Тасқын кезінде қала маңындағы жүздеген гектар далалықты су басып, балықтар қайраңдап қалды. Жаз бойына шабақтарды құтқару жұмыстары жүргізілгеніне қарамастан, шалшықта қалған шабақ әлі де көп.
Атырау облысы әкімінің орынбасары Жасұлан Бисембиевтің айтуынша, су басқан жерді нақты анықтау қиын, өйткені су өте көп.
«Дала әлі де болса кеуіп үлгермегендіктен, топырақтың ылғалдығынан техника мен көлік қозғалысына мүмкіндік бермейді. Визуалды тексеруге дрондар пайдаланылады. Сондай-ақ шабақ құтқару жұмыстарына жауапты балық инспекциясы мен жергілікті атқарушы органдарға табиғат пайдаланушылар – өндірістік кооперативтер, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер және шаруа қожалықтары да көмек көрсетіп отыр. Сол себепті құзырлы органдарға даладағы және әлі су астында тұрған тасжол бойындағы аймақтардың электронды картасын дайындауды тапсырып отырмыз. Әрі қарай атқарылатын міндеттер нақтыланып, жоспар жасалып, тиісті жұмыстар ұйымдастырылады», – дейді спикер.
Атырау облысы әкімдігінің баспасөз-қызметінен анықтағанымыздай, тасқын судың алдын алу үшін қазір су арналарын тазалау және кеңейту жұмыстары жалғасуда. Сонымен қатар су тасқынына қарсы жұмыстар суару– суландыру жүйелерінде жүргізілуде.
«Атырау облысында 15 каналдың 14-і Жайық өзенінің бойында орналасқан. Жалпы, төрт канал, атап айтқанда, Соколок, Нарын, Черная речка және Бақсай арқылы, тасқын суларды өткізу мүмкіндігі бар. Осыған байланысты, Атырауда тасқын кезінде каналдарды тазалау, кеңейту жұмыстары жасалған болатын. Бұл бағыттағы жұмыстар жалғасады», – делінген баспасөз-қызметінің мәліметінде.
Жалпы, Атырауды тасқыннан қалай қорғау керек? Тасқынның алдын алудың немесе шығынды максималды түрде азайтудың мүмкіндіктері бар ма? Біз бұл сұрақты ғалым Әмірхан Кеншімовке қойған едік. Ғалымның пікірінше, топан су – бұл табиғи құбылыс. Сондықтан одан толықтай қашып құтылу мүмкін емес.
«Алайда бүгінде Атырауда теңіздің, Жайық өзенінің түбін тереңдету, канал қазу бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр. Батыс Қазақстан облысының аумағында Орал-Көшім суару-суландыру жүйесі Батыс Қазақстан облысының ең ірі ирригациялық жүйесі болып табылады. Онда 4 су қоймасы бар. Атырау облысының аумағында да каналдар бар. Бізге каналдарды пайдалану, суды далалыққа бағыттау ғана емес, сонымен бірге келген үлкен суды жинап, сақтау мүмкіндіктерін қарастыру да артық етпейді. Себебі ауыл шаруашылығын дамыту үшін бізге су керек. Сондықтан Атырауға су қоймалары ауадай қажет», – дейді ғалым.
Еске сала кетсек, көктемгі тасқын кезінде Атырау облысының әкімдігі осыдан 30 жыл бұрын жасақталған тасқын картасы негізінде жұмыс істеген еді.
1993-1994 жылдары Жайық өзеніндегі су көлемі шекті деңгейге дейін көтеріліп, жақын маңдағы елді мекендерді, ауыл шаруашылығы объектілері мен алқаптарды су басқан еді. Осы жағдай биылда қайталануы мүмкін болды. Арнайы карта, тиісті деңгейде атқарылған жұмыстардың нәтижесінде Атыраудың 80 пайызын су басуы мүмкін деген қауіп расталмады.
Дегенмен Жайық өзені ағынының 80%-ы Ресей аумағында, нақтырақ айтқанда Иректі су қоймасынан қалыптасатынын ескерген дұрыс. Сол себепті де, тасқын кезіндегі карта Атырауда табиғи апатқа қарсы күрестегі басты құралдардың біріне айналады. Картада Жайық өзені тасыған нақты орындар көрсетілген. Осы сызбаға сәйкес, 30 жыл бұрын Сарайшық, Чкалов, Алға, Редут ауылдарын және ішінара Бесікті, Память Ильича және басқа да ауылдарды су басты. Қалада бөгеттерді нығайту және каналдарды тазарту есебінен өзен суы тасыған жоқ. Бұл орындар да картада көрсетілген.
Шыны керек, Атырауда тасқын салдарымен күрес әлі күнге дейін жалғасып жатыр. Құлсарыны қалыпқа келтіру, жаңа ықшамаудан тұрғызу, зардап шеккен кәсіпкерлік нысандарға өтемақы төлеуден бөлек, Атырауда әлі күнге дейін қайраңдап қалған балықтарды құтқару жұмыстары жалғасуда. Жақында ғана Жылыой ауданында «Теңіз-Новороссийск» мұнай құбырының 64-ші және 72-ші шақырымында мөңке балықтарының шабақтарының қырылу дерегі тіркелді.
Жайық-Каспий облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясының хабарлауынша, комиссия шабақтардың қырылған жеріне барды, ақпарат расталды. Жиналған шабақтардың салмағы – 127 келі.
Экология департаменті мамандары зертханалық зерттеулер үшін су сынамаларын алды. Мамандар көктемгі су тасқыны салдарынан Жем өзені арнасынан асып, шабақтар өзен суымен таяз ойықтарға жиналғанын растады. Балық шабақтары қырылуының болжамды себебі – суда оттегінің жетіспеушілігі болуы мүмкін. Көктем мезгілінде тұрғындары эвакуацияланған Махамбет ауданына қарасты Талдыкөл елді мекені де қазір қырылған, қайраңда қалған балықтарды жинаумен айналысып жатыр.
Қорыта келе айтарымыз мынау: тасқын кез келген уақытта қайталануы мүмкін. Біз қашан да табиғи апатқа төтеп бере алатындай деңгейде болуымыз керек. Шыны керек, Атырауда ғана емес, жалпы елімізде гидрогеолог мамандар жетіспейді. Мамандардың жетіспеушілігін Атырау тасқын кезінде қатты сезінді. Сондықтан жағалауды нығайту жұмыстарының сапасын бақылауға бөгеттердің негіздері, топырақтың тығыздығы және қадағалау жұмыстарына жекелеген компаниялардың мамандары тартылды.
Сондықтан Атырауда, жалпы елімізде гидрогеолог мамандарды даярлау, қосымша су қоймаларын салу, каналдарды тазарту, кеңейту, өзендерде түп тереңдету жұмыстарының күнделікті атқарылуы – кезек күттірмейтін мәселе болуға тиіс.
Баян ЖАНҰЗАҚОВА,
Атырау облысы