Тасқын су қаупі Атырау үшін де үлкен сабақ болып отыр. Облысқа қарасты Құлсары қаласының оннан астам ықшамауданы тасқын судан зардап шегіп, мектептер, басқа да қоғамдық орындарды қоса алғанда үш мыңға жуық үй бүлінді.
Табиғи апат салдары бір күнде жойылмайды. Тұрғындарды қауіпсіз аймақтарға көшіру, біржолғы материалдық көмек берілгенімен, бүлінген баспаналарды бағалау жұмыстарын тез аяқтауды талап етушілер көбейді. Тасқын соңы Құлсарыда митингке ұласты. Алаңға шатыр құрған тұрғындардың арасында жалған ақпарат таратып, митинг соңын тәртіпсіздікке ұластырғысы келгендер де болды. Абырой болғанда, бірнеше күнге созылған бейбіт митинг аяқталды.
Жылыой ауданының әкімі Жұмабек Қаражанов Құлсары қаласының тұрғындарына зардап шеккен тұрғын үй үшін өтемақы бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстарға түсіністікпен қарағаны үшін ризашылығын білдірді.
«Алда үлкен және өте маңызды қалпына келтіру жұмыстары тұр. Қала алаңы қалыпты өмірге оралды, бейбіт жиналысқа қатысушылардың шатырлары жиналды. Барлық қоғамдық орын қалыпты режимде жұмыс істеуде. Қалада зардап шеккен тұрғындарды залалды бағалау нәтижелерімен таныстыру бойынша мобильді топтардың жұмысы жалғасуда», – деді Жұмабек Қаражанов.
Қазіргі уақытта құлсарылықтарға №20 қалалық мектеп базасында және 109 нөмірі бойынша байланыс орталығы арқылы үздіксіз консультативтік қолдау көрсетілуде. Бағалау нәтижелерімен келіскен қала тұрғындары мен әкімдік арасында шарттарға қол қою жергілікті Мәдениет үйінде жалғасуда.
28 мамыр күнгі мәлімет бойынша, 1 100-ден астам құлсарылық баспанасын қалпына келтіру үшін өтемақы алды. Мобильді топ мүшелері үйлерді аралау барысында 2 583 үйге бағалау және техникалық зерделеу жұмыстарының қорытындысымен таныстырды. Атырау облысының жедел штабының мәліметі бойынша, Құлсарының 1 594 тұрғыны өтемақы алу туралы келісімшартқа қол қойып, 1 165-не төлем төленді. Оның ішінде 722 тұрғын баспана сатып алуға және 443 тұрғын жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарына төлем алды.
Құлсары қаласының тұрғыны Сегіз Бердіқұловқа мобильді топ мүшелері үйіне келіп, бағалау парағын берген. Ол сарапшылардың қорытындысында көрсетілген қаржыға толық келіскенін айтты.
– Сарапшылардан үйіме жасаған бағалау қорытындысын алған соң, дереу Жылыой ауданы әкімдігіне барып, маған төленетін өтемақыны ақшалай алғым келетінін айттым, – деді Сегіз Бердіқұлов.
Вахтовый ауылының тұрғыны Қожантай Дәуітовке де бағалау комиссиясының қорытындысы берілді. Ол су басқан мүлікке келтірілген залал сомасына толық келісетінін айтты.
– Мүлкімді әділ бағалаған мамандарға алғыс білдіремін. Бұл қаражатпен үйімді толық қалпына келтіремін деп ойлаймын, – деді Қожантай Дәуітов.
Сондай-ақ техникалық зерделеу қорытындысын қайта қарау жұмыстары басталды. Нәтижелерді қайта қарауды мамандар тұрғындардың берген өтінішінде көрсетілген ескертулерді ескере отырып, жүзеге асырады. Техникалық мамандар Құлсары қаласындағы зардап шеккен мүліктерге бағалау жұмыстарын жалғастыруда. Құлсары қаласына техникалық мамандардың үш бригадасы келіп, су тасқыны салдарынан бүлініп, су астында қалып тексерілмеген үйлерді техникалық тексеруге кірісті. Бұл үйлер негізінен «Атырау» және «Болашақ» шағын аудандарында орналасқан.
Жоғарыда аталған шағын аудандардағы үйлерді техникалық тексеру аяқталғаннан кейін, мамандар тұрғындардың өтініші бойынша үйлерді қайта техникалық тексеруге кіріседі.
Өтемақыдан бөлек, құлсарылықтар арасында жаңа баспана салуға көмек сұрап отырғандар да бар. Сол үшін де Құлсарының биік жерінен зардап шеккен тұрғындар үшін баспана салуға жер бөлініп жатыр. Тұрғындар мен жергілікті билік арасындағы келісімге сәйкес, салынатын үйлердің құрылысы күзде аяқталады.
Қазіргі уақытта құрылыс компаниялары 80 жеке үйдің іргетасын қалауға дайындықты бастады. Атырау облысының Төтенше жағдайлар жөніндегі жедел штабының мәліметінше, Құлсары қаласының «Болашақ» шағын ауданындағы алғашқы 80 үй «Қазақстан халқына» қоғамдық қорының қаражаты есебінен салынады.
Атырау облысы Құрылыс басқармасының басшысы Нұрберген Құсайыновтың айтуынша, бүгінде топырақты тегістеу жұмыстарына үш мердігер ұйымның 20 арнайы техникасы мен 30 жұмысшы жұ-мылдырылған. – Қазіргі уақытта іргетас құрылысымен қатар, жаңа шағын ауданға жол инфрақұры-лымын салу жұмыстары басталды. Қалған инженерлік коммуникациялар жүргізіліп тұр, – деді Нұрберген Құсайынов.
Атырау облысының әкімдігімен арада қол қойылған меморандум шеңберінде, жергілікті атқарушы орган жаңа үйлер салу үшін жер учаскелерін суға кетпейтін қауіпсіз аймақтардан бөлуді қамтамасыз етуде. Сондай-ақ жергілікті атқарушы орган құрылыс жүргізу мерзімі мен техникалық талаптарды сақтай отырып, құрылыс жұмыстарының сапасын бақылайды.
Жанаргүл Артығалиева да зардап шеккен тұрғындардың бірі. Оның үйі апатты жағдайда деп танылып, үйін толық бұзу ұсынылған.
– Екі комиссияның мамандары келіп, техникалық сараптама мен бағалау жүргізді. Содан кейін мобильдік топ бағалау қорытындысымен таныстырды. Әкімдік ұсынған өтемақы көлемімен келісеміз, сондықтан келісім жасадық, – дейді Жанаргүл Артығалиева.
Зейнеткер Дабыл Ахметов бүлінген мүлкін бағалау нәтижесімен танысып, ақшалай өтемақы алуға әкімдікпен шартқа қол қойғанын айтады.
– Су басқан үйімді әділ бағалағаны үшін Жылыой ауданының әкімдігіне ризашылығымды білдіремін. Енді біздің қаламызда мұндай су тасқыны болмайды деп сенемін, – дейді Дабыл Ахметов. Тасқын кезінде баспанадан бөлек, Құлсары қаласындағы бизнес нысандары да зардап шекті.
Атырау облысының ТЖ жө- ніндегі жедел штабының хабарлауынша, қазіргі уақытта Құлсарыда бизнес нысандардың бүлінген 137 ғимараты техникалық тексеруден өтті. Жылыой ауданында кәсіпкерлік субъектілерінің зардап шеккен мүлкін бағалау бойынша жұмыстар жалғасуда. 28 мамырдағы жағдай бойынша, Жем өзенінің тасуы кезінде су тасқынынан зардап шеккен 320 шағын және орта бизнес субъектісі тіркелді. Бүгінде сарапшылар 47 кәсіпкерлік субъектісі бойынша тауарлық-материалдық құндылықтарды бағалауда. Қазіргі уақытта жылжымалы мүлкі зардап шеккен 119 кәсіпкер тіркелді.
– 128 бизнес объектісі бойынша ғимараттарға техникалық тексеру жүргізілді, сондай-ақ 35 кәсіпкерлік субъектісі бойынша 662-ден астам жабдықты бағалау жұмысы жүргізілді, 8 нысанға техникалық тексеру жалғасуда. Бұзуға жататын нысандар саны – 17 бірлік. Күрделі жөндеуге жататын нысандар саны – 14, қазіргі жөндеуге жататын нысандар саны – 97, – деді Жылыой ауданы «Атамекен» кәсіпкерлер палатасы филиалының директоры Ерлан Нұрланов.
Кәсіпкер Гүлбану Жұмақұлованың айтуынша, су тасқыны кезінде оның ұлттық көрпе шығаратын бизнесі – шағын цехы зардап шеккен. Су астында жалпы сомасы 6 миллион теңгенің жабдығы қалды.
– Маған ғимараттар мен жабдықтарды техникалық бағалауды жүргізетін мамандар келді. Бағалау нәтижесінде есептелген өтемақы көлемі мені толығымен қанағаттандырады, – деді Гүлбану Жұмақұлова.
Тұрғын үй, бизнес нысандары мәселесінен бөлек, Құлсары қаласы қазір таза ауызсуға қатысты проблемадан да зардап шегіп отыр. Судың құрамы «Астрахань–Маңғышлақ» магистралды су құбырының жаңа лупингін пайдалануға беру кезінде ластанғаны белгілі болды.
Лайдың көптігінен су құрамы толық тазармай, Құлсары қаласына қажетті су көлемі берілмеді. Лайлану көрсеткіші стандартқа сай емес.
Облыс әкімі Серік Шәпкенов тез арада кеткен кемшілікті реттеуді тапсырды. Сондай-ақ лай суды жинақтаушы резервуарлардан ағызу қажетігін атап өтті. Құбырлар толық тазарғанша магис-тралды желіден су жіберуді тапсырды. Судың құрамы толық тазарғанға дейін жұмыстар жалғасады. Сонымен қатар тасқыннан кейінгі Құлсарыда малынан айырылған тұрғындарға өтемақы берілуде. Күні бүгінге дейін азаматтарға 120 млн теңгеден астам өтемақы төленді.
Жылыой ауданының Кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөлімі тұрғындардан келіп түскен 101 өтінішті толығымен қанағаттандырды, деп хабарлайды Төтенше жағдайлар жөніндегі жедел штаб. Қосшағыл ауылдық округінде орналасқан «Қарағай» шаруа қожалығының басшысы Айтуар Мырзағалиевтің айтуынша, су тасқыны кезінде оның екі жылқысы суға батып кеткен. Ол өтінішін жергілікті кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөліміне жеткізген.
– Бізге бағалау комиссиясы келіп, барлық құжаттарды зерделеді. Біраз уақыттан кейін залалды бағалау нәтижелерін хабарлады. Біз келісім беріп, шотымызға өтемақымызды алдық, – деді Айтуар Мырзағалиев.
«Еркінқалиева» ЖК шаруа қожалығында су тасқыны кезінде екі сиыр мен төрт қошқар суға батып кеткен. Залалдың жалпы сомасы 1,2 млн теңгені құрады.
– Кәсіпкерлік және ауыл ша-руашылығы бөліміне жүгінгеннен кейін, су тасқыны кезінде жоғалған малым үшін залал көлемі толығымен өтелді, – деді шаруа қожалығының басшысы Аида Еркінқалиева.
Жылыой ауданының кәсіпкерлік және ауыл шаруашылығы бөлімінің басшысы Нұртас Қуатбаев- тың айтуынша, бүгінде малынан айырылған азаматтардың шотта-рына барлығы 123,8 млн теңге аударылған.
– Өтініштерді қабылдау жалғасуда, 15 жұмыс күні ішінде арнайы комиссия барлық құжаттарды қарайды, өтемақы малынан айырылған азаматтың жеке шотына аударылады. Бұған дейін қабылданған өтініштер бойынша залал толығымен өтеледі, – деді Нұртас Қуатбаев.
Еске сала кетейік, су тасқыны кезінде Құлсарыда 876 бас ұсақ және ірі қара мал зардап шеккен. Оның ішінде: 93 бас ірі қара, 697 бас ұсақ мал, 55 бас жылқы, 31 бас түйе, 532 құс бар. Бүгінде азаматтардан түскен барлық өтініштер бойынша өтемақы толық төленді.
Тасқыннан бөлек, кей құлсарылық үшін табиғи апат ерекше оқиғаларымен де есте қалды. Мәселен, Жұлдыз Жандосқызы тасқын кезінде алғашқы сәбиін өмірге әкелді. Жас ана Жұлдыз Жандосқызы босанғаннан кейін бірден Құлсарыдан эвакуацияланған. Қазіргі уақытта сәби анасымен бірге үйде. Су тасқыны кезінде жас отбасының үйі зардап шеккен жоқ.
– Толғағым қысып Жылыой аудандық ауруханасына сағат 00.00-де түстім, ұлымды 5 сәуірден 6 сәуірге қараған түні дүниеге әкелдім. Балам үшін аздап қорқыныш болды, бірақ дәрігерлер бәрі жақсы болады деп сендірді. Мен және тағы бір босанған әйел бірнеше сағаттан кейін Бейнеуге көшірілдік, – дейді Жұлдыз Жандосқызы.
Бұл – жас ананың алғашқы сәбиі. Атасы мен әжесі оны Бекзат деп атауға шешім қабылдапты. Бірақ сәби тасқын кезінде өмірге келгеннен кейін, туыстары оны Тасқынбай деп атап кеткен.
– Жылыой аудандық ауруханасының дәрігерлеріне сын сағатта жанымызда болып, ұлым екеумізге күтім көрсеткені үшін алғыс айтамын. Тіпті, Бейнеу қаласына эвакуациялау кезінде де жанымызда бірге болды. Бейнеулік дәрігерлерге шығарылғанға дейін көмек пен қолдау көрсеткені үшін көп рахмет, – деді жас ана.
Еске сала кетейік, ТЖ кезінде Атырау облысында Құлсары қаласынан перзентханадан 12 әйел эвакуацияланды, оның ішінде 8 жас босанған ана мен 5 жүкті әйел медициналық ұйымдарға көшірілген болатын. Сонымен бірге, тұрғындарға Құлсары қаласын дамытудың жоспары таныстырылды. Зардап шеккен тұрғындар үшін жаңа шағын аудан, 2 000 орындық Бином мектебі, балабақша, саябақ салынады.
Құлсары – Атырау үшін үлкен маңызы бар тарихи қала. Құлсарының бүгіні мен болашағы үшін игі қадамдар жалғасады.
Баян ЖАНҰЗАҚ,
Атырау облысы