Сонымен қатар экономикалық құқықбұзушылықтарды одан әрі қылмыстық сипаттан арылту мәселелері бойынша заң жобасы бірінші оқылымнан өтті.
Қазақстанда бұған дейін адам саудасымен күрес туралы жеке заң болған жоқ. Жұмыс тобының жетекшісі Марат Бәшімов осы себепті бұл жолы қарастырылып отырған түзетулер халықаралық құқық нормаларын ескере отырып, отандық заңнаманы жетілдіру қажеттігіне байланысты әзірленгенін айтты. Жаңа заңда алғаш рет «адам саудасының ықтимал құрбаны» түсінігі анықталған. «Адамды қанау» түсінігі мәжбүрлеу әдістерін кеңейту тұрғысынан халықаралық конвенцияларға сәйкестендірілген. Осы саладағы уәкілетті органдар ретінде Ішкі істер министрлігі мен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі танылған. «Жекелеген азаматтар қоғамдық орындарды ластау сияқты құқықбұзушылықтарды жасауын жалғастырып, өздерінің әдепсіздігі мен мәдениетсіздігін көрсетуде. Осыған байланысты депутаттар вандализм, ғимараттарды, қоғамдық орындарды бүлдіру және бөтеннің мүлкін жою әрекеттері үшін жазаны қатайтуға бағытталған түзетулер енгізуде. Мәселен, 294-бап «Вандализм» бойынша жаза күшейтілді» дейді депутат Марат Бәшімов.
Талқылау нәтижесінде депутаттар «Адам саудасына қарсы күрес туралы» заңды ілеспе түзетулерімен екінші оқылымда қабылдап, Сенаттың қарауына жолдады.
Мәжілісмендер экологиялық таза көлікті танымал ету және электромобильдерге арналған инфрақұрылымды дамыту мәселелері туралы заңды да екінші оқылымда қабылдады. Жұмыс тобының жетекшісі Арман Қалықовтың айтуынша, заң аясында «электромобиль» және «электрқуаттау станциясы» жаңа ұғымдары енгізіледі. Жолдарды жобалау кезінде электрқуаттау станциялары үшін бөлек орындар бөлу, тұрғын және қоғамдық аймақтарда, сондай-ақ ерекше қорғалатын аумақты жоспарлау жобасында электр желілеріне қол жеткізе алатын электрқуаттау станциялары бар тұрақтар орналастыру жоспарлануда. Электромобиль иелері автотұрақ ақысын төлеуден босатылады. Электрқуаттау станцияларымен жабдықталған орындарда көлік құралдарын тоқтату немесе қою ережелерін бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік енгізіледі.
«Екінші оқылымда депутаттар облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың және ауданның әкімдігіне электрқуаттау станцияларын орналастыру туралы шешім қабылдау жөнінде құзырет беруге, электрқуаттау станцияларын электр желілеріне өз бетінше қосуға тыйым салуға қатысты түзетулер енгізді», – деді А. Қалықов.
Сондай-ақ депутат автобус және троллейбус жүргізушілерінің жасын 23 жасқа дейін төмендету және оларға кемінде 3 жыл, ал D1 кіші санатындағы жүргізушілер үшін 1 жылдан кем емес жұмыс өтілін белгілеу нормалары қарастырылғанын айтты.
Мәжіліс экономикалық құқықбұзушылықтарды одан әрі қылмыстық сипаттан арылту және заңсыз жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға), терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы заң жобасын Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске енгізілетін ілеспе түзетулерімен бірінші оқылымда мақұлдады. Түзетулерді депутаттар Мемлекет басшысының 2023 жылғы 1 қыркүйектегі «Әділетті Қазақстанның экономикалық бағдары» атты жолдауы мен экономиканы ырықтандыру шаралары туралы Жарлығын орындау мақсатымен әзірледі. Аталған заң жобасы бойынша жұмыс тобының жетекшісі Абзал Құспан баяндама жасады.
«Қылмыстық кодекстің 219 (кредитті заңсыз алу немесе бюджеттік кредитті мақсатсыз пайдалану) және 241 (Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңнаманы бұзу) бабы толық қылмыссыздандырылады. Қылмыстық кодекстің 234-бабы (экономикалық контрабанда) ӘҚБтК-нің 551-бабына көшіріле отырып және ҚК 236-бабы (кедендік баждарды, кедендік алымдарды, салықтарды, арнайы, демпингке қарсы, өтемақы баждарын төлеуден жалтару) ішінара қылмыссыздандырылады. Олар үшін қылмыстық жауапкершіліктің шегі ұлғайтылады», – деді А.Құспан.
Сондай-ақ тиісті акт не қорытындыларында қылмыстық құқықбұзушылық белгілерінің болуын көрсететін жеткілікті деректері бар қорытынды қоса берілмеген, актілерге қатысты жоғары тұрған органға не сотқа шағым жасалған кезде, есепке жазылған салық сомалары толық ерікті түрде өтелген кезде істерді тіркеуге жол берілмейді. Норма кәсіпкерлерді қылмыстық жауапкершілікке тартудың әділ механизмін енгізу мақсатымен енгізіледі. Заң аясында Президенттің «Мемлекеттік аппараттың қызметін бюрократиядан арылту жөніндегі шаралар туралы» Жарлығын орындау мақсатымен «Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы» заңына қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы заңнаманың мақсаттары, міндеттері мен қағидалары белгіленеді.
Сонымен қатар депутаттар спорттық бағыттағы жылқылардың қазақы тұқымын сақтау және өсімін молайту мәселелері бойынша түзетулерді қабылдады. Депутат Айдарбек Қожаназаровтың айтуынша, заң отандық спорттық жылқылардың тұқымын қалпына келтіріп, оның асылтұқымды қасиеттерін мемлекеттік қолдауға бағытталған.
«Түзетулерде қостанайлық жылқы тұқымын сақтауға және өсімін молайтуға бағытталған іс-шараларды субсидиялау көзделген. Олар – асылтұқымды орталықтардың шетелдік селекцияның спорттық бағытындағы асылтұқымды айғырларды сатып алу, асыл тұқымды аналық мал басымен селекциялық-асыл тұқымдық жұмыс жүргізу және оларды ұстау бойынша шығындарды өтеу», – деді А.Қожаназаров.
Жалпы отырыста Мәжіліс Түркі мемлекеттері ұйымына мүше мемлекеттердің үкіметтері арасындағы оңайлатылған кеден дәлізін құру туралы келісімді ратификациялады. Құжатқа тараптар 2022 жылдың 11 қарашасында Самарқандта қол қойды. Заңды депутаттарға Қаржы министрі Мәди Тәкиев таныстырды. Жұмыс тобының жетекшісі Еркін Әбіл Келісімнің оңайлатылған кеден дәлізі аясында сауда операторлары тасымалдайтын жүктер туралы ақпарат алмасуға мүмкіндік беретінін айтты. Кедендік ресімдеудің басым тәртібі мен өткізу пункттерінде кедендік жете тексеруді қолданбау сияқты жеңілдіктер қарастырылған.
Мәжіліс комитеттері жаңа заң жобаларын жұмысқа қабылдады. Олар: биржа саудасы мәселелері бойынша, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық мәселелері бойынша заң жобасы мен оған ілеспе түзетулер, сондай-ақ Дүниежүзілік сауда ұйымын құру туралы Марракеш келісіміне (Балық аулау субсидиялары жөніндегі келісім) өзгеріс енгізу туралы хаттаманы ратификациялау бойынша заң жобасы.
Жалпы отырыс соңында мәжілісмендер мемлекеттік органдарға өзекті әлеуметтік-экономикалық мәселелер бойынша 8 депутаттық сауал жолдады. Мәселен, «AMANAT» фракциясы мүшесі, депутат Нұрсұлтан Байтілесов Премьер-Министрдің орынбасары Тамара Дүйсеноваға жолдаған сауалында соттағы аудармашылардың мәселесін көтерді.
«Сот төрелігінің әділдігі, тараптардың теңдігі аудармашының кәсіби біліктілігіне байланысты. Ал білікті маманды тарту оның өтем ақысына тәуелді. Қазір азаматтық және әкімшілік істер бойынша аудармашыларға төлем Үкіметтің 1992 жылғы қаулысы негізінде жүргізіледі. Оған сәйкес 1 бетті аударғаны немесе 1 сағаттық жұмысы үшін 369 теңге төленеді. Ал егер процесс жарты сағатқа созылса, онда төлем осы соманың жартысын құрайды, яғни 180 теңге. Қазақстан нарығында 1 парақ мәтіннің, 1 сағаттың аударма жұмысы 5 мың теңгеден жоғары бағаланады. Ал синхрондық аударма құны 10 мың теңгеден басталады. Жақында өткен қоғамдық резонанс тудырған іс бойынша аударма қызметінің сапа деңгейіне куә болдық. Бүгінгі күні сот ісіне тартылған аудармашылар осындай төмен мөлшердегі төлемге байланысты қызмет көрсетуден бас тартады. Нәтижесінде, сот процестері кешіктіріліп, хатшылар басқа аудармашыларды іздеп, оларға қызмет көрсетуге жалынуға тура келеді. Осыған орай, қазіргі нарықтық заманның деңгейіне сәйкес аудармашылардың өтемақысын қайта қарау қажет деп санаймын», – деді ол.
Келесі бір депутат, «AMANAT» партиясы фракциясының мүшесі Данабек Исабеков отандық анимация жайын көтерді.
«Біздің балалар жат ел идеологиясының құрбанына айналып, өзінің ұлттық болмысына жат, санасына сай келмейтін өнімдерді тұтынуда. Өйткені біздің ел анимация саласында мақтана алмайды. Қазір жасөспірімдер шетел анимациясын өзінің төл туындысындай тұтынып, қалың қазақ отырған ауылдағы бесік балаларының тілі не орыс, не ағылшын тілінде шығуда. Өйткені отандық анимацияда тың ой, жаңашыл жаңалық жеткізуі жағы кемшін. Сол себепті еліміздегі анимация саласына жаңа серпін беріп, Үкімет ұлттық анимация өнімдерін субсидиялау көлемін арттыруы керек. Елдегі мультипликатор маманын даярлайтын оқу орындары 2D анимациясы бойынша білім берумен шектелмей, 3D форматты игеруге басымдық беруі міндет. Кәсіби сценарист пен талантты суретшілер және IT мамандар бірлесе жұмыс істеп, сапалы анимациялық өнімдер дайындауды жолға қою маңызды. Анимация саласын заманауи талаптарға сай дамыту үшін IT мамандарды тарта отырып, идеологтар мен психологтер, керек болған жағдайда педагогтерді тартуды ойластыру өзекті. Мәдениет және спорт министрлігі мен Оқу-ағарту министрлігі бірігіп, отандық анимацияны дамытуда концепция дайындауы маңызды», – деді ол.
Нұрлан ОРАЗҒАЛИЕВ