Атақты Коллизей, ежелгі Римнің ең жұмбақ ғимараты – Piazza della Rotonda, яғни Пантеон, Lungotevere Castello қорғаны, Венеция алаңы мен әйгілі Капитолий алаңы, Боргезе галереясы, әлем туристерінің назарын өзіне тартып тұрған Капитолий музейі іспеттес қаншама тарихи жәдігері бар көне қаланың даңқы осы күнге дейін жер жарады. Римге барған да арманда, бармаған да арманда!
Таяуда ғана Сенат Төрағасы Мәулен Әшімбаев бастаған бір топ Парламент депутаты жұмыс сапарымен Ватикан мен Италия Республикасына барды.
Джорджа Мелони – 2022 жылғы 22 қазаннан бері Италияның үкімет басшысы және ел тарихындағы алғашқы әйел премьер-министр. Осыдан бір жыл бұрын, дәлірек айтсақ, 23 мамырда Италияның премьер-министрі Джорджа Мелони Қасым-Жомарт Тоқаевқа қоңырау шалып, әңгіме барысында екі елдің саяси, сауда-экономикалық, инвестициялық және гуманитарлық ынтымақтастықты дамыту перспективаларын талқылағаны белгілі. Энергетика, көлік, өнеркәсіп кооперациясы және ауыл шаруашылығы салаларындағы жаңа бірлескен жобаларды жүзеге асыруға қатысты бірталай мәселе сәулелі сұхбатқа өзек болған.
Қазақстан Президенті биылғы алғашқы сапарын Еуропадан бастады. 18-19 қаңтарда Италияға және әлемдегі ең кішкентай мемлекет Ватиканға барды. Қасым-Жомарт Тоқаев сапарының бірінші күні Италия президенті Серджо Маттарелла және премьер-министрі Джорджа Мелонимен жүздесті. Сапар аясында италиялық бизнес өкілдерімен кездесіп, екіжақты сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықтың келешегін талқылады. Мемлекет басшысы Маттарелланы Италияның «Үлкен жетілікке» төрағалық қызметіне кірісуімен құттықтап, G7-нің күн тәртібін жүзеге асыру ісінде табыс тіледі.
Италия – унитарлы парламенттік республика. Мемлекет басшысы – президент. Атқарушы билік пен үкіметті Италия Министрлер Кеңесінің төрағасы басқарады. Заң шығарушы билік – 5 жылға сайланатын екі палаталы парламент. Серджо Маттарелла – Италия президенті. 2022 жылдың шілдесінде елдегі саяси дағдарысқа байланысты Италия үкіметі отставкаға кетті. 2022 жылдың қыркүйегінде кезектен тыс парламент сайлауы өтті. Осы сайлауда Джорджа Мелони жетекшілік ететін «Италия бауырлары» партиясы Сенатта да, депутаттар палатасында да айтарлықтай көп дауыс жинады. Оңшыл күштердің жеңісі Италияда 1945 жылдан бері бірінші оңшыл үкіметті құруға мүмкіндік берді.
Сапар барысында біздің Президентіміз шетелдік инвесторлар үшін ел экономикасының анағұрлым тартымды және перспективті салалары, оның ішінде «жасыл» энергетика туралы мол мағлұмат бергенін білеміз. Екі елдің басшылары Қазақстан мен Италияның әлемдік аренадағы, оның ішінде БҰҰ мен ЕҚЫҰ аясындағы өзара іс-қимыл мәселелеріне арнайы тоқталып, БҰҰ Жарғысының қағидаттарын құрметтеу негізінде халықаралық қатынастар мен жаһандық қауіпсіздік жүйесін нығайтудың маңызды екеніне тоқталған болатын.
Осы сапарда Мемлекет басшысы Қазақстан мен Орталық Азияның Еуропа Одағымен арадағы ынтымақтастығын дамыту перспективаларын талқылап, көлік және логистика саласындағы өзара тиімді ықпалдастықтың, атап айтқанда, Транскаспий халықаралық көлік бағытын өркендетудің келешегі зор екенін ерекше атап өткен еді.
Италия – Қазақстанның Еуропадағы негізгі сауда серіктестерінің бірі. Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатындағы басымдық беретін, маңызды бағыты және стратегиялық серіктесі. Тауар айналымы бойынша 2022 жылғы сыртқы сауда айналымының жалпы көлемінде 11,5 пайыздан астам үлесімен Ресей Федерациясы және Қытайдан кейін үшінші орында.
Екі мемлекет арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас 1992 жылғы 21 тамызда орнады. 1992 жылдың қазанында Қазақстанда Италия елшілігі, ал 1996 жылы Италияда Қазақстан Республикасының елшілігі ашылды. 2009 жылы Италия мен Қазақстан арасында мемлекетаралық стратегиялық әріптестік туралы келісімге қол қойылды. Екі ел арасындағы 30 жылдан астам дипломатиялық қарым-қатынастар барысында сындарлы саяси өзара іс-қимыл жолға қойылды, өнеркәсіп-экономикалық ынтымақтастық және тәжірибе алмасу жөніндегі үкіметаралық жұмыс тобы құрылды. Осы уақыт аралығында мемлекеттердің басшылары және премьер-министрлері, лауазымды тұлғалар екі тарапқа да бірнеше рет сапармен барып, тығыз араласып, дипломатиялық қарым-қатынас жап-жақсы орныққан. 2019 жылы Италия Орталық Азиядағы 1+5 үйлестіру бастамасын бастады, оған Қазақстан да қатысып, айтарлықтай үлес қосып келеді.
Бұл күнде өзара сауда-саттық көлемі 14,5 миллиард доллардан асып отыр. Таяу жылдары елдеріміз арасындағы тауар айналымы 20 миллиард долларға жетеді деген оң болжам бар. Италия – Қазақстан экономикасына қаржы салған басты инвесторлардың бірі. Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, Қазақстанда Италияның қатысуы бар 303 компания тіркелген екен. Негізінен кәсіпорындар құрылыс, сауда және ғылыми-техникалық қызмет салаларымен айналысады. Энергетика саласында Қазақстанның мұнай-газ саласындағы ең ірі серіктесі – ENI – мұнай мен газды барлау, өндіру, тасымалдау, өңдеу және өткізу сияқты салаларда дамуды мақсат ететін ірі интеграцияланған энергетикалық компания. Бұл компания біздің елде 1992 жылдан бері жұмыс істейді. Негізгі қызметін Батыс Қазақстан облысындағы Қарашығанақ кен орнында және Солтүстік Каспийдің таяз суларында, Солтүстік Каспий ӨБК кен орнында жүзеге асырады. Әлемнің 79 елінде 80 мың адамды жұмыспен қамтиды. Қазақстаннан Италияға 2023 жылғы қаңтардан қазанға дейін 11,8 миллиард долларға 20,1 миллиард тонна шикі мұнай мен шикі мұнай өнімдерін экспорттады. Италияның ауыл шаруашылығы өнімдерін ірі әлемдік өндіруші (шарап өндірісі бойынша 1-орын, зәйтүн майы өндірісі бойынша 2-ші және ірімшік өндірісі бойынша 4-орын) ретіндегі жетекші позициясы айқын танылды. Алдағы уақытта мемлекеттер арасындағы агроазық-түлік секторындағы ынтымақтастықтың келешегі жақсы болады деген болжам бар.
Бір сөзбен айтқанда, екіжақты қатынастардағы жетістіктер өте жақсы. Президент сапарынан кейін тек экономика бағытына ғана емес, сонымен қатар мәдениет, туризм сияқты басқа да көптеген саладағы ынтымақтастықты дамытуға жол ашылып жатыр. Білім беру саласында қазақстандық және италиялық жоғары оқу орындары арасында 30-дан астам келісімдер жасалды, соның ішінде әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті мен Римнің Сапиенца университеті, Қазақ ұлттық өнер университеті және Неапольдегі Салерно және Сан-Пьетро а-Мажелла мемлекеттік консерваториялары арасында жақсы байланыс орнатылды. Студенттік алмасу бағдарламалары бойынша Сапиенца, Салерно, Касино, Неаполь және Феррара университеттерімен ынтымақтастық белсенді түрде жалғасып келеді.
Былтырғы жылдың 30 қарашасында Алматыда Орталық Азиядағы жалғыз Италия мәдениеті институты ашылды. Қазан айында Өскемендегі Аманжолов атындағы университет базасында Генуя университетінің филиалын ашу туралы келісімге қол қойылды. Енді қазақстандық студенттер италиялық университеттің филиалында білім алып, қос диплом ала алады.
Екі ел арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастың 30 жылдығына орай Италияның Қазақстандағы елшілігі «2050 жылға дейін бірге» бағдарламасын жариялады. Бұл бағдарламаның атауының өзі – біздің байланысымыздың келесі аралық есеп беретін кезеңді, ал «бірге» сөзі – оған жету жолы екенін аңғартып тұр. Үш негізгі қозғаушы күш – ынтымақтастық, инновация және білім бойынша күш біріктіруге әрекет жасалып жатыр.
Жақында Сенат Төрағасы Мәулен Әшімбаев бастаған бір топ Парламент депутаты жұмыс сапарымен Ватикан мен Италия Республикасына барды. Сапар аясында делегация Рим Папасы Францискпен кездесті. 2022 жылдың қыркүйегінде Рим Папасы Франциск Қазақстанға келіп, Астанада өткен Әлемдік діндер мен дәстүрлі діндер көшбасшыларының VII съезіне қатысқан еді.
Сондай-ақ Ватиканның Дінаралық диалог жөніндегі Дикастериясының және Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары Съезінің ұйымдастыруымен дөңгелек үстел өтті. Осы жиынға Сенат Төрағасы, сенаторлар Нұрлан Бекназаров, Ольга Булавкина және мен де қатыстым. Италия Республикасы парламент сенатының депутаттарымен кездесіп, парламентаралық ынтымақтастықты нығайту мәселелерін талқылап қайтқан жайымыз бар.
Мәулен Әшімбаев Рим Папасы Францискке ілтипат танытып, арнайы аудиенция үшін алғыс айтты. Сондай-ақ ол екі ел арасындағы достық қарым-қатынастың одан әрі нығаюына Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың биыл қаңтар айында Ватиканға жасаған ресми сапары айтарлықтай серпін бергенін ерекше атап өтті. Мәулен Сағатханұлы өз сөзінде, Қасиетті Таққа Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары Съезіне жан-жақты қолдау көрсетіп келе жатқаны үшін ризашылығын жеткізді. Сондай-ақ Рим Папасының VII Съезге қатысуы жаһандық дінаралық диалогті арттыруға және халықаралық деңгейде рухани дипломатияны дамытуға зор ықпалын тигізгенін қадап тұрып айтты.
Жылы шырайлы жүздесуде Рим Папасы Франциск Қасиетті Тақ Қазақстанның бейбітшілік пен түрлі дін өкілі арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға арналған бастамасын қолдайтынын тілге тиек етті. Сонымен бірге ол Астанада өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының VII Съезіне қатысқан сәтті еске алды.
– Біздің бүгінгі кездесуіміз Астанаға сапарымды, сол кезде қатысқан Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының VII Съезін еске түсірді. Съезд дін лидерлері диалог құратын, сондай-ақ әлемдік саясаткерлер мен мәдениет және медиа өкілдерін біріктіретін бірегей алаңға айналды. Бұл бастама шын мәнінде, құрметке лайық және Қазақстанды кездесулер елі ретінде көрсетеді. Биыл қаңтар айында Ватиканға сапармен келген Қазақстан Президентімен кездестім. Сол кезде қазақ халқына деген ізгі ниетімді білдірдім. Біз діндер, мәдениеттер және этникалық топтар арасындағы үйлесімділікке жету жолында бір-бірімізді қолдауымыз қажет. Қазақстан – осындай жетістікпен мақтана алатын ел, – деді Рим Папасы. Бұл біздің еліміздің атына айтылған жоғары баға.
Сапар аясында экология, жаһандық жылыну және қоршаған ортаны қорғау мәселелеріне арналған дөңгелек үстел ұйымдастырылды. Іс-шара барысында Мәулен Әшімбаев Қазақстан Президенті жасыл экономикаға көшу мәселесіне баса мән беріп отырғанын айтты. Соған сәйкес ұлттық заңнама, Орнықты даму саласындағы ұлттық мақсаттар мен міндеттердің іске асырылуына мониторинг жүргізу жөніндегі Парламенттік комиссияның қызметі және басқа да бағыттар аясында кешенді жұмыстар жүйелі түрде жүріп келеді.
– Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшылары Съезі қазіргідей өзекті сын-қатерлер жағдайында дін көшбасшыларының, саясаткерлердің және халықаралық ұйымдардың күш-жігерін ортақ мүддеге жұмылдыруды көздейді. Рухани көшбасшылар жергілікті жерде ғана емес, халықаралық деңгейде де зор ықпалға ие. Олар бірлесіп, климаттың өзгеруі, теңсіздік, экстремизм сияқты проблемаларды шешуге, қақтығыстар мен соғыстарды тоқтатуға айтарлықтай септігін тигізе алады. Планетамыз бен келер ұрпақтың жарқын болашағы жолында жұдырықтай жұмылу біздің ортақ мақсатымыз екені анық, – деді Сенат Төрағасы.
Ресми сапар кезінде Мәулен Әшімбаев Италия Республикасы Парламент Сенатының Төрағасы Иньяцио Ла Руссамен кездесті. Сұхбат кезінде тараптар парламентаралық қарым-қатынасты арттыру мәселесіне кеңірек тоқталды.
– Италия – Қазақстанның Еуропалық Одақтағы маңызды стратегиялық серіктестерінің бірі. Біздің елдеріміз арасында сындарлы саяси диалог қалыптасқан. Жыл басында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Италияға ресми сапармен келуі соның жарқын бір көрінісі. Бұл сапар екі мемлекеттің экономикалық және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастығын нығайтуға тың серпін берді, – дей келіп, Мәулен Сағатханұлы алдағы уақытта парламентаралық байланысты одан әрі нығайтудың мәні зор екенін айтты.
Иньяцио Ла Русса екпіндеп сөйлейтін, еркін қимылдың адамы екен. Бастапқыда лапылдап сөйлеп, арыны басылмай отырғандай көрінген, Мәулен Сағатханұлының байыпты байламы, орнықты сөз саптасы ілезде сабасына түсірді. Ол да екі елдің қарым-қатынасын әрі қарай арттырудың маңызды екеніне назар аударып, Қазақстанда жүріліп жатқан демократиялық жаңғыртулар мен реформаларға қолдау білдірді.
Екіжақты кездесу барысында тараптар сауда-экономикалық, мәдени-гуманитарлық және инвестициялық ынтымақтастықты кеңейту мәселелерін де талқылады. Бұдан бөлек, екі жақ білім беру және туризм саласындағы серіктестікті кеңейту жөнінде пікір алмасты.
Осы ретте Қазақстан Президентінің Италияға ресми сапары аясында Италия Республикасы Министрлер Кеңесінің төрағасымен бірлесіп, еліміздің Венециядағы 60-шы Халықаралық заманауи өнер биенналесіне қатысуы туралы бірлескен мәлімдеме жасалғанын еске сала кеткен орынды секілді. Мәдениет және ақпарат министрілігі әлемнің беделді көрмелерінің бірінде елдің Ұлттық павильонын ұйымдастыру бойынша барлық қажетті шараны қабылдады. Павильонның комиссары – біздің елдің Мәдениет және ақпарат министрі. Мерейтойлық өнер биенналесі 2024 жылдың 20 сәуірі мен 24 қарашасы аралығында жеті ай бойы Венециядағы Navale тарихи ғимаратында өтеді.
2001 жылы тәуелсіз Қазақстанға 10 жыл толғанда алғаш рет Рим Папасы Иоанн Павел II елімізге келіп кеткен еді. Соның алдында 1998 жылы 24 қыркүйекте Иоанн Павелдің қолын алған едім. Бұл кісі қазір әулиелер санатына қосылды.
Екінші рет Рим Папасы Франциск 2022 жылы Қазақстанға арнайы келді. Сенат Төрағасының сапары аясында Рим Папасы Францисктің де алақанын ұстап қайттым.
Осының бәрі тегін емес-ау...
Жақында ғана...
Қазақстанда су тасқыны болып жатқанда, Рим Папасы Франциск біздің елдің амандығын тіледі. Понтифик соңғы 70 жыл ішінде ерте еріген қар суынан зардап шеккен Қазақстан тұрғындарына жанашырлық сезімін жеткізді. Бұл туралы Vatican News арнайы хабарлады. «Біз Қазақстандағы стихиялық апаттан зардап шеккен жандар үшін дұғада боламыз».
Дін діңгегі әртүрлі болғанымен Құдай – бір. Ел аман, бейбіт заман болғай!
Нұртөре ЖҮСІП, сенатор
Астана – Рим –Астана