Десе де, кейінгі жылдары аймақ спортының басы даудан арылмай, көрсеткіштеріміз көңіл көншітпей тұр. Бұған не себеп? Жамбыл спортына деген көңілдің аз бөлінуі ме әлде басшылардың жұмысына деген жауапсыздығы ма?
Облыс әкімдігінің Дене шынықтыру және спорт басқармасы берген ақпаратқа сүйенсек, биыл өңір спортының жылдық шығынына 14,9 миллиард теңге бөлінген екен. Ал саланың материалдық-техникалық базасын нығайтуға 120,3 миллион теңге бағытталған. Бүгінде облыста 53 спорт мектебі жұмыс істеп тұрса, былтыр спорттың олимпиадалық және олимпиадалық емес түрлерін дамыту дирекциясы құрылған.
Бір қарағанда қаралған қаржы өз тетігін тауып, басқарма жұмысына мін тағатындай себеп жоқ сияқты. Алайда облыстық мәслихаттың экономика, бюджет, салық және жергілікті өзін-өзі басқару жөніндегі тұрақты комиссияның жүргізген зерделеуі бірқатар былықтың бетін ашқан. Комиссия төрағасы Фарида Жүнісованың айтуынша, спорт саласын дамытуға жылда қыруар қаржы қаралып жатқанымен, «бармақ басты, көз қысты» тірліктер көп екен.
– Зерделеу барысында аудандардағы бірнеше елді мекенде спорт залдың жоқтығы немесе пайдалануға жарамсыз екені анықталды. Сондай-ақ спорт кешендері қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілмеген. Ал ең сорақысы, аудандардағы мектептерге соңғы үш жылда спорттық жабдық сатып алуға бір тиын да бөлінбеген. Қарапайым спорт ойындарына қажетті доптың өзі қаралмаған. Мұндай күйді Тараз қаласындағы мектептерде бастан кешіп, сапасыз бірреттік қымбат бағадағы доптар мен торлар сатып алған. Бұл дүниелер бір қолданғаннан кейін-ақ жарамсыз күйге түскендіктен денешынықтыру пәнінің ұстаздары өз қаражаттарына доп сатып алуға мәжбүр болған, – дейді Ф.Жүнісова.
Зерделеу барысында анықталған тағы бір түйткіл – спорт ғимараттарының мүшкіл күйі. Мәселен, Тараз қаласы мен аудандарда орналасқан 10 спорт ғимараты күрделі жөндеуді қажет етсе, тағы 10 спорт кешені ағымдағы жөндеуден өтуі керек. Бір сөзбен айтқанда, спорт нысандарының басым бөлігі пайдалануға берілген күннен бері жөндеу көрмеген.
– Ең беткеұстар делінген Жақсылық Үшкемпіров атындағы «Тараз-Арена» спорт кешенінің төбесінен су өтіп, еденге төселген қымбат төсеніштерге төгілуде. Одан бөлек, ғимараттың жылу мәселесі де сын көтермейтін жағдайда. Олимпиадалық резервтің облыстық мамандандырылған мектеп-интернатының жатақханасы әбден тозған. Ал ыңғайластырылған бөлмеде орналасқан асханасы санитарлық талаптарға сай келмейді. Осы іспетті Жуалы ауданының Б.Момышұлы ауылындағы бокс залының аянышты күйі мен ондағы жылу жүйесінде болған ақау балалардың өміріне қауіп төндіріп тұр.
Спорт мектептеріне қатысты өзекті мәселелердің қатарында тозығы жеткен жиһаздар мен компьютерлік техникаларды жаңғыртуға қаржы бөлінбеуі жанға батып тұр. Мәселен, Дене шынықтыру және спорт басқармасына қарасты спорт ұйымдарына көп жылдардан бері компьютер сатып алуға қаражат қаралмаған. Қолданыстағы компьютерлер істен шыққандықтан саладағы қызметкерлер өздерінің жеке компьютерлерін үйлерінен әкеліп пайдалануға мәжбүр болған, – дейді комиссия төрағасы.
Жамбыл спортындағы былық пен қулық мұнымен бітпейді. Фарида Жүнісованың сөзіне сүйенсек, былтыр бұқаралық спортты дамыту және балалар мен жасөспірімдерді дене шынықтыруға тарту мақсатында мемлекеттік тапсырыстарды енгізу арқылы бюджеттен 930,7 миллион теңге бөлінген екен. Нәтижесінде, 4-17 жас аралығындағы 8 100 бала мен жасөспірімге 19 спорттық секцияда тегін жаттығуға мүмкіндік туған. Ал 2024 жылға жергілікті бюджеттен 1 миллиард 237 миллион теңге бөлініп, 19 спорт түрі бойынша 8 мыңнан астам баланы қамту жоспарланып отыр екен. Яғни, биыл өткен жылға қарағанда қаржы көлемі 303 миллион теңгеге артқан. Бүгінде 71 өнім беруші 6 061 баланы спорттық секциямен қамтығандығы туралы ақпарат берген. Алайда қыруар қаржыны қалтаға басқан өнім берушілердің басым көпшілігі жалға алған ғимараттарда жұмыс істеуде. Яғни, зерделеу барысында конкурс жеңімпаздары мектептердің спорт залдарын жалға алып, «жұмыртқадан жүн қырқып» отырғандары белгілі болған.
– Бүгінде спорт мекемелерінің басшылары Art Sport-қа бөлінген қаржы құмға сіңген судай жоқ болып кетіп жатқанын ашық жеткізуде. Бұл негізсіз де емес. Себебі зерделеу жұмыстары барысында балалар санын артық көрсетіп отырған кәсіпкерлік нысандардың бар екені анықталды. Сонымен қатар сол жекеменшік нысандарда үйірмеге қатысушы балалар бірінші рет келіп отырғандарын, оларды мектептен жібергенін айтқан кездер тіркелген. Осылайша, мемлекеттік конкурсты жеңіп алып, қаржыны қалтаға басқан кәсіпкерлер үйірмедегі бала санын артық көрсетіп, қулыққа салып отыр, – дейді Фарида Жүнісова.
Тағы бір таңғаларлығы, көзбояушылыққа бүгінде спорт мектептерінің директорлары да баруда. Мәселен, жекпе-жек спорт клубы, №5, №7 сияқты кейбір спорт мектептерінің директорлары халықаралық жарыстарға Ұлттық құрамаға алынбаған спортшыларды апарып, бабы келіп тұрған өзге спортшылардың бағын байлаған. Мәселен, 2023 жылдың шілде айында Сочи қаласында каратэ-до шотакан жекпе-жегінен өткен әлем чемпионатына Ұлттық құрама команданың мүшесі емес спортшылар қатысып, мұндай белден басушылық кейінде бірнеше мәрте қайталанған.
– Мәнсіз коммерциялық іс-шараларға қатысудың маңызды бір себебі – мектептердің рейтингін қолдан көтеру. Мысалы, №5 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебінің 11 спортшысы Ташкентте өткен әлем чемпионатына қатысқан. Қызығы сол, 11 адам 40 медаль (23-і алтын, 6-ы күміс, 11-і қола) еншіліген. Қол күресінен де осы секілді ақылға сыймайтын көрсеткіштер орын алған. Жалпы медаль саны – 124, оның 58-і алтын, 30-ы күміс, 36-сы қола.
Спорт мектептерінде бюджеттен бөлінетін мол қаржыны дұрыс, тиімді пайдалану мәселесінде бақылау босаңсып, мамандардың кәсіби деңгейінің төмендігінен көптеген заңбұзушылыққа жол берілген. Нақтырақ айтсақ, облыс бойынша ішкі мемлекеттік аудит департаментінің ақпаратына сүйенсек, 2023 жылдың қаңтар-тамыз айларында облыс әкімдігі дене шынықтыру және спорт басқармасына қарайтын мекемелердің басшылары мен есепшілеріне жалпы сомасы 3 миллион 225,4 мың теңгеге 34 рет әкімшілік айыппұл салынған. Кейбір мекеме басшылары 7 реттен айыппұл арқалаған, – дейді облыстық Қоғамдық кеңестің комиссия төрағасы Рахметілдә Сегізбайұлы.
«Тараз» футбол клубының жағдайы да көптің жанына батып тұрғаны жасырын емес. Бүгінде талдау нәтижесі клубтың қарызға батуы қате кадр саясатынан орын алғанын көрсетуде. Мәселен, 2020 жылдың маусым айынан 2021 жылдың аяғына дейін клуб директоры болған Т.Тұрлыбай бөлінген 1,2 миллиард теңге көлеміндегі бюджеттен артық 1 миллиард теңгеге міндеттеме қабылдап, клубтың кредиторлық қарызын 2021 жылдың аяғына 1 миллиард теңгеге жеткізген. Содан бері клубтың есепшоты бұғатталып, қарыздан көз аша алмай келеді. Алайда ең қызығы мұндай заңсыздыққа жол берген клубтың бұрынғы директоры Т.Тұрлыбай ешқандай жауапкершілікке тартылмаған. Осының өзі сананы сан саққа жүгіртеді.
Былтыр іске қосылған денешынықтыру-сауықтыру кешендерінің сапасына жүргізілген зерделеу жұмыстары да бірқатар кемшіліктерді анықтап отыр. Атап айтсақ, Жамбыл ауданының Гродеково елді мекеніндегі кешенде балалар жуынатын бөлмеде кәріз жүйесі сапасыз салынған. Оны бүгінде пайдалануға мүмкіндік жоқ. Сонымен қатар аталған ауданның Қарой ауылдық округі, Сұлутөр елді мекеніндегі кешеннің үлкен спортзалын жылытатын пеш қазірге дейін іске қосылмапты. Салдарынан, балалар жаттыға алмауда. Сондай-ақ ауа райы қолайсыз болғанда кешеннің шатырынан су сорғалайды екен. Міне осылайша, Жамбыл спортында шешімін күткен мәселе шаш етектен болып тұр. Күні кеше облыстық Дене шынықтыру және спорт басқармасының басшысы Арман Тешметов өз еркімен қызметінен кеткенін ескерсек, енді бұл олқылықтардың орнын кім толтыратындығы әзірге белгісіз. Арман Бақытжанұлы Жамбыл спортын басқарған екі жылда ерекше еңбегімен есте қалды дей алмаймыз. Тек, Лондон Олимпиадасының қола жүлдегері Ақжүрек Таңатаровты қызметінен алып тастаған тұста оның есімі республикаға жеткен. Ол жағдайда да спорт мектептеріне бөлінген қаржы мен материалдық базаның сапасыздығы Ақжүрек пен Арман арасындағы текетіресті тудырған болатын. Демек, спорт саласындағы былықтар бүгін немесе кеше туындап отырған дүние емес. Сондықтан сала жұмысын түп-тамырымен қопарып тексеру керек. Сол кезде бәлкім көпке беймәлім әлі талай сұмдықтың беті ашылып қалар.
Саятхан САТЫЛҒАН,
Жамбыл облысы