Егер сіз Кайли Дженнер сияқты 70 жаста бетіңіздің қалай көрінетінін көрсететін фильтрден қорқатын болсаңыз, демек сіз қартаюдан қорқасыз. Бұл оның сыртқы келбетін ғана емес, денсаулығын, өмір салтын көрсетеді. Неліктен барлық адамдар бастан кешіретін табиғи процесс соншалықты күрделі эмоцияларды тудырады? Бұған Aikyn.kz сайтындағы зерттеулер мен психологтар жауап береді.
Қартайған кезде адамдарды не қорқытады?
Кәріліктен қорқу жиі кездеседі. 2024 жылы Forbes сауалнама жүргізді, онда америкалық ересектердің 46%-ы қартаюдан қорқады. Олардың 63%-ы денсаулыққа қатысты мәселелерден қорқады. Олардан кейінгілер жақындарынан айырылудан қорқады (52%), қаржылық қиындықтардан қорқу (38%) және жалғыздықтан қорқу (30%). Тағы 20%-ы зерігу мен мақсаттың жоқтығынан қорқатынын атап өтті.
Денсаулық мәселесі
Forbes сауалнамасына сәйкес, адамдарда ең үлкен алаңдаушылық қозғалыстың азаюы, буын ауруларға немесе қатерлі ісікке байланысты өздігінен жүру қабілетін жоғалтады деп қорқады. Олар сондай-ақ деменция сияқты когнитивті құлдырауды бастан кешіреді және көру немесе есту қабілетінің жоғалуынан, сондай-ақ көлік жүргізу мүмкіндігінен айырылудан қорқады. Сонымен қатар, олар уақытылы медициналық көмек алмау немесе оны төлей алмау ықтималдығына алаңдайды.
Қаржылық мәселе
Америкалық зейнеткерлер қауымдастығының сауалнамасына сәйкес, 40 жастан асқан сауалнамаға қатысқандардың 44%-ы жасына байланысты жұмысынан айырылу мүмкіндігіне алаңдайды. Жаңа жұмыс іздеу де қиындық тудырады, өйткені адамдар көбінесе жұмыс берушілердің кемсітушілігі мен алалаушылығына тап болады. Әсіресе әйелдер зардап шегеді: әрбір алтыншы адам жұмыс орнында жасына байланысты кемсітушілікке тап болды, бұл әсіресе карьералық өсуден бас тартуға әкелді. Кейбір зерттеулер қаржылық мәселелерден туындаған қатты стресс егде жастағы адамдардың психологиялық денсаулығына теріс әсер ететінін көрсетеді. Айтпақшы, әйелдер ақша туралы жиі алаңдайды.
Жалғыздық және өлімнен қорқу
Жалғыздықтан қорқу адамдарда да жайдан жай болмайды. Зерттеулер егде жастағы адамдардың жалғыздықты көбірек сезінетінін растайды. Оның үстіне, адамның жасы неғұрлым үлкен болса, соғұрлым жалғыздық сезімі күшті болады. Ұлыбританияның ұлттық денсаулық сақтау қызметі қарттардың жалғыздыққа тап болуының бірнеше себептерін атап өтті:
– олардың балалары өсіп, ата-аналарының үйінен кетуі;
– зейнеткерлікке шыққаннан кейін олар ұжымнан айырылады;
– олар қазірдің өзінде жақындарының өліміне куә болды;
– кейбір егде жастағы адамдар ауырады, бұл олардың мүмкіндіктерін шектейді.
Бұл сезімнің себебі қандай болса да, Ұлыбританияның ұлттық денсаулық сақтау қызметі онымен күресуге болатынын және қажет деп сендіреді. Егде жастағы адамдар көмекке сирек жүгінеді және бұл мәселені одан әрі ушықтырады. 2021 жылы Израиль ғалымдары егде жастағы адамдар жалғыздық сезімін өлім қорқынышымен тығыз байланыстыратынын анықтады.
Жастық пен сұлулықты жоғалту
Сұлулықты жоғалтудан қартаюдан қорқатын адамдардың көпшілігі әйелдер. Америкалық зейнеткерлер қауымдастығының қызметкері Хизер Трисли-Фикстің айтуынша, қоғам әйелдерге әлдеқайда көп қысым жасайды. Әйел неғұрлым жас көрінсе, соғұрлым жақсы.
Әйелдер кәріліктен қатты қорқатыны сонша, олар өте жас кезінде процесті баяулатуға тырысады. 2017 жылғы зерттеу көрсеткендей, 35 жасқа дейінгі әйелдердің 30%-ы әжімдерге қарсы құралдарды үнемі қолданады, ал 24 жасқа дейінгі әр бесінші әйел әжімдерге қарсы құралдарды қолданады.
Неліктен кәрілік жас кезден қорқынышты?
Йель университетінің психологы және зерттеушісі Бекка Леви кәріліктен қорқу ішкі қорқыныш әлеуметтік стигмамен біріктірілген кезде пайда болатынына сенімді. Бұқаралық ақпарат құралдарында, әлеуметтік желілерде, жарнамалық науқандарда кәріліктің қалыпты көрінісі жоқ. Демек, адамдар бұл туралы жағымды түсінік ала алмайды. Компанияларға фобиядан ақша табуға ыңғайлы. Мысалы, қартаюға қарсы өнімдерді сату үшін сұлулық индустриясы қартаю қорқынышын пайдаланады.
Психолог Роуз Агдами былай дейді: көбінесе адамдар қартаю процесіне көп алаңдайды, өйткені олар өмірдегі жағдайына қанағаттанбайды. Мысалы, біреу жақсы карьера құруға уақыт жоқ деп қорқады, ал біреу тез арада отбасы мен балалы болғысы келеді. Әлеуметтік желілер жағдайды одан сайын ауырлатады, онда адамдар негізінен табысты, әдемі өмірдің бейнесін көрсетеді. Адамдар өздерін басқалармен салыстырып, өзін-өзі бағалауы төмендейді. Сіздің ойыңызша жеткіліксіз істеп жатырсыз, ал уақыт азаюда.
Егер сіз кәріліктен қорқатын болсаңыз, не істеу керек?
Қартаю туралы көбірек біліңіз...
Психотерапевт және психоаналитик Дайан Барт кәрілік туралы тек жағымсыз жағынан ғана емес, көбірек білуге кеңес береді. Мысалы, кейбір зерттеулер адамның жасы ұлғайған сайын бақытты болатынын көрсетеді. Ал Йель университетінің зерттеуі бойынша егде жастағы адамдардың өзін-өзі бағалауы мен денсаулығы олардың кәрілікке деген көзқарасына байланысты екенін дәлелдеді. Яғни, өз жасына оң көзқараспен қарайтын адамға кәрілікті қабылдау қиынға соқпайды.
Сіздің қорқынышыңызды жоққа шығаратын қарт адамдарды табуға болады. Бұл атақты мансапшылар мен отбасылар немесе жай ғана таныс адамдар болуы мүмкін, олардың қарттығы сізге жағымсыз емес, тартымды болып көрінеді.
Кәрілікке өміріңіздің жаңа кезеңі сияқты қараңыз!
Кәрілік өмірдің аяқталғанын білдірмейді және сіз үшін енді жұмыс жоқ. Дайан Барт зейнеткерлікке шыққанда не істей алатыныңыз туралы ойлануға кеңес береді. Мысалы, зейнетке шыққаннан кейін сіз өзіңіздің сүйікті хоббиіңізге көбірек уақыт бөле аласыз немесе жақын адамдарыңызды жиі көре аласыз.
Әрине, бұл кеңестердің барлығы қиындықсыз қартаюға кепілдік бере алмайды, бірақ олар сізге өзіңізді сенімді сезінуге көмектеседі.
Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Журналистика және саясаттану факультетінің
2-курс студенті Гүлшекер Сүлейменова
Сараптама, зерттеу мақала, күнделікті өзекті ақпаратты «Айқынның» Telegram арнасынан таба аласыз.