Қазір сирек мамандық иелерінің қатары сиреп барады. Демография саласын індете зерттеген Мақаш Тәтімов дүниеден өтті, оның орнын басатын бір жас қазақ демограф шыққан жоқ. Сол тәрізді елімізде палеонтолог мамандарының шоғырын кездестіре алмайсыз. Бұл қалай?
Палеонтология – қазба организмдер туралы ғылым (paleos – көне, ертедегі, ontos – тірі жан, жәндік, logos – ілім, ғылым, яғни ежелгі жәндіктер туралы ғылым). Ол өз кезегінде палеозоология мен палеоботаникаға бөлінеді екен.
Біздің қазақтан шыққан алғашқы ғалым әйел-палеонтолог, палеозоолог, биология ғылымының кандидаты, Ресей Палеонтология қоғамының құрметті мүшесі Б.Қожамқұлова деген кісі. Одан басқа бұл саланың көрнекті өкілін кездестіре алмайсыз.
Мәскеулік палеонтолог Юрий Орлов 1928 жылы Павлодар қаласының солтүстік батысындағы Ертіс өзенінің оң жағалауынан ерекше бір қорымды табады. Бұл жалпы көлемі 2 гектардай алқаптағы 6-8 метрлік жер қыртысының астында 3-4 метр қалыңдықты құрап, төбе-төбе болып үйіліп жатқан ежелгі заман жануарларының сүйектер жиынтығы. Бұл маңайды тұрғылықты халық «Қазқонақ» («Гусиный перелет») деп атайды. Оның себебі, күзде жылы жаққа бет алып, ал көктемде кері оралатын қанаттылар осы жерге келіп, дамылдайды екен. Ю.Орлов пен ол жұмыс істейтін Бүкілодақтық Палеонтология ғылыми-зерттеу институтының қызметкерлері бұл өңірден тек құстар ғана емес, 20-ға жуық бұғы, 40 керік, 130 мүйізтұмсық пен 200 гиппарион жылқысы және сол ежелгі заманда Ертіс өзені жағалауын мекен еткен тасбақа, қылыш тісті жолбарыс қаңқаларын тапқан. Қазқонақ алабынан табылған жан-жануарлар сүйектері ХХ ғасырдың алғашқы жартысындағы палеонтологтар үшін үлкен олжа болады. Бұл ежелгі дүние тіршілік иелерінің өмір сүрген уақыты шамамен 7-10 миллион жыл бұрынғы неоген дәуіріне барады екен. Археологтар тапқан 16 тонна аң-құс сүйектері республикадан тыс жерлерге әкетіліп, ешқайсысы жөнді сақталмаған.
Алматыда Дмитрий Малахов деген палеонтолог бар. Атырау жақта Петров деген палеонтолог бар деп естиміз. Бар болғаны осы.
Бізден басқа елдердің бәрінде бұл мамандық өте қадірлі. Қазір британдық палеонтологтар Канада мен АҚШ-тың солтүстігін мекендеген тираннозаврлардың түп-төркіні Азияда екенін анықтады. Мамандар мұны анықтау үшін 28 динозаврдың сүйегін жинап, Ти-Рекстің даму тарихын құрастырған. Нәтижесінде, динозаврлардың алып Пангея материгінде өмір сүргені мәлім болды. Ал олар бөліне бастағанда Азияда мекендейтін тираннозаврлар Солтүстік Америкаға ауып кеткен.
Павлодар облысы Ақтоғай ауданының Қожамжар ауылынан табылған мүйізтұмсықтың қаңқасы палеонтология ғылымына үлкен жаңалық әкелді. Мамандар бұл оқиғаны әлемдік палеонтологиядағы сенсация ретінде бағалады. Қазір ерекше жәдігер Павлодардағы мұражайлардың бірінде сақтаулы тұр.
Елімізде отандық палеонтолог мамандарын кім дайындайды? Бұл – үлкен мәселе.