Саланың спорттық психология деп аталатын бағыты чемпион-дарды дайындауда қаншалықты маңызды екенін білмек болып, мамандардан жауап алуға тырысқан едік.
Гүлден САТЕМИРОВА,
спорт психологі:
Спорт психологі – үш тарап арасындағы дәнекер маман
Спорт психологінің басты міндеттерінің бірі – спортшының шынайы мақсаттары мен тілектерін жүзеге асыруына көмектесу. Балалар көбінесе олардың жоғары жетістіктерін армандайтын ата-аналардың ықпалымен спортпен айналыса бастайды. Алайда уақыт өте келе, жүктелген мақсат ауыртпалыққа айналуы мүмкін, бұл әсіресе жасөспірім кезінде, бала өз шекарасын қорғай бастағанда білінеді. Мұндай жағдайларда психолог спортшыға оның не үшін спортпен айналысатынын түсінуге және ондағы маңыздылықты көруге көмектеседі. Терең әңгімелер мен сұрақтар арқылы жеткіншек спорттың жай ғана міндет емес, оның өмірінің бір бөлшегі екенін, жетістікке жете алатынын түсіне алады.
Мотивациялық қолдау – спорт психологі жұмысының тағы бір маңызды аспектісі. Жаттығудың бірқалыптылығы, қиын жарыстар және жеңілістерден кейінгі сезімдер тіпті ең мықты спортшыны да алаңдатуы мүмкін. Психолог жүріп өткен жолды көруге, жетістіктер мен сәтсіздіктерді талдауға, болашақты көруге көмектеседі. Бұл спортшыға өз күш-жігерінің құндылығын түсінуге және оның жұмысының маңызды екенін сезінуге мүмкіндік береді.
Спортшының ата-анасымен бір кемеде болуы – тағы бір маңызды дүние. Балалардың спортқа деген қызығушылығын жоғалтуының басты себептерінің бірі деп отбасының қысымын қарастырамыз. Ата-аналар өздерінің амбицияларының жетегінде отырып, кейде баланың сезімін ұмытып кетеді. Ал бұл өз кезегінде жанжалдар мен күйзелістерге әкеледі. Мұндай сәттерде спорт психологі өзара түсіністік орнатуға көмектесетін жалғаушыға айналады. Ол ата-аналарға баласына қолдау көрсетудің қаншалықты маңызды екенін түсіндіріп, оның сәтсіздіктерін сынамай, оның жетістіктері мен күш-жігеріне назар аударады.
Осылайша, спорт психологі- нің рөлі тек спортшымен жұмыс істеуден әлдеқайда жоғары. Ол бала, оның ата-анасы және жаттықтырушылар арасындағы дәнекерге айналады. Спорттық процеске қатысушылардың барлығына үйлесімділік табуға және ортақ нәтиже үшін жұмыс істеуге көмектеседі. Психологтің қолдауының арқасында көптеген жас спортшы дағдарыстарды жеңіп, эмоциялық және психологиялық салауаттылықты сақтай отырып, жаттығуларын жалғастырады және айтарлықтай жетістіктерге жетеді.
Елена РУЗИНА,
спорт психологі:
Жеңімпаз психологиясын қалай қалыптастыруға болады?
Жеңімпаз психологиясы баланың дамуы кезінде қалыптаса бастайды. Бұл таңғажайып процесс тек денені ғана емес, сонымен қатар жас спортшының чемпион болуына көмектесетін қасиеттерді де қалыптастырады. Тәртіп, шешім қабылдау, қателіктерді талдау және табысқа жету жолдарын табу қабілеті – бұл ерте бала кезден қалыптаса бастайтын дағдылар және болашақ жеңістердің негізіне айналады.
Бастапқы кезеңдерде ата-ана мен жаттықтырушы маңызды рөл атқарады. Бала үшін олар – негізгі үлгі тұтар адамдар. Егер ата-ана мен жаттықтырушы шешім қабылдау, жауапкершілікті сезіну және қиындықтарды шешу қабілетін көрсетсе, бала өзінің бірегей қасиеттерін қоса отырып, олардан үйренеді.
Бала дамуының әрбір кезеңі мақсаттар қоюды және оларға жету үшін тактикаларды әзірлеуді талап етеді. Жеңімпаз психологиясын сәтті қалыптастыру үшін мына аспектілер аса маңызды екенін білген жөн. Оның бірінші-сі – тәртіп. Тәртіпсіз жетістікке жету үшін тұрақты негіз құра алмайсыз. Бала режимді ұстануды, жаттығуларды орындауды және өз әрекеттерінде тәртіптілікті іздеуді үйренеді. Екіншісі – әуесқойлық. Бастапқы кезеңде спортқа деген қызығушылықты көбіне ата-ана қалыптастырады. Алайда уақыт өте келе баланың өзі спортпен айналыса бастайды, жетістіктер мен процестің қуанышын сезінеді. Үшіншісі – мотивация және артықшылықты сезіну. Егде жастағы спортшы өз спортының артықшылықтарын түсінгені маңызды. Бұл оны таңдаған саласында тұрақтап қалуға және жоғары мақсаттар қоюға ынталандырады. Төртінші маңызды дүние – стратегия мен тактика. Үлкен жеңістерге жету үшін тактикалық қадамдарға бөлуге болатын нақты стратегия болуы керек. Бұл қадамдарды бірізді орындау үлкен жетістікке әкелетін шағын жеңістерге жетуге көмектеседі.
Салтанат МАХАНОВА,
бильярдтан екі дүркін ҚР чемпионы,
спорт шебері, спорт психологі:
Заманауи спорт психологиялық қолдаудың маңызын түсініп келеді
Өз тәжірибемде спортшылар ұшырасатын проблемалар көбінесе өзіне, өз күшіне сенбеудің, сенімсіздіктің кесірінен болып жатады. ТМД елдері мен Қытайда спорт көбінесе әлеуметтік саты ретінде қарастырылады. Кейбір жағдайларда жаттықтырушылар тек тәлімгер емес, сонымен қатар психолог ретінде де жұмыс істейді. Алайда олардың осы рөлдердегі кәсіби қабілеттері тек жеке тәжірибе мен мінез-құлыққа байланысты. Спорт психологтері аймақта әлі де кеңінен танылмаған және олармен жұмыс істеу жиі жаңашылдық ретінде қабылданады, әсіресе жаттықтырушылармен қақтығыс туғызуы мүмкін.
Спорт психологі командаға қосылғанда, жаттықтырушымен жиі текетірес болады. Бұл әртүрлі тәсілдерге байланысты: жаттықтырушы нәтиже мен қаталдыққа, ал психолог спортшының ішкі күйі мен мотивациясына назар аударады. Спортшыға тиімді көмектесу үшін спорт психологы алдымен барлық тараптардың мүдделерін ескеретін бірыңғай жұмыс бағытын құрады.
ТМД-ның заманауи спорты біртіндеп психологиялық қолдаудың маңыздылығын түсініп келе жатыр. Спорт психологтері қатаң жаттығулар мен эмоционалдық әл-ауқат арасындағы тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі.
Табысты даму үшін ескірген тәсілдерді қайта қарап, өз-өзіне сенім мен психологиялық тұрақтылықтың спортшы дайындығының аса маңызды элементтері болып табылатынын мойындау қажет, онсыз тұрақты нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес.
Әсет ҚАЛИ