«Ең алдымен, шағын және орта шаруа қожалықтарына қолдау көрсеткен жөн». Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев халыққа үндеуінде ауыл шаруашылығы саласында уақыт оздырмай атқарылуы тиіс шараларды атап көрсетіп, Үкіметке бірқатар тапсырма берді.
Иә, әлемдік коронавирус пандемиясынан кейін елімізде төтенше жағдай жарияланып, барлық қозғалыс бір тәртіпке келтірілді. Үлкен қалалар карантинге жабылып, тұрғындардың қауіпсіздігі басты орынға қойылған. Десе де, коронавирус деп қарап жату – ауылдық жерге жүре қоймайды. Дала төсін емген диқан қауымы мен төрт түліктің үмесіне қараған ағайын қар кетісімен іске кірісіп кетті. Себебі агроөнеркәсіп – тәуекелі жоғары сала. Қорадағы мал мен қамбадағы тұқым коронавирустың кеткенін күтіп тұрмасы анық.
Президент көктемгі егіс науқанына «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы аясында қосымша 100 млрд теңге бөлуді тапсырды. Сонымен қатар Үкіметке дизель отынының нарықтық бағасын он бес пайызға арзандатып, 165 теңгеге дейін төмендету міндеті жүктелді. Бұл орайда биылғы егіс науқанына 390 мың тонна дизель отыны жеңілдікпен сатылатыны белгілі болды. Төтенше жағдай кезеңінде мемлекет тарапынан қарастырылған мұндай жеңілдік шаруаға үлкен көмек болғалы тұр. Себебі жыл сайын фермердің қалтасына түсетін шығындардың 30%-ы дәл осы дизель отынының бағасына байланысты.
Дизель отынының құны бензин бағасымен алғаш 2016 жылы теңескен болатын. Сол жылы қыркүйек айында оның құны АИ-92 маркалы бензинімен бірдей шығып, біртіндеп оза берді. Мәселен, 2018 жылы шілде айында дизель отынының литріне орташа баға 181,6 теңге болса, 2019 жылдың шілдесінде 192,5 теңгеге жетті.
Қазақстан – мұнайлы мемлекет. Басқа елдер секілді жанар-жағармайды сырттан сатып алмаймыз, өзімізде өндіріледі. Еліміздегі мұнай өңдейтін үш ірі зауыттың барлығы да дизель отынын өндіреді. Ресми дерекке сүйенсек, 2019 жылы қаңтар-шілде аралығында Павлодардағы мұнай өңдеу зауыты (МӨЗ) 1,1 млн тонна дизель отынын өндірсе, Атырау МӨЗ – 874,1 мың тонна, Шымкент МӨЗ 845,4 мың тонна өнім өндірген. Яғни, жеті айда 2 800 мың тоннадан аса дизель отынын өзіміз өндірсек те, ішкі нарықта құны арзандамаған. Мұның себебін Энергетика министрлігі көршілес Ресей мен Қырғыз Республикасында және Өзбекстанда дизель отыны қымбат болғандықтан, бізден тасып әкетіп, өзімізде тапшылық қалыптасатынымен түсіндіреді.
Рас, әлемдік нарық өлшемімен алғанда бөлшек саудадағы дизель отынының біздегі бағасы анағұрлым арзан деп саналады. GlobalPetrolPrices.com порталының биылғы 30 наурыздағы дерегіне сүйенсек, бөлшек саудадағы дизель отының бағасы Қазақстанда 1 литрі 0,44 доллар деп белгіленіп, 162 мемлекеттің ішінде 16-орында тұр. Салыстыра кетсек, ол тізімде Өзбекстанда дизель отынының литрі – 0,57 доллар, Қырғыз Республикасында – 0,55 доллар, Ресейде – 0,59 доллар, Қытайда 0,72 доллар деп көрсетілген. Бізге жақын елдердің ішінде арзан бағамен алдымызда тұрған елдер – Әзербайжан (0,35 доллар) мен Түркіменстан (0,39 доллар). Алайда көктемгі егіс, күзгі жиын науқаны кезінде солярканың құны қол жеткізбей кетеді. Үкімет аталған кезеңде экспортқа түрлі шектеулер енгізіп, шаралар қабылдадық дегенімен жыл сайынғы көрініс осы. Демек, мұнай өнімі көрші елдерге контрабандалық жолмен сатылып кетеді деген сөз. Түнеукүні Президент Қ.Тоқаевтың жеңілдікпен босатылған дизель отынының фермерге сол бағамен жетуін бақылауды Бас прокуратураға тапсыруы да бекер болмаса керек.
АСТЫҚТАН ТАПШЫЛЫҚ ТУЫНДАЙ МА?
Қазақстан – әлемдік астық өндіруші мемлекеттердің ішінде сегізінші орында тұрған ел. Ресей мен Украина және Қазақстан астық өндірісі көлемі жөнінен Еуразия құрлығында жетекші саналатындықтан, нарықтағы бағаға да әсер ете алады. Былтыр Мәскеу тарапынан мұнайлы елдердің ОПЕК ұйымы секілді астық жөнінде де ОПЕК құрайық деп ұсыныс тастауы да осы себептен. Былтыр егіннің түсімі аз болды дегеннің өзінде сыртқа 1,6 млн тонна арпа (299 млн доллар), 1,5 млн тонна ұн (362 млн доллар) саттық. Орталық Азияда Қазақстанның бидайы мен ұнына сұраныс жоғары. Биыл да сұраныс аз болмасы анық. Өйткені, халық саны көп мемлекеттер коронавирус індетінен шыққаннан кейін азық-түлікке сұранысты арттыруы әбден мүмкін. Ауыл шаруашылығы министрі Сапархан Омаровтың Үкімет отырысында келтірген есебіне жүгінсек, биылғы егіс алқабы – 22,5 млн гектар, бұл былтырғы көрсеткіштен 238 мың гектарға артық. Нарықта рентабельді майлы дақылдар алқабы 3 млн гектарды құрап отыр. Оған қоса, көкөніс-бақша дақылдары 19,3 мың гектарға, мал азығы 309 мың гектарға ұлғайтылған. Бұл – алдағы күннің қамы. Ал дәл қазіргі жағдайымыз қандай? Індет күшейіп, карантин созылып кететін күн туса азықтан тапшылық көрмейміз бе? Статистика комитетінің наурыз айының басындағы дерегіне сүйенсек, елімізде жиыны 9,7 млн тонна астық бар, оның 6,5 млн тоннасы азықтық, яғни ішіп-жемге деп сақтап отырған бидай. Егер әкімдіктер берген нақты есепке сүйенсек, Қазақстанда нан және нан өнімдеріне, макарон өнімдеріне тапшылық болады деуге қауіп жоқ. Қазіргі күні астық қоры ең көп сақталған аймақ Солтүстік Қазақстан облысы – 1,5 млн тонна, одан кейінгі орында Ақмола облысы (1,2 млн тонна) мен Қостанай облысы (1,1 млн тонна) тұр. Қалған өңірлерде сақталған қордың жиынтық көлемі – 1,2 млн тонна. Сәтін салса, алдымыздағы күзде диқандар биылғы жылдың өнімін алады. Оған дейінгі ішкі тұтынуға, яғни, күзге дейінгі бидайға қажеттілік 800 мың тонна десек, азық артығымен тұр. Осылайша, көктемгі егіске қажетті отын аз да болса арзандатылып берілетіні белгілі болды. Ендігі міндет мемлекет бөліп отырған көмектің қырдағы елге кешікпей жетуін қамтамасыз ету. Ауа райының қас-қабағын баққан фермер үшін әр күн қымбат. Үлкен қалалардың карантинге жабылып, аумақтарға блок-бекеттер қойылғаны жеңілдікпен берілген дизель отындарының шаруаларға дер кезінде жетуін шектемей ме деген де қауіп бар. Сондықтан жергілікті әкімдік жұмысқа бөгет мұндай тосқауылдарды тезірек реттеуі тиіс.