Ал одан екі жыл бұрын, яғни 2020 жылы Мемлекет басшысы бес жылда 90 мың орындық жатақхана салуды тапсырған болатын. Төрт жыл өте шықты. Нәтиже қандай?
Мәселе бар да, мәселенің шешімі де бар
2019 жылы 30 қыркүйекте Үкіметтің сайтында жарияланған мақалада сол кездегі Білім және ғылым министрлігі «Жатақханаларда орындар беру кезең-кезеңімен жүзеге асырылады: 2019 жылы – кем дегенде 5 мың орын, 2020 жылы – 15 мың орын, 2021 жылы – 25 мың орын, 2022 жылы – 30 мың орын» берілетінін жазған еді. Алайда «Қаржы орталығы» АҚ берген статистика басқа сандарды айтады. Мәселен, 2020 жылы 15 мың орындық жатақхана салу жоспарланса, тек 8 223 орындық 36 жатақхана берілген. Ал 2021 жылы 25 мың орынмен қамту жоспарда болса, 10 364 орын, 2022 жылы 30 мың орын жоспарланса, 10 032 орын пайдалануға берілген.
Былтыр маусым айында Парламент Мәжілісінің жалпы отырысында депутат Елнұр Бейсенбаев еліміздегі студенттер жатақханада емес, пәтер жалдап тұруға мәжбүр екенін айтқан болатын. «Елімізде 1 миллионнан астам студент білім алады. Бүгінде студенттерге жатақхана жетіспеушілігі 70 мыңнан астам орынды құрап отыр. Яғни, 70 мың студент пәтер жағалап, оқуды емес, керісінше пәтерақының қамымен жүргені анық», – деді сонда депутат. Депутат сондай-ақ жыл бел ортасына жетсе де, 6 айда 11 мың орыннан астам салынуы тиіс жатақханалардың тек 900 орындық екеуі ғана, яғни 8 проценті ғана іске қосылғанын айтып мәселе көтерген еді. Ал шілде айында өткен Үкімет отырысында сол кездегі Премьер-Министр Әлихан Смайылов 1 қыркүйекке дейін жатақхана мәселесін шешуді тапсырып, осыған жауапты министрліктер мен ұйымдарды сынға алған болатын. Ол өз сөзінде егер бұл мәселе уақытылы шешілмесе, жағдай одан сайын ушыға беретінін атап өткен еді.
«Көптеген университеттің басшысы студенттерге тиісті жағдай жасау өздерінің тікелей міндеті екенін іс жүзінде ұмытып кетті деуге болады. Өз кезегінде, Ғылым және жоғары білім, Оқу-ағарту министрліктері университеттер мен колледждер де сырттан келген студенттерді жатақханамен толық қамтамасыз ету талаптарының орындалуына қатысты жағдайды бақылап отырған жоқ. Сондай-ақ әкімдіктердің тарапынан да үйлестіру жұмыстары нашар», – деді экс Премьер-Министр.
Сонымен бірге оқуға қабылданған студенттер жатақханада орын жоқ екенін орналасуға келген кезде бір-ақ білетінін де тілге тиек еткен Әлихан Смайыловтың сөзінше, оқуға дайындалудың орнына, олар тұратын баспана іздеуге мәжбүр. Мұндай мәселелердің алдын алу үшін Үкімет биылға жоспарланған 37 нысанның барлығының мерзімінде тапсырылуын қамтамасыз етуді міндеттеген еді.
Осы жиыннан кейін бір ай өткен соң, яғни тамыз айындағы Ғылым және жоғары білім министрлігінің дерегі жарияланды. Онда 2023 жылғы оқу жылында 70 мыңға жуық, нақтырақ айтсақ, 69 236 адам жатақханаға мұқтаждығы айтылған. Олардың 61 435 студенті – 48 жоғары оқу орнының, 7 801-і – 61 колледждің студенті. 2023 жылы жоспардағы жатақханалардың пайдалануға берілуі есебінен жатаққа мұқтаж студенттер саны 59 503-ге дейін азаятыны да айтылды. Бұл 9 700-ден астам студент жатақханамен қамтылады деген сөз еді. «Қаржы орталығы» АҚ-ның былтырғы жылдың тамыз айындағы мәліметтері бойынша, 2023 жылы «2025 жылға қарай колледждер мен университеттер жатақханаларында кемінде 50 000 жаңа орын енгізу» Жол картасы бойынша, 11 083 орындық 44 жатақхана берілетін болады делінген еді.
Сонымен қатар былтырғы қыркүйек айынан бастап елімізде «Білім туралы» заңның жаңа редакциясы күшіне еніп, ол бойынша барлық студентті жатақханамен қамтамасыз ету көзделген болатын. Бұл дегеніміз, бұдан былай университеттер қажеттілікті толық өтеп, барлық студентті жатақханамен қамтуы тиіс және өз кезегінде оған әр университеттің ректоры жауапты болып саналды. Тіпті, министрлік университеттер өз міндеттерін орындамаған жағдайда оларға қатысты тиісті шара қабылдайтыны да айтылған.
Сондай-ақ басқа қалаларда тұратын ата-анасынан айырылған студенттердің жатақханада тұру шығынын да Үкімет қарастырған болатын. Бұған дейін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылғы 1 қыркүйектегі «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» Жолдауында Үкіметке «…студенттердің жекелеген әлеуметтік тұрғыдан аз қамтылған санаттары үшін жатақханада тұру шығыстарын субсидиялау мүмкіндігін пысықтауды» тапсырған еді. Өткен оқу жылы қарсаңында Президент тапсырмаларын орындау аясында Үкімет тиісті қаулы қабылдады.
© коллаж: Елдар ҚАБА
«Әлеуметтік көмек көрсетілетін азаматтарға әлеуметтік көмек беру қағидаларына» өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Оған сәйкес, азаматтардың жекелеген санаттары үшін еліміздің колледждері мен жоғары оқу орындарында білім алу кезінде жатақханада тұру шығыстары үшін өтемақы төлеу көзделген. Жатақханаларда тұру шығыстары үшін өтемақы сомасы жылына 29 айлық есептік көрсеткішті құраса, өткен оқу жылында барлығы 7 145 адам өтемақы алатыны айтылды. Оның ішінде 4 651 жетім және ата-ана қамқорлығынсыз қалған студенттер мен 2 494 мүмкіндігі шектеулі балалар бар.
Биыл 10 мыңнан аса жатақхана орны пайдалануға беріледі
Жуырда Үкіметте колледж бен жоғары оқу орындарының студенттерін жатақханамен қамту мәселесі қаралды. Премьер-Министрдің орынбасары Тамара Дүйсенованың төрағалығымен өткен кеңеске орталық мемлекеттік органдардың өкілдері мен облыс әкімдерінің орынбасарлары қатысты. Ғылым және жоғары білім вице-министрі Талғат Ешенқұловтың сөзінше, биыл 10 576 орынға шақталған 27 жатақхананы қолданысқа беру жоспарланған. Олардың 19-ы – жоғары оқу орындарына, 8-і колледждердің студенттеріне салынуы тиіс еді.
«Қазірде 1 540 орынға арналған 7 жатақханада тиісті жұмыстар толығымен аяқталып, келер оқу жылына студенттерді қабылдауға әзір. Құрылыс немесе реконструкция жұмыстарын жүргізу бойынша облыстар мен республикалық маңызы бар қалаларда жол карталары дайындалды. Жоспарланған нысандардың дені қыркүйекке дейін пайдалануға берілмек», – деді Талғат Ешенқұлов.
Жиын барысында әр нысандағы жұмыс қарқыны жекелей қарастырылды. Ғылым және жоғары білім вице-министрі бүгінде құрылыс, реконструкция қарастырылған ғимараттардың басым көпшілігінде жұмыс 75% деңгейінен жоғары орындалғанын жеткізді. Үш нысандағы тиісті жұмыстар 50% шамасында атқарылған. Олар Алматы қаласы мен Ақмола, Қызылорда облыстарына тиесілі. Аймақ әкімдерінің орынбасарлары барлық шаралар жоспарға сай аяқталады деп сендірді. Тамара Дүйсенова мәселенің маңыздылығына ерекше тоқталып, тиісті тапсырма берді.
«Құрылыс маусымының уақыты шектеулі. Сондықтан жауапты министрліктермен қатар, облыс әкімдіктері жұмыстың уақытылы әрі сапалы атқарылуын тұрақты түрде қадағалауы керек. Нысандардағы құрылыс, реконструкция шараларының қарқынын апта сайын қарастыратын боламыз. Бұл жұмысқа жеке кәсіпкерлердің қызығушылығы жоғары екені байқалады. Сол себепті жатақхана салуға ниетті бизнес өкілдеріне қажетті жағдай жасауға қатысты шараларды қарастыру қажет», – деп атап өтті вице-премьер.
ТҮЙІН:
Осы ретте Ғылым және жоғары білім министрлігіне хабарласып, биылғы жатақхана мәселесінде жаңа оқу жылына дайындық барысын сұрағанымызда ведомство өкілі әзірге нақты ақпарат бере алмайтындығын, ҰБТ нәтижесі бойынша қазіргі жағдай анықталып жатқандығын айтты.
Жалпы, студенттерді жатақханамен қамту жұмысы қарқынды жүруде. Ғылым және жоғары білім министрлігіне қарайтын жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім комитетінің мәліметінше, елімізде студенттерге арналған 380 жатақхана бар. Былтыр 10 304 орынға арналған 43 ғимарат пайдалануға берілген. Алайда демографиялық өсім қосымша орындарды қарастыруды қажет етеді. Егер соңғы бірнеше жылда студенттік жатақханаларға деген қажеттілік динамикасын қарастыратын болсақ, 2017 жылдан 2022 жылға дейін кампуста тұратын студенттер саны 7,3%-ға, 68,1 мыңнан 73,1 мың адамға дейін өскенін атап өтуге болады. Әрине, бұл – оң үрдіс. Дегенмен мұны жатақханаға мұқтаж студенттердің санымен бірге қарастыру керек. Өйткені қажеттілік те 20,3%-дан 38,1%-ға дейін өсті. Қазақстанда негізінен оқу орындарына басқа қаладан келіп оқитын студенттер көп. Егер 2017 жылы туған қаласынан мамандық алу үшін кеткен жастардың саны 202,9 мың болса, 2022 жылы қыркүйекте олардың саны 295,1 мыңға жеткен. Яғни, осы жылдардағы өсім 38,2%-ды құраған. Осы ретте Ғылым және жоғары білім министрлігі ұзақмерзімді жоспарды да өзектендіруді қолға алып отырғанын айта кеткеніміз жөн. Дегенмен білім іздеп келген әрбір жастың баспана һәм жатақхана мәселесі сағын сындырмаса екен дейміз.
Наурызбек САРША