреттен опынудан аман қалды. Әскери және басқа көмек беріп, озбырлықтың сыбайласы болудан аяқ тартты. Бұл істе бастапқы күннен батылдық пен табандылық танытқан Қазақстан көшбасшысы сабырлылық, сарабдалдық пен бейбiтшiлiк арнасынан аспайтын берекелі бейтараптылықтың үлгі-өнегесін, жөн-жосығын көрсетті.
Мұның бәрі тарихшылар мен өзге зерттеушілердің зейін қоюына тұрарлық тақырып, лидерлердің кейінгі генерацияларына сабақ боларлық ұлағат.
«Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Үлкен ойынның» жаңа қырын ашып көрсетіп, оның кедергілер жолағы екенін тани алды. Осы кедергілерді еңсеру арқылы ол тағдыр тезінен аман өту қабілеттерін шыңдады. Қазақстан лидері өз елін болашақта Украина сияқты Ресейдің жаугершілікке, ирредентизмге іңкәрлігінің құрбанына айналудан қорғай алатынын дәлелдеді. Ресей орбитасындағы Орталық Азияның ең ірі әрі бай мемлекетінің көшбасшысы бола отырып, Тоқаев прагматикалық нейтралитетті өнер дәрежесіне дейін өрлете алды», – деп жазды Foreign Policy.
Америкалық басылым бір жайтқа назар аудартты. Өңірлік сарапшылар төл экономикасын, әсіресе, әскери өнеркәсіптік кешенін қолдауға ұмтылған Ресей мен оған қарсы 2022 жылғы ақпаннан бері қаптаған санкция енгізген Америка, Еуропалық Одақ арасындағы қайшылықтарды еңсере білген Тоқаевтың қасиет-қабілетін жоғары бағалады.
Америкалық басылым сарапшысының байламынша, Қазақстан лидері бұл алпауыттардың ешқайсысымен текетіреске түспеді, қайта олардың бәрімен тіл табысу арқылы дұрыс қадам жасады: нәтижесінде, Қазақстанның экономикасы өсу үстінде, ел өркендеу жолына түсіп жатыр. Енді барлық державалар онымен ынтымақтасуға асық әрі ықыласты.
Саясаттанушы Димаш Әлжановтың айтуынша, Қазақстан әлемдік саясаттағы негізгі ойыншыларға не қажет екенін түсінеді және «барлығына бірдей жағу, сонымен бірге санкциялық қыспаққа түсіп қалмау үшін мүмкін болғанның бәрін жасап жатыр». Сарапшының пікірінше, дамуы үшін Қазақстан халықаралық қаржы жүйесіне және технологияларға қол жеткізуі керек. Мұның сыртында республика мұнайын, шикізатын, өзге өнімдерін Батыстың бай, «майшелпек» нарықтарына өткізіп, мол табыс табуға мүдделі.
Сол себепті Қазақстан біржақты түрде Мәскеудің сойылын соғып кетпеді, сонысымен Батыс елдерінің көңілінен шығып, оларды өз жақтасына айналдыра алды.
Америкалық басылым өз аудиториясына Астананың бейтараптық ұстанымының басты жетістіктерін жеткізді. Астана одақтасы болса да, Ресейдің 2014 жылдан бері Қырымды және Украинаның басқа да өңірлерін қару күшімен қосып алуын құптамады. Украинаның территориялық тұтастығы мен егемендігін сөзсіз қолдады. Қазақстан тарапы соғыс өртіне оранған Украинаға гуманитарлық көмек көрсетті. Қазақстандық кәсіпкерлер бұл елде бомбалаудан қираған әлеуметтік инфрақұрылымды қалпына келтіруге қазірден көмектесіп жатыр.
Аустралиялық жазушы Линн О'Доннелл жері құнарлы болғандықтан, негізінен аграрлық ел саналатын Украинаға қарағанда Қазақстанның барлық қазба байлыққа, соның ішінде мұнайға аса бай екенін қаперге салды. Бұл Қ.Тоқаевтың жауапкершілік жүгін тіптен ауырлата түседі: ықылым замандардан бері қаншама алпауыт осы Ұлы далаға көз тігіп, оны ен жайлаған қазақ елін жаулап алуға құнықты.
Бұл ақыры Қазақ хандығының құлауына, ел мен жердің отарлануына соқтырды. Неоколониализм, отарлаудың жаңа түрлері белең алған қазіргі заманда Қазақстан көшбасшысына осынау ұлан-байтақ даланы иемденген мемлекетті сақтап қалудың, онымен шектелмей, елді дамытудың тарихи миссиясы жүктелді.
Халықаралық сарапшылар бұрыннан бері Орталық Азияны «Мәскеудің төл ықпал ету аймағы» санап келді, бұл пікірмен дауласушылар табыла бермейтін. Америкалық Foreign Policy Украинадағы соғыс бұл сенімді сетінетті деген байлам айтты. Содан Қытай, Америка Құрама Штаттары, Еуропалық Одақ осы өңірге баса назар аудара бастады.
Нәтижесінде, ортаазиялық елдермен бірге «С5+1» форумын биылғы мамырда – Қытай, дәл осылай аталған форматтағы саммитін 21 қыркүйекте, Нью-Йоркте – Америка, 29 қыркүйекте, Берлинде «С5+1» саммитін – Еуроодақ көшбасшысы Германия өткізді.
Бұл ретте сарапшылардың тұжырымдауынша, Қазақстан ешбір алпауыттың жетегінде кетпейтінін, басыбайлы ықпалында қалмайтынын, барлық тараппен ынтымақтастығын өрістетіп, оларды өзара тиімді серіктестікке иліктіре білетінін паш етті.
Қазақстан Қытайдың «Жол мен белдеу» бастамасынан пайда тауып, инфрақұрылымын, транзиттік бағыттарын дамытуда. Америкамен ықпалдастығы арқасында қауіпсіздігі артып, экономикалық қатынастары өркен жаюда. Еуроодақпен татуластығы миллиардтаған инвестициялық тасқынға трансформацияланды. Сыйға сый дегендей, Қазақстан лидері Тоқаев республиканың батыстық санкцияларды бұзбайтынына сендірді.
Қорыта айтқанда, Батыс пен Шығыстағы алпауыттар арасында бақталастық өршіп тұрған шақта, Қазақстан тепе-теңдігін, сыртқы теңгерімді саясатын сақтап қалып, ары қарай ілерілетуде.
Геосаяси алып державалардың бірде-бірін Қазақстан кеудеден итеріп, көкіректен теуіп, қатаң конфронтацияға килікпеді. Сонымен бірге ешқайсысымен мидай араласып, олардың қателіктерінің жауапкершілік жүгін бөліспеді. Өмірдің өзі көрсеткендей, тараптардың бәрі әркіммен әріптес Қазақстанның осы байыпты бейтараптылығында қалуына мүдделі болып отыр.
Айхан ШӘРІП