Онсыз да жұттан жұқарып малынан ада болған ауылдағы ағайынға бұл аса ауыр тиген. Тұяқты малы түгелге жуық қырылған жұрттың шымбайына батқан ауыр шығыннан жағдайы шатқаяқтап кеткен шаруалардың бүгінгі хәлі аса күрделі...
Ресми деректер бойынша, аз болғанымен теріскей облыстар мен Қарағанды облысында жылқы мыңдап қырылған. Бірақ жергілікті атқарушы билік органдары барынша жасырып, қысы-жазы далада жайылатын үйір-үйір жылқылардың қырылмағанын айтып бағуда. Алайда көктем уағында еріген қар астынан шыққан, өзен арналарында қатып қалған өлекселердің қалқып шығуы өтіріктің арты бір-ақ тұтам екенін дәлелдеді. Жанталасқан билік өңірде эпидемиялық аурулар тарап кетпес үшін жабыла жүріп өлекселерді жинап өртеген болған.
Жол бойында да теңкейіп-теңкейіп жатқан жылқыларға бюджеттің бүйірінен өтемақының төленетіні де алдын ала барлық әкімдіктермен халықтың құлағына жеткен. Алайда арты сиырқұйымшақтанып, одан кейін мүлде төленбейтін болып шыға келді. Тұрғындар қанша арызданып жергілікті билік өкілдерінен бастап, облыс әкімдіктеріне дейін хат жазып, өтемақы сұрағанымен жабулы қазан сол күйі жабулы қалған. Бар жылқысынан көз жазып қалған жергілікті жұрт сол күйі ұмыт қалған биліктің «уәдесін» орындамағанына қапалы.
Қыл құйрықтылар жүздеп қырылған аймақтың бірі – Ақмола облысы. Әсіресе, Бурабай, Зеренді, Біржан сал, Степногор қаласының іргесіндегі ондаған ауылдарда жылқы малы аса көп қырылған. Көктем шыға қар астынан бәйшешектей болып шыққан өлекселердің иісі қолқаны қауып, жергілікті билік дереу жинауды қадап тапсырған. Бірақ осыған дейін облыс әкімдігі ресми түрде айтқан төлем уәдесі құр сөз күйінде қалғаны тұрғындардың ащы жанайқайын тудырған.
Қолда бар жылқысының басым бөлігі қырылып құрық ұстап қалуға жақындаған шаруаның бірі – Біржан сал ауданына қарасты Сәуле ауылының тұрғыны Жамбыл Жақыпов. Ауыл тұрғынының айтуынша, қолдарындағы шаруа қожалығы негізінен жылдар бойы жылқы малын өсірумен айналысады. Еті мен қымызын сатып, жылда пайдаға кенеліп күнелткен басты күнкөріс көзі болған. Алайда былтырғы жұттан шаруаның бір өзінде ғана екі жүз жылқысы бірдей қырылып қалған. Ауылдағы басқа тұрғындардың да жылқысы ондап, жүздеп қырылған. Бірақ жергілікті билік қыңқ етпеген. Халық өз қотырын өзі қасып, бағасы қымбат жемшөпті сатып алып, қалған малын қыстан аман сақтаудың жолын іздеп шарқ ұрған. Дегенмен қыстың соңы тіпті ауыр болып әбден жүдеп көтерем болған мал ақыры қырылған. Ауыл тұрғындарының айтуынша, жергілікті атқарушы билік алғашқыда бар малдың тізімін жасап, құжаттары мен сырғалықтарын, чиптерін түгендесе, өтемақысын қайтаратынын айтып жиналыс өткізген. Алайда тұрғындар күні бүгінге дейін жұтта қырылған малдың өтемі берілмегенін айтып шырылдап отыр.
– Былтырғы қыс аса қатты болды. Даланы жаппай мұз басып жылқы тебіндей алмай қалды. Алты жүзге жуық қылқұйрықтым болған. Бар нәсіп тауып күнелтіп отырған әулетіміздің кәсібі – осы. Қанша тыраштанып бар күшімізбен жылқыларды жұттан шығарудың қам-қарекетін жасағанымызбен, біздің шаруа қожалығының ғана екі жүз жылқысы қырылып қалды. Осы маңдағы басқалардың да жылқылары мыңдап қырылды. Бірақ жергілікті биліктің еш көмегі болмады. Көктем шыға жұттың салдарынан қырылған малымыздың өтемақысы төленетінін жергілікті ветеринариялық стансаның басшысы Кемел Маев селектор жиналысында облыс әкімінің өз аузынан шыққанын айтып қуантқан. Бірақ артынан бәрі сиырқұйымшақтанып, өтемақы түгіл дәнеңе болған жоқ. Ол үшін төтенше жағдай жариялануы тиіс өтемақы төлейтін заң жоқ дейді. Бірақ біздің аудандағылар жұмған ауыздарын ашпай, мыңдап жылқы қырылып жатса да төтенше жағдай жарияламады. Міне, қазіргі уақытқа дейін өтемақымызды ала алмай келеміз, – дейді Біржан сал ауданы Сәуле ауылындағы «Бибігүл» шаруа қожалығының жетекшісі Жамбыл Жақыпов.
Теріскей аймақтың түгелге жуық жылқыдан жұрдай болғанын белгілі жылқышы Темірбек Ғалымов та айтып отыр. Оның айтуынша, Ақмола облысының бар ауданында, сондай-ақ Солтүстік Қазақстан облыстарында жылқысы қырылған жұртшылықтың қатары қалың. Дегенмен өтемақыны алғашқыда толықтай өтейміз деген жергілікті әкімдік артынан сөзбұйдаға салып, одан кейін мүлде тынышталып қалған.
– Жылқының көз алдымызда аштықтан жаппай қырылып жатуы ішімізді удай ашытқан. Үйір-үйір жылқы арам өліп жатты. Тіпті, көктем шыға дала түгел өлекселерге толып, ит-құзғынға жем болды. Қолда бар мүмкіндігімді пайдаланып, жанталасып иен далада шашылып жатқан өлекселерді жинап көміп, өртедім. Өзімнің ондаған жылқым өлді. Құжаттары мен сырғалықтары, чиптері бәрі бар. Жергілікті аудан әкімдігі бәрі толықтай төленеді деп уәделерін үйіп-төккен. Бірақ сол күйі ұмыт қалдырды. Осы теріскей облыстардың бәрі күні бүгінге дейін ешқайсысы өтемақы ала алмады. Жергілікті билік уәдесін орындамады. Ал миллиондап шығын шеккен халықтың қазіргі жағдайы аса ауыр, – дейді Зеренді ауданы Васильков ауданының жылқышысы Темірбек Ғалымов.
Тұрғындар осылай мұң-зарын жеткізгенімен, жергілікті билік пен салалық басқармалар өтемақыны төлегісі келгенімен, өтей алмайтынын алға тартты. Билік өкілдерінің айтуынша, бұл заңға қайшы келеді.
– Иә, жұттан малдың қырылғаны рас. Алғашқыда жұттың салдарынан төтенше жағдай жарияланады, сосын сол арқылы бөлінген қаражатпен малы қырылған халыққа өтемақы төленбек болған. Бірақ төтенше жағдай жарияланған жоқ. Сол себепті жылқылар мен басқа малдың өтемақысы төленбейді. Өтемақы алу үшін мал сақтандырылуға тиіс. Бірақ халық мұны артық көреді. Ешкім малын сақтандырып жатпайды. Су тасқыны бойынша малы қырылған халыққа өтемақысы төленген, – дейді Ақмола облысы Ветеринария басқармасының басшысы Талғат Жүнісов.
Қалай дегенмен де бар күнелткен күнкөріс көзі малынан айырылған ауылдағы ағайынның қазіргі жағдайы аса мәз емес. Еттің бағасының төмендігінен онсыз да атакәсіп мал шаруашылығын тастап жатқан жұрттың қарасы басым. Малынан айырылған ауыл жұртының сенері де жоқ. Сондықтан құзырлы жоғарғы жақтан былтырғы жағдай қаперде болып алдағы уақытта мұндай жағдай бола қалса, «уәде» ұмыт қалмас үшін заңға өзгеріс енгізілгені жөн бе деген ойдамыз...
Абзал АЛПЫСБАЙҰЛЫ,
Ақмола облысы