Дегенмен уақытын оздырсаң, түсімі түгел болмайтын егіншілік саласы үшін әр күнді қалт жіберуге болмайтыны тағы бар. Жағдай қанша қиын болса да қазір өңірлерде егін егу науқаны қарқынды жүріп жатыр.
Оңтүстік өңірлерде егіс жұмыстары аяқталуға жақын. Бүгінгі күнге дейін өңірде 1,5 млн гектар алқапқа егін егілген. Ал орталық және солтүстік өңірлерде жаппай көктемгі дала жұмыстары басталады. Облыс әкімдіктерінің деректері бойынша, осы жылы жалпы 23,8 млн гектар егіс алқабы игеріледі.
Айта кету керек, биыл көктемгі егіс жұмыстарын жеңілдікпен қаржыландыруға 580 млрд теңге бағытталған. Оның 400 млрд теңгесі қаржы институттарын тікелей субсидиялау тетігі бойынша жылдық таза 5%-бен шаруаларға несие берілмек.
Егіс науқаны қарқынды
Мемлекет басшысының ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыру жөніндегі тапсырмасына сәйкес негізгі дақыл саналатын бидай егіс алқабының өзі былтырғымен салыстырғанда 426 мың гектарға қысқарды. Осылайша, ел аумағы бойынша жалпы алғанда 13,3 млн гектар жерге астық себілуде. Ал керісінше майлы дақылдар алаңын 373 мың гектарға және жем-шөп дақылдарын 66 мың гектарға ұлғайту жоспарланып отыр.
Алқаптардың кей жағдайда бейберекет астық сеуіп, артынан мардымды дүние жинай алмай қалатын шаруашылықтардың жұмысын реттеу үшін жасалғанға ұқсайды. Одан бөлек, ылғалды үнемдеу алгоритмі тағы бар.
«Президенттің тапсырмасы аясында суды көп қажет ететін дақылдарды қысқарту бойынша жұмыс жүргізілуде, мақта алаңдарын 16 мың гектарға (116 мың гектардан 100 мың гектарға дейін), күрішті 12 мың гектарға (100,3 мың гектардан 88,3 мың гектарға дейін) азайту болжануда. Сонымен қатар осы жылы егіннің бітік шығуын қамтамасыз етуі үшін 1,5 млн тонна тыңайтқыш түрлері дайындалған. Оның 900 мың тоннасы отандық зауыттардың өнімі», – деді Үкімет отырысында Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров.
Қазірдің өзінде фермерлерге барлығы 453 мың тонна тыңайтқыш жөнелтілгені хабарланды. Бұл 2024 жылға арналған жоспардың 30%-ы ғана болып отыр. Жұмыстар енді басталған астықты өңірлерге қосымша тыңайтқыш жөнелту жұмыстары нақтылануда.
Министрліктің арнайы таратқан ақпаратына сүйенсек, қазір елімізде ауыл шаруашылығы құрылымдарында егіс жұмыстарына 150 мың трактор, 5 мың тұқым себу кешені, 76 мың кәдімгі сепкіш, 219 мың топырақ өңдеу құралы тартылған. Дегенмен кейбір шаруашылықтарда саны бар, сапасы жоқ техниканың жүргенінен тұрғаны көп болып, көктемгі науқанның көпке созылып кетіп жататынын білеміз. Кейбір шаруашылықтар өзінде бар техниканы жаңартуға құлықсыздық танытып та жатады. Сондықтан Мемлекет басшысының ауыл шаруашылығы техникаларын жаңғыртуға байланысты тапсырмасын жүйелеп, шаруалар үшін мол шығын болар техника сатып алу мәселесін Үкімет тағы бір реттестіруі қажет-ақ.
Ескі техника есті алар
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өз Жолдауында ауыл шаруашылығы техникасын жаңарту қарқынын арттыруды тапсырған болатын. Осыған байланысты былтыр «Жасыл Даму» АҚ қаражатынан қосымша 20 миллиард теңге бөлінген. Бұл қаражатқа шаруалар 80-нен астам комбайн мен 450 трактор сатып алған. Техника лизингке 6% мөлшерлемемен және 10 жылға дейінгі мерзімге берілген. Дегенмен жыл сайын шаруашылық техникаларын жаңартудың кешенді бастамасы керек-ақ. Кейбір деректерге сүйенсек, еліміздегі ауыл шаруашылығы техникаларының 72 пайызы ескіргені туралы ақпараттар тараған. Бұл туралы былтыр да газетімізде көлемді мақала жариялаған болатынбыз. Орталық пен солтүстікті былай қойғанда, егін себу науқанын аяқтап жатқан Түркістан облысының диқандары да көп техниканың ескіргенін айтып отыр.
Мысалы, Ордабасы ауданындағы шаруа қожалықтары техникасының 70 пайызға жуығы тозып тұрғанын айтады. Оны жаңартуға қаржы жоқ көрінеді. Себебі былтырғы орылған бидайға сұраныс болмаған.
Ордабасылық механизатор Қуаныш Серімбетов өзінің мініп жүрген тракторының осыдан 15 жыл бұрын сатып алынғанын айтып отыр.
«Жаңа трактор алуға шама келмей қалды. Былтырғы жылғы орақ қамбада тұр. Сатылым болмады. Ал ескі техникамды жаңғыртуға жағдай жоқ. Бөлшектер де қымбаттап кетті. Енді баға арзандамайды деп жатыр, сондықтан лизингке сұраныс жасап көрсек деп отырмыз», – дейді шарасыз шаруа.
Мәселені шешу үшін шаруаларды қолжетімді несие қаражатымен дер кезінде қамтамасыз ету керек. Сондықтан биыл салаға бюджет қаражатынан басқа да көздер, соның ішінде екінші деңгейлі банктердің капиталы да тартылатынын айтқан Айдарбек Сапаров осы жылы ерте көктемнен-ақ ауыл шаруашылығы техникасын жаңартуға қазынадан 450 млрд теңге бөлінетінін, ал инвестициялық жобаларды қаржыландыруға 800 млрд теңге жұмсалатынын жеткізген.
Ғалымы аз, басшысы көп сала
Шаруашылық техникасының мәселесін жыл сайын ептеп қолға алып жатқан Үкімет енді ауыл шаруашылығы саласының ғалымдарына үлкен үмітпен қарап отыр. Себебі осы уақытқа дейін жөн-жосықсыз жұмыс істеген қожалықтарды қожыратпай бір арнада, бір шешімдер негізіне жүйелеу қажет екеніне көз жетті. Әйтпегенде, өнім мардымсыз, шығын шаш етектен бола бермек. Жуырда А.Бараев атындағы астық шаруашылығы ғылыми-өндірістік орталығында «Ауыл шаруашылығы саласын түрлі табиғи апатқа бейімдеудегі аграрлық ғылымның рөлі» тақырыбын талқылаған сала ғалымдары көп дүниенің шетін шығарды. Басқосуда климаттың тез өзгеруі мен оның кері әсерінен ауыл шаруашылығы зардап шегіп, орасан зор шығынға ұшырап жатқаны мен адам қателіктерінің зардабы жан-жақты талқыланды. Мұнда арнайы келген Ұлттық ғылым академиясының басқарма президенті А.Күрішбаев: «Қазақстандық ғылымның артта қалуының себебі аграрлық зерттеулерді ұйымдастырудың тиімсіз құрылған жүйесі мен басқарудың ескі стереотиптерінен арылуға және табысты әлемдік тәжірибені ескере отырып, өз жұмысын өзгертуге қабілетсіздігінде жатыр», – деді. Шынымен де, жүйесіздік біздегі күллі аграрлық саланың ісін өрге оздырмай отырған сыңайлы.
Президент жанындағы ҰҒА зерттеулері бойынша былтырдың өзінде салада 139 шашыраңқы жоба іске асырылған екен. Демек, осынша жоба еш тиімсіз жұмыс істеп, тек қазына қаржысын шығын еткен. Бұл ретте ауыл шаруашылығы саласының ғалымдары жүйедегі үш ірі мәселенің астын сызып айтты.
Біріншісі – аграрлық ғылымға бөлінген бюджет қаражатын шашу мен тиімсіз пайдалануды доғару. Бұл ретте ғылыми-зерттеулердің басымдықтары мен тақырыптарын анықтау кезінде жүйелік кемшіліктерді жою және оларды орындауға ғылымның әртүрлі бағытының, сондай-ақ жетекші шетелдік ғалымдардың мүмкіндіктерін тарта отырып, пәнаралық тәсіл негізінде әзірленген ірі ғылыми-техникалық бағдарламаларды (мегагранттарды) іске асыруға көшу. Салалық университеттердің жаңа білім беру бағдарламаларын әзірлеу. Қазіргі заманғы ғылыми кадрларды даярлау, ең бастысы, аграрлық ҒЗИ-да ғалымдардың тұрақты жұмыспен қамтылуы. Нәтижесінде, ғылыми зерттеулер тұрақталмақ.
Екіншісі – ғылыми ұйымдарды басқарудың тиімді жүйесін құру, шетелдің озық технологиясын тарту. Ең бастысы, аграрлық ҒЗИ мен тәжірибелік шаруашылықтарда бюрократия мен ғылымды әкімшілендіру жүйесінен арылту керек. Бұл ретте А.Күрішбаев, қазір елдегі ғылыми орталықтарда ғылыми қызметкерлердің үлесі 9%-дан 45%-ға дейін ғана екенін, ал қалғандары ӘБП мен техникалық персоналдардың үлесінде болып тұрғанын айтты. «Дайын асқа тік қасық» бола қалатын әкімшілік басшылықтан ғылым алға озбайтыны шын.
Үшіншісі – дамыған елдердің тәжірибесі бойынша заманауи ғылыми кадрларды даярлауда зерттеу университеті моделінің мүмкіндіктерін пайдалану. Ғалымдардың пайымы, саланы дамыту үшін алдымен маман даярлау жүйесін ретке келтірген дұрыс. Шынымен де, қазір кез келген салада өзге маман иесі көп. Ауыл шаруашылығында да бұл жағдай ерекше байқалады. Ғалымдар әкімшілік құрылымдарға да ауыл шаруашылығы саласын толық меңгерген өндірісті білетін мамандардың тартылғанын қалайды. Себебі белгілі.
Демек, егінді себу мен орақ науқанының барлығында маманның болғаны абзал. Ал ауыл шаруашылығын толық меңгермеген менеджердің малды саудалауды білгенімен, баптаудағы мың сан машақатына басы ауырмайтыны рас.
Жыл он екі ай бойы аграрлық сала еш тоқтаусыз жылжып отыру үшін, ең бастысы, мемлекет науқандық қолдаудан бөлек, тұрақты дамыту алгоритмін қолға алғаны дұрыс. Ғалымдар мен ғылыми орталықтардың да, тіпті қарапайым диқанның да арман-тілегі мен мүддесі осы. Ел экономикасының тірегі болуы үшін шынымен де ғалымдардың сөзіне құлақ асқан жөн.
Бердібек ҚАБАЙ