Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті мереке күндері қарсаңында тұтынушылардың сатып алынған тауарды, жұмысты және қызметті қайтару немесе айырбастау бойынша құқықтары туралы ақпаратпен бөлісті, – деп хабарлайды Aikyn.kz.
Тұтынушы ретінде өз құқықтарыңызды қорғауға көмектесетін негізгі ұсыныстар мен қадамдар төменде келтірілген:
- Негізгі құқықтарыңызды біліңіз
- Ақпарат алу құқығы: Тұтынушы тауар (жұмыс, қызмет), сондай-ақ сатушы (дайындаушы, орындаушы) туралы толық, анық және уақытылы ақпаратты қазақ және орыс тілдерінде алуға құқылы.
- Қауіпсіздік құқығы: Тауар (жұмыс, қызмет) тұтынушының өміріне, денсаулығына, мүлкіне және қоршаған ортаға қауіпсіз болуы тиіс.
- Тиісті сапа құқығы: Тұтынушы тиісті сападағы тауарды (жұмысты, қызметті) сатып алуға құқылы.
- Еркін таңдау құқығы: Шарт жасасуға мәжбүрлеуге жол берілмейді.
- Тауарды айырбастау немесе қайтару құқығы: Тұтынушы тиісті және тиісті емес сападағы тауарды айырбастауға немесе қайтаруға құқылы.
- Шығынды өтету құқығы: Тұтынушы тауардың (жұмыстың, қызметтің) кемшіліктері салдарынан оның өміріне, денсаулығына және (немесе) мүлкіне келтірілген зиянның (шығынның) толық көлемде өтелуіне құқылы.
- Құжаттарды алу құқығы: Тұтынушы сатушыдан (дайындаушыдан, орындаушыдан) тауарды сатып алу (жұмысты орындау, қызмет көрсету) фактісін растайтын құжатты немесе шартты алуға құқылы.
- Құжаттарды сақтаңыз
- Әрқашан талап етіңіз және сақтаңыз: кассалық және тауарлық чектерді, түбіртектерді, жүкқұжаттарды, кепілдік талондарын, шарттарды және сатып алу немесе қызметке тапсырыс беру фактісін растайтын басқа да құжаттарды. Бұл дау туындаған жағдайдағы сіздің негізгі дәлеліңіз.
- Сапасыз тауарды сатып алған кездегі (немесе қызмет тиісті деңгейде көрсетілмеген кездегі) әрекеттер
Егер сізге тиісті емес сападағы тауар сатылса (және оның кемшіліктерін сатушы алдын ала ескертпесе), сіз ҚР Заңына сәйкес өз қалауыңыз бойынша мыналарды талап етуге құқылысыз:
- Сатып алу бағасын үйлесімді түрде азайтуды.
- Тауардың кемшіліктерін өтеусіз жоюды (жөндеу).
- Тауардың кемшіліктерін жоюға жұмсалған шығындарын өтеуді.
- Осыған ұқсас маркалы (модельді, артикулды) тауарға ауыстыруды.
- Сатып алу бағасын тиісті түрде қайта есептей отырып, басқа маркалы (модельді, артикулды) сондай тауарға ауыстыруды.
- Шартты бұзуды және тауар үшін төленген ақша сомасын қайтаруды.
Қызметтер/жұмыстар жағдайында (Заңның 34-бабына сәйкес) сіз жаңа мерзім белгілеуге, орындауды үшінші тұлғаларға шығындарды өтеу арқылы тапсыруға, бағаны төмендетуді талап етуге немесе шартты бұзуға болады.
- Құқықтарды қорғау бойынша қадамдық нұсқаулық
|
Қадам |
Әрекет |
Сипаттамасы және кеңес |
|
1. |
Сатушыға жүгіну |
Жазбаша талап-арыз (претензия): Әрқашан сатушының/орындаушының атына жазбаша талап-арыздан бастаңыз. Құқық бұзушылықтың мәнін және талабыңызды (қайтару, айырбастау, жөндеу және т.б.) нақты баяндаңыз. |
|
2. |
Күту мерзімі |
10 күнтізбелік күн: Сатушы сіздің талап-арызыңызды қарауға және оны алған күннен бастап 10 күнтізбелік күн ішінде жазбаша жауап беруге міндетті. |
|
3. |
Шағым беру |
Уәкілетті орган: Егер сатушы талап-арызды елемесе немесе оны қанағаттандырудан бас тартса, ҚР Сауда және интеграция министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетіне немесе оның аумақтық департаменттеріне (соның ішінде «Е-Өтініш» жүйесі арқылы) шағыммен жүгініңіз. |
|
4. |
Қосымша көмек |
Қоғамдық бірлестіктер: Құжаттарды құрастыру бойынша кеңес алу және көмек үшін тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктеріне (қауымдастықтарға, одақтарға) жүгінуіңізге болады. |
|
5. |
Соттық қорғау |
Сотқа жүгіну: Егер сотқа дейінгі шаралар нәтиже бермесе, сіз сотқа талап-арыз беруге құқылысыз. Тұтынушылар өз құқықтарын бұзуға байланысты талап-арыздар бойынша мемлекеттік баж төлеуден босатылады. |
- Маңызды сәттер
- Бағалардың сәйкес келмеуі: Егер баға белгісіндегі/витринадағы баға кассадағы бағадан өзгеше болса, сіз тауарды витринада көрсетілген бағамен сатып алуға құқылысыз.
- Қайтару/айырбастау мерзімі: Сіз тиісті сападағы тауарды (пішіні, габариті, фасоны, реңі, өлшемі, жиынтығы бойынша келмеген) сатып алған сәттен бастап 14 күн ішінде, егер ол пайдаланылмаған, тауарлық түрі, тұтынушылық қасиеттері, пломбалары, заттаңбалары сақталған және сатып алуды растайтын құжаты болған жағдайда, айырбастауға немесе қайтаруға құқылысыз.
Ерекшеліктер (қайтаруға/айырбастауға жатпайтын тауарлар):
- дәрілік заттар және медициналық бұйымдар;
- ішкиімдер;
- шұлық-ұйық бұйымдары;
- жануарлар мен өсімдіктер;
- метраждық тауарлар, атап айтқанда маталар, тоқыма және перде маталары, жасанды үлбір, кілем бұйымдары, тоқыма емес материалдар, таспалар, шілтер, баулар, сымдар, кабельдер, линолеум, багет, пленка, клеенка;
- ұялы байланыстың абоненттік құрылғысы;
- акциялық тауарлар және бөліп төлеу арқылы сатылған тауарлар.
ҚР «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңына сәйкес, акциялық тауарлар және бөліп төлеу арқылы сатылған тауарлар жалпы талаптар сақталған жағдайда, әдеттегі тауарлармен тең дәрежеде қайтарылуға және айырбасталуға жататынын тұтынушылардың назарына аударғымыз келеді, өйткені бөліп төлеу (немесе банктік қарыз) шарты төлем әдісі болып саналады, бірақ сіздің тұтынушы ретіндегі құқықтарыңызды өзгертпейді.
1) Тиісті сападағы тауар (келмеген жағдайда)
Тұтынушы пайдаланылмаған, өлшемі, пішіні, габариті, фасоны, реңі немесе жиынтығы бойынша келмеген азық-түлік емес тауарды сатып алған сәттен бастап 14 күнтізбелік күн ішінде айырбастауға немесе қайтаруға құқылы (Заңның 14-бабы).
Шарттары:
- Тауарлық түрі мен тұтынушылық қасиеттері сақталған.
- Пломбалары, заттаңбалары сақталған.
- Сатып алу фактісін растайтын құжат (чек, шарт) бар.
Маңызды: Сатушы акциялық тауарлар қайтарылуға немесе айырбасталуға жатпайды деп көрсетуге құқылы емес. Егер ол заңнамада белгіленген ерекшеліктерге жатпаса, мұндай шарт жарамсыз болып саналады.
2) Тиісті емес сападағы тауар (ақау)
Егер тауар сапасыз (ақаулы) болып шықса, сіз оған жеңілдік болды ма, жоқ па, қарамастан, Заңда белгіленген талаптарды (жөндеу, ауыстыру, ақшаны қайтару) қоюға құқылысыз (30-бап).
Ерекшелік: Егер тауардың кемшіліктері сатушымен алдын ала келісілген болса (мысалы, тауар нақты бір ақауға байланысты бағасы төмендетіліп сатылса және сізге бұл туралы ескертілсе), онда сіз осы нақты ақауға сілтеме жасай алмайсыз.
- Сертификаттың құқықтық табиғаты
- Сертификат = Алдын ала төлем: Сыйлық сертификаты болашақта берілетін тауарлар немесе қызметтер үшін аванс (алдын ала төлем) ретінде қарастырылады. Іс жүзінде, сертификатты сатып алу — бұл алдын ала төлем шартымен сатып алу-сату шартын жасасу.
- Қайтару = Шартты бұзу: Пайдаланылмаған сертификатты қайтару сатып алу-сату, қызмет көрсету, жұмыс орындау шартын бұзу болып табылады.
Пайдаланылмаған сертификатты қайтару шарттары
Сертификат әлі көрсетілмеген қызмет немесе берілмеген тауар үшін алдын ала төлем болып табылатындықтан, тұтынушы оны қайтаруға құқылы.
- Шарттан бас тарту құқығы (қызмет/жұмыс): Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 686-бабына сәйкес, тұтынушы орындаушыға міндеттемелерді орындауға байланысты оның іс жүзінде жұмсаған шығындарын төлеген жағдайда, жұмыстарды орындау (қызметтерді көрсету) шартын орындаудан кез келген уақытта бас тартуға құқылы. Егер сертификат бойынша тауар/қызмет әлі берілмесе, сатушының шығындары минималды немесе нөлдік болады, сондықтан ол бүкіл соманы қайтаруға міндетті.
Сертификаттың қолданылу мерзімі және оны қайтару
- Мерзімді шектеу заңсыз: Сатушының сертификатты пайдалану мерзімдеріне (мысалы, 3, 6 немесе 12 ай) қатаң шектеулер қоюы және бұл мерзім аяқталғаннан кейін ақшаны қайтарудан бас тартуы «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңның 8-1-бабының талаптарына сәйкес заңсыз болып табылады.
- Нақты мерзім: Ішкі сауда қағидаларына сәйкес, сыйлық сертификаттарының қолданылу мерзімі үш жылға дейін (тегін таратылатын сертификаттарды қоспағанда). Алайда, бұл мерзім өткеннен кейін де, егер тауар немесе қызмет берілмесе, сатушы міндеттемелерді орындамай алдын ала төлем алғандықтан, ақшаны қайтаруға міндетті.
- Ішкі сауда қағидаларының 36 пункті бойынша. Сатушы тауарларға және (немесе) көрсетілетін қызметтерге өткізетін сыйлық сертификаттарының (тауарды және (немесе) көрсетілетін қызметтерді сатып алуға арналған сертификаттардың) қолданылу мерзімі мен шарттарын сатушы белгілейтін, сатушы тегін негізде тарататын сертификаттарды қоспағанда қолданылу мерзімі үш жылға дейін болады.
Сыйлық сертификатын ішінара пайдаланған жағдайда, сома қалдығы бар сыйлық сертификаты үш жылдық қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін өзінің қолданылуын жалғастырады немесе сыйлық сертификатынан қалған сома өзі көрсеткен деректемелерге сыйлық сертификатын ұсынушының талабы бойынша қайтарылады. Бұл норма сатушы тегін негізде тарататын сертификаттарды қамтымайды, олардың қолданылу мерзімі мен шарттарын сатушы белгілейді.
Сертификатты ішінара пайдалану
- Қалдыққа құқық: Егер сіз сертификатты тек ішінара пайдалансаңыз (мысалы, номиналы 5000 теңге болғанда 3000 теңгеге тауар сатып алсаңыз), сатушы қалған соманы болашақта пайдалануға мүмкіндік беруге немесе Тұтынушының талабы бойынша қалған ақша қаражатын қайтаруға міндетті.
- Ішкі сауда қағидалары растайды: сыйлық сертификатының қалған сомасы ұсынушының талабы бойынша қайтарылады, яғни ішінара пайдаланылған жағдайда, сыйлық сертификаты қалған сомамен үш жылдық қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін әрекетін жалғастырады немесе қалған соманы ұсынушының көрсеткен реквизиттеріне қайтарады.
Егер сатушы бас тартса, не істеу керек?
Көптеген дүкендер сертификаттарда «Айырбастауға және қайтаруға жатпайды» деп көрсетуді жалғастыруда. Бұл жазудың заңды күші жоқ.
- Сатушыға (орындаушыға) ақшалай қаражатты қайтаруды талап ете отырып, жазбаша шағымды ресми түрде жолдаңыз. Сертификатты сатып алғанын растайтын чек/құжаттың көшірмесін қоса беріңіз.
- Сатушы шағымға 10 күнтізбелік күн ішінде жауап беруге міндетті.
- Егер сатушы бас тартса немесе жауап бермесе, ҚР Сауда және интеграция министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетіне (немесе оның аумақтық департаменттеріне), оның ішінде e-Otinish (Е-Өтініш) электронды порталы арқылы шағым беріңіз.
- Дау сотқа дейінгі тәртіппен реттелмеген жағдайда, сіз сотқа жүгінуге құқылысыз.