– 2-4 шілде аралығында ҚХР төрағасы Си Цзиньпиннің Қазақстанға жасаған мемлекеттік сапары сәтті өтті. ҚХР төрағасы Астанада өткен Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының саммитіне қатысты. Си Цзиньпин сапарының нәтижесі, маңызы қандай?
– Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың шақыруымен Қытай төрағасы Си Цзиньпин 2-4 шілдеде Қазақстанға мемлекеттік сапарын сәтті өткізді. Астанада өткен Шанхай ынтымақтастық ұйымының саммитіне қатысты.
Сапар барысында төраға Си Цзиньпин мен Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бірнеше келіссөз жүргізіп, екіжақты қарым-қатынасты талқылады. Мемлекет басшылары негізгі салалардағы, сондай-ақ халықаралық және аймақтық жағдайдағы ынтымақтастық туралы пікір алмасып, кең консенсусқа қол жеткізді. Екі ел арасындағы мәңгілік жан-жақты стратегиялық серіктестіктің жаңа жоспарын белгілеген ҚХР мен Қазақстанның бірлескен мәлімдемесіне қол қойды. Екі мемлекет басшыларының қатысуымен сауда-экономикалық, көлік-логистика, энергетика, ауыл шаруашылығы, ғылыми-техникалық, мәдени-гуманитарлық және басқа да салалардағы ынтымақтастық туралы үкіметаралық және ведомствоаралық құжаттарға қол қойылды, жаңа жоспарлар әзірленді. «Бір белдеу, бір жолды» бірлесіп сапалы жүзеге асыру және екі жақтың жан-жақты ынтымақтастығы да Қытай-Қазақстан қарым-қатынасының сапалы дамуына жаңа серпін береді.
Төраға Си Цзиньпин Қазақстанға сапары барысында Астанада өткен ШЫҰ саммитіне де қатысып, қатысушы елдердің басшыларымен түрлі салалардағы ынтымақтастық және жаңа жағдайдағы өзекті халықаралық және аймақтық мәселелер бойынша пікір алмасты. Сондай-ақ ШЫҰ-ны одан әрі дамыту жөнінде шешімдер қабылданды. Бірлесіп жұмыс істеуге шақырды.
Бұл сапар – Си Цзиньпиннің Қазақстанға жасаған бесінші сапары және екі мемлекет басшыларының тоғыз айдағы екінші кездесуі. Қазақстан Қытай Халық Республикасының басшысы COVID-19 індетінен кейін екі рет барған жалғыз ел болып отыр. Мұның барлығы Қытай-Қазақстан қарым-қатынасының жоғары деңгейі мен ерекшелігін көрсетеді. Төраға Си Цзиньпиннің бұл сапары –достық және өзара тиімді ынтымақтастық сапары. Бұл Қытай мен Қазақстан арасындағы дәстүрлі достықты сақтау, нығайту және олардың арасындағы ынтымақтастықтың жарқын болашағын ашу үшін үлкен маңызға ие. Бұл сапар табысты болды және жемісті нәтижелер әкелді. Ол Қытай-Қазақстан қарым-қатынасының дамуына, аймақтық тұрақтылық пен өркендеуге күшті серпін беріп қана қоймай, сонымен қатар қазіргі әлемдегі аласапыран уақытта тұрақтылық, сенімділік әкелді.
Қытай-Қазақстан қарым-қатынасының жаңа «алтын отыз жылы» басталды. Жаңа «алтын отыз жылға» қадам басқан кезде біздің қарым-қатынасымыз дамудың жаңа мүмкіндіктеріне ие болып отыр. Қытай Қазақстанмен жұмыс істеуге дайын. Сондықтан Төраға Си Цзиньпиннің сапарын саяси өзара сенімді тереңдету, «Белдеу, бір жол» бағдарламасының сапалы дамуына жәрдемдесу, өзара тиімді ынтымақтастықты бірлесіп ілгерілету мүмкіндігі ретінде қарастыруға болады.
– Кейінгі жылдары екі мемлекет басшыларының стратегиялық басшылығымен Қытай-Қазақстан қарым-қатынасы мен әртүрлі салалардағы ынтымақтастығы дамып келеді. Төраға Си Цзиньпиннің Қазақстанға сапары барысында көшбасшылар екіжақты қарым-қатынастың кең ауқымды мәселелерін талқылады. Елші мырза, қазіргі Қытай-Қазақстан қарым-қатынасын қалай бағалайсыз? Бұл сапарды мүмкіндік ретінде қарастыратын болсақ, екі ел алдағы уақытта қандай салалардағы ынтымақтастықты нығайтуы керек?
– Қытай мен Қазақстан – тау мен өзені жалғасқан, тату көрші, шын дос, тату-тәтті әріптес. Ежелгі Жібек жолы кезеңінде де Қытай мен Қазақстан халықтары өзара білім алмасып, бір-бірінен үйреніп, бейбіт ынтымақтастықтың, ашықтық пен төзімділіктің, өзара түсіністіктің ұлы рухын нығайтуға маңызды үлес қосты. Дипломатиялық қарым-қатынас орнағаннан бергі 32 жыл ішінде екі ел арасындағы өзара іс-қимыл халықаралық аренадағы құбылмалы сынақтардан өтіп, бұрын-соңды болмаған биікке көтерілді, тату көршіліктің үлгісіне айналған мәңгілік жан-жақты стратегиялық әріптестік орнады.
Сапар барысында Төраға Си Цзиньпин мен Президент Қасым-ЖомартТоқаев екіжақты қатынастың кең ауқымды мәселелері, жаңа «алтын отыз жылда» Қытай-Қазақстан қарым-қатынасын дамытудың бағытын белгілеу және стратегиялық келісімдерді әзірлеу бойынша пікір алмасты.
Келесі кезеңде екі тарап мына салалардағы ынтымақтастыққа назар аударуы керек:
Біріншіден, стратегиялық байланысты нығайту. Қытай-Қазақстан қатынасының дамуын бағдарлау және бағдарлау үшін мемлекет басшылары дипломатиясының жетекші стратегиялық рөлін пайдалануды жалғастыру. Екі жақтың барлық деңгейдегі ынтымақтастығын арттыру, стратегиялық ынтымақтастықты күшейту. Қытай мен Қазақстан үкіметаралық ынтымақтастық комитеті сияқты ынтымақтастық механизмдерін тиімді пайдалану.
Екіншіден, бір-бірін қолдау. Біз ұлттық егемендікке, қауіпсіздікке, дамуға және басқа да негізгі мүдделерге қатысты мәселелерде бір-бірімізді табанды түрде қолдауымыз керек. Бір-біріміздің тәуелсіз таңдауымызды және оның ұлттық жағдайға сәйкес даму жолдарын құрметтеуіміз керек. Сыртқы араласуға қарсы нақты ұстаным ұстануымыз және аймақтық қауіпсіздікті, тұрақтылықты бірлесіп нығайтуымыз қажет.
Үшіншіден, ынтымақтастықтың берік негізін қалау. «Бір белдеу және бір жолды» бірлесіп тиімді жүзеге асыру, энергетика, минералды шикізат, ауыл шаруашылығы және басқа салалардағы ынтымақтастықты кеңейту қажет. Қытай-Еуропа жүк пойыздары мен Транскаспий халықаралық көлік дәлізінің құрылысын белсенді түрде нығайту, заманауи ауыл шаруашылығы экономикасы, жасанды интеллект және басқа салалардағы ынтымақтастықтың жаңа нүктелерін құру қажет.
Төртіншіден, адамдар арасындағы достықты нығайту. Біз адамдар арасындағы және мәдени алмасудың әлеуетін пайдаланып, жергілікті ынтымақтастық тетіктерін тиімді пайдаланып, білім, ғылым және технология, мәдениет, бұқаралық ақпарат құралдары, жастар және басқа да салалардағы ынтымақтастықты жан-жақты дамытуға жәрдемдесіп, табысты жүзеге асыруымыз тиіс. Қытайдағы Қазақстан туризмі жылының жариялануы екіжақты тату көршілік пен достық қарым-қатынасты дамыту үшін қоғамдық пікірдің берік негізін қалады.
Бесіншіден, халықаралық ынтымақтастықты тереңдету. Жаһандық даму, жаһандық қауіпсіздік және жаһандық өркениет бастамасын саналы түрде жүзеге асыру, бүкіл адамзаттың ортақ құндылықтарын ілгерілету, БҰҰ, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, өзара іс-қимыл және сенім шаралары кеңесі аясында тығыз ынтымақтастықты нығайту, Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары бойынша «Қытай – Орталық Азия» форматындағы кездесулер, сондай-ақ неғұрлым әділетті жаһандық басқару жүйесін ілгерілету, дамудың ақылға қонымды бағытына «Қытай мен Қазақстан үлесін» қосу.
– Төраға Си Цзиньпиннің Қазақстанға сапары барысында екі жақ тұлғааралық және мәдени алмасу саласындағы ынтымақтастық туралы бірқатар құжатқа қол қойды. Елші мырза, Қытай мен Қазақстан арасындағы осы саладағы ынтымақтастықты қалай бағалайсыз? Негізгі тұсы қандай? Екі тарап адамдар арасындағы байланысты одан әрі қалай нығайтады?
– Адамдар арасындағы байланыс мемлекетаралық қатынастарды дамытудың күре тамыры болып саналады. Төраға Си Цзиньпиннің сапары барысында екі ел гуманитарлық саладағы ынтымақтастықтың жемісті нәтижелеріне қол жеткізді. Білім, ғылым және техника, мәдениет, БАҚ, жергілікті ынтымақтастық және басқа да салалардағы ынтымақтастық туралы бірқатар құжатқа қол қойылып, екі елдің мәдени орталықтары мен Бейжің Тілдер университетінің қазақ филиалы ашылды. Қытай Қазақстанда екінші «Лу Бань шеберханасын» ашып, келесі жылы Қазақстанда «Қытай туризм жылын» өткізуге шешім қабылдады. Екі жақ БАҚ, сараптамалық орталықтар, кино, телевидение және басқа салалардағы ынтымақтастықты кеңейтіп, көптеген провинция мен қалаларда қолайлы қоғамдық пікір қалыптастыру үшін берік байланыс орнатуға шақырады.
Мәдени тұрғыдан алғанда, адамдар арасындағы ынтымақтастық Қытай-Қазақстан қарым-қатынасының маңызды бөлігі, сондай-ақ екі ел халықтары достығының жаңа өсу нүктесі. Соңғы жылдары Қытай мен Қазақстан бір-біріне жақындай түсті және стратегиялық серіктестіктің дамуына үнемі жаңа серпін беріп келеді.
Біріншіден, білім, ғылым және технология, мәдениет, туризм, жастар, археология және басқа да ынтымақтастық туралы келісімдерге қол жеткізілген кең ауқымды салалар.
Екіншіден, екі ел 26 жұп бауырлас қала құрды. Қытай Қазақстанда 5 Конфуций институтын құрды. Жақын арада Қазақстанда екінші «Лу Бань шеберханасы» ашылады, екі елде де туризм жылы өтеді.
Үшіншіден, жастар тобы іс-шараларға белсене араласып, екі жақтың мәдени ынтымақтастығына үнемі жаңа қуат қосып, үлкен күшке айналды.
Дегенмен бүгінде халықаралық жағдай күрделі. Кейбір елдер гегемония мен билікке ұмтылып, шағын топтар құрып, мемлекеттердің ішкі ісіне қысым жасаумен және араласумен айналысады. Халықаралық қауымдастықта «өркениеттердің үстемдігі теориясы» және «өркениеттер қақтығысы теориясы» сияқты бітпейтін қауесет бар. Осыған байланысты Қытай мен Қазақстан ынтымақтастықты нығайтып, түрлі тәуекелдер мен сын-қатерлерге қарсы тұру үшін бірлесіп әрекет етуі керек.
Келесі кезеңде біз екі мемлекет басшыларының консенсусын жүзеге асыру үшін қазақстандық тараппен ынтымақтасуға дайынбыз. Жастар, БАҚ, университеттер, спорт, кино және телевидение, мұражайлар және басқа да салалардағы ынтымақтастықты тереңдетуді жалғастырамыз. Өңірлер арасындағы өзара іс-қимылды, сондай-ақ Қытай мен Қазақстан арасындағы мәңгілік жан-жақты стратегиялық әріптестікті дамытуда бұдан да күшті қоғамдық негіз қалау үшін «Бір белдеу және бір жолды» дәнекер ету. Екінші жағынан, біз халықаралық ынтымақтастықты тереңдетіп, бүкіл адамзаттың ортақ құндылықтарын белсенді түрде ілгерілетіп, жаһандық өркениет бастамасын белсенді түрде жүзеге асырып, «өркениеттер қақтығысы теориясына», «өркениеттердің басымдылығы теориясына» қарсы нақты позиция ұстануға тиіспіз.