Bloomberg агенттігі соққыға ұшыраған бұл кәсіпорындарда өңдеу көлемінің жиынтығы 12%-ға тең екенін жазды. Көрші елдегі бұл жағдай Қазақстан нарығына әсер етуі мүмкін бе? Бізді алаңдататын мәселе осы. Өйткені теріскейдегі көршімен алыс-берісіміз аз емес. Ал көктемгі егіс науқаны жақындап қалды. Жанар-жағармайға сұраныс артады.
Айта кетейік, Ресейде мұнай өңдейтін кәсіпорын саны жеткілікті. Жұмыс істеп тұрған, салынып жатқан ірілі-ұсақты зауыттардың есебіне келсек, РФ Энергетика министрлігінің 2023 жылғы 1 ақпандағы дерегінше, елде 86 МӨЗ бар. Дегенмен РФ Энергетика министрлігі бұл шабуылдардан айтарлықтай зиян келмегенін, қажетті отын қоры жеткілікті екенін мәлімдеді. Дизель отынының өндірісі ішкі нарық сұранысынан 2 есе артық.
Бірақ көрші елдегі жағдай экспорттаушылар үшін ресейлік бензин бағасының көтерілуіне алып келді. «Настоящее время» телеарнасына берген сұхбатында мұнайгаз саласының сарапшысы Михаил Крутихин қазір Мәскеу мұнай өңдеу зауытынан Аи-92 бензинінің 1 тоннасын шетелге шығару құны 43 мың рубль ($470) болғанын мәлімдеді. «Егер ол Ресейдің ішкі нарығында сатылса, тоннасы 29 мың рубль ($317). Сондықтан мұнай компаниялары шетелге мүмкіндігінше көп бензин сатуға тырысады», – дейді ол.
Ішкі нарықта қажеттілік өсіп кетпеуі үшін Ресей үкіметі бензинді сыртқа шығарып сатуға уақытша шектеу енгізді. «Ведомости» басылымы аталған тыйым жарты жылға дейін созылады деп жазды. Мұнай өнімдерін көп өндіретін көршінің басындағы жағдайдың біздің елге салқыны қандай болмақ? Жанар-жағармай бағасы қымбаттауы мүмкін бе?
Еліміздің Энергетика министрлігі Aiqyn-ға жолдаған жауабында ішкі нарықта мұнай өнімдерінің қоры жеткілікті, жағдай тұрақты екенін мәлімдеді. «Қазіргі уақытта МӨЗ, мұнай базалары мен жолдардағы дизель отынының жиынтық қорлары 657 мың тоннаны құрайды. Бұл елдің қажеттілігін 2 айға дейін қамтамасыз етеді. Аи-92 маркалы бензиннің жиынтық қорлары 454 мың тоннаны құрайды, бұл елдің қажеттілігін 1,5 айға қамтамасыз етеді»,– деп жазылған жауап хатта. Сондай-ақ ресми жауапта жанар-жағармай нарығындағы жағдайды тұрақтандыру мақсатында Энергетика министрінің 2023 жылғы 12 сәуірдегі № 140 бұйрығына сәйкес, дизель отынын бөлшек саудада өткізуге (жазғы, маусымаралық) – литріне 450 (295) теңгеге, АИ 92 маркалы бензинге – литріне 205 теңгеге шекті бағаны белгілеуді көздейтіні жазылған.
«ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясының сайтындағы мәліметке сүйенсек, былтыр Атырау мұнай өңдеу зауыты – 5 475 тонна, Павлодар мұнай-химия зауыты – 5 434 тонна және Шымкент мұнай өңдеу зауыты 2 870 тонна мұнай өңдеген.
Мұнай-газ саласының сарапшысы Олжас Байділдинов 16 наурыз күні өзінің «Байдильдинов. Нефть» телеграм-арнасында «Мен ресейлік бұқаралық ақпарат құралдары мен телеграм арналарында талқылау мен пікір алмасуларға қатыстым. Ондай талқылауларда Отан соғысы кезіндегідей МӨЗ-ын Қиыр Шығысқа, тіпті Қазақстанға көшіру туралы да ерекше ұсыныстар айтылады. Шындығында, кез келген МӨЗ өте оңай нысанаға айналуы мүмкін, тіпті резервуарлар мен қондырғылардың арасына түссе мұнай өнімдерінің ағып кету, жарылып, алапат өрт шығу қаупі бар», – деп жазды.
Сарапшының сөзінше, дрондардың шабуылы қанша уақытқа созылатынын және оның салдары қандай боларын әзірге болжау қиын. «Өкінішке қарай, мұндай шабуылдар жалғаса берсе, отын тапшылығы мен бағаның өсуі Қазақстанға да әсер етуі мүмкін. Ресей Федерациясындағы көтерме бағалар осы аптада аздап өсті – 2%. Ал жылына 1-1,5 млн тонна өнім өңдейтін қазақстандық шағын МӨЗ төлқұжаттарды қайтарып алу арқылы «шабуылға» ұшырады. Бейінді ведомство олардан Еуро/К-4-5 класты отын шығару үшін жаңғырту жоспарын талап етеді. Сол кезде барып шағын МӨЗ елге отын тапшылығы мәселесін шешуге көмектесе алады. Ниет жақсы, бірақ ол нарықты ырықтандырусыз және Қа- зақстанда отын бағасының өсуінсіз мүмкін емес», – дейді О.Байділдинов.
Ал сарапшы, Energy Monitor қоғамдық қорының директоры Нұрлан Жұмағұловтың пікірінше, Ресейде мұнай өңдеу зауыттарына шабуыл жасалғанымен, олар жұмысын тоқтатқан жоқ. «Бізде жыл сайын маусым кезінде бензин мен дизель отынының бағасы көтеріледі. Оған Ресейдегі жағдайдың қатысы аз. Жыл сайын Ресейден Аи-98 маркалы бензинінің белгілі бір көлемін аламыз. Одан бөлек, авиакеросин мен дизель отынын сатып аламыз. Былтыр 850 тонна дизель отынын импорттадық, биылғы көлем – 450 мың тонна. Екі ел арасында индикативті баланс бар», – дейді ол.
Қазақстан Үкіметі де мұнай өнімдерін автокөлікпен сыртқа шығаруға шектеу шарасын қолданады. Энергетика министрлігі экономиканы кешенді түрде ырықтандыру үшін бірқатар ұсыныстар әзірлеп отырғанын жеткізді.
Ұлағат БЕКБОЛАТ