Ұрлықты бизнес көзіне айналдырғандар бар. Мысалы, Қазақстанда 1993 жылдан бері ұрланған 75 мың көліктің тек 14,5 мыңы ғана табылған. Трансұлттық топтар автокөлікті ұрлап, кейін оны заңдастырумен айналысатыны да айтылуда. Енді бұл мәселені Еуразиялық экономикалық одақ бірігіп шешпек. Өйткені Одақ құрамындағы елдердің бәрінде көлік ұрлығы азаймай тұр. Алдағы уақытта ЕАЭО елдері ұрланған автокөліктердің бірыңғай базасын жасайды.
20 мамырда Мәжіліс «2005 жылғы 25 қарашадағы ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің автокөліктерді ұрлауға қарсы күрестегі және оларды қайтаруды қамтамасыз етудегі ынтымақтастығы туралы келісімге өзгерістер енгізу туралы хаттаманы ратификациялау туралы» заң жобасын қарады. Бұған дейін Еуразиялық экономикалық одақ елдері айдап әкетілген автокөліктердің бірыңғай базасын құру туралы заң жобасын мақұлдаған болатын. Оның негізгі мақсаты – ұрланған автокөлік иелерінің құқығын қорғау. Құжатқа Қазақстан, Ресей, Тәжікстан, Беларусь, Қырғызстан және Молдова ішкі істер министрлері қол қойды.
– Трансұлттық топтар автокөлікті ұрлап, кейін оны заңдастырумен айналысады. Қымбат көліктердің көбі шетелде ізім-ғайым жоғалады. 1993 жылдан бері елімізде 75 мыңнан астам ұрланған және айдап әкетілген көліктің тек 14,5 мыңы табылған, – деді Мәжіліс депутаты Василий Олейник.
Ішкі істер министрі Ерлан Тұрғымбаевтың айтуынша, соңғы 5 жылда автокөлікті ұрлау және айдап әкету фактісінің саны 30 пайызға азайған.
– Бума-бума қағазды тасудың не қажеті бар? Бір ғана куәлік жетеді. Алайда Қазақстан аумағынан сыртқа шыққан кезде, барлық құқық белгілеуші құжатты өзімен бірге алып жүру міндетті. Сонымен қатар полицейлер пайдаланатын планшет көшеде тұрған бейнекамералармен интеграцияланатын болады. Мұндай жүйе полиция қызметкерлеріне жүргізушілердің тәртіп бұзушылықтарына жедел әрекет етуге мүмкіндік береді, – дейді министр.
Министр ЕАЭО елдері арасында айдап әкетілген көліктердің бірыңғай базасы құрылып жатқанын атап өтті.
– Ішкі істер министрліктері арасында өзара тығыз қарым-қатынас орнатылған, біз бірлесіп жедел шаралар өткіземіз. Ұрланған автокөлік табылған кезде, біздің басты мақсатымыз көліктің ұрланған елдің аумағында заңдастырылуына жол бермеу. Біз қазір айдап әкетілген автокөліктердің бірыңғай базасын құрып жатырмыз. Әзірге бес мемлекет – ЕАЭО қатысушылары арасында. Осылайша, қандай автокөлік ұрланғанын онлайн режимде көріп, сол елдің аумағында тиісті шаралар қабылдаймыз, – деді Е.Тұрғымбаев.
Министрдің айтуынша, ұрланған көліктердің ел аумағына қайтарылмауы сұрау салу нормасының жүзеге аспауынан болып отыр. Осы кемшіліктерді жою үшін құжатқа жаңа норма енгізілген. Енді ереже бойынша сұрақ-жауапқа бір ай ғана уақыт беріледі. Сұрау салу бойынша ақпарат ұсынудан бас тарту үшін нақты негіз болуы қажет. Хаттамада жол-көлік, өрт және табиғи апаттан зардап шеккен автокөліктер туралы мәлімет беру, кеден орындарымен ақпарат алмасу және 1 жыл ішінде сұрауы жоқ автокөлік қай жерде анықталса, сол мемлекеттің меншігінде қалдыру мәселелері қарастырылады. Заң жобасын Мәжіліс мақұлдап, Сенатқа жолдады.
ТМД-дағы жағдай
Алматыда полиция ұрланған көлікті иесіне қайтарды.
– Автотұрақта көлігімнің орнын сипап қалғанда қатты қапаландым. Мен оны несиеге алғанмын. Соны әлі төлеп жатырмыз. Полицейлер шұғыл әрекет етіп, бір тәулік ішінде машинамды тауып берді. Мен осы полиция қызметкерлерін қылмыскерді ізін суытпай ұстағаны үшін марапаттауды ұсынамын, – деген болатын Татьяна Будаева көлігі табылған уақытта қуанышын жасыра алмай. Дегенмен мұндай қуанышты жағдайлар күнде бола бермейді. Олай болса, қай елде қандай, көлік түрі ұрланады немесе қылмыскерге қандай жаза қолданылады? Соған шолу жасап көрелік. Ресейде Toyota көлігі ұрылардың көз құрты. Одан кейін Hundai болса, үштікті KIA аяқтайды. 2019 жылы 20 мың көлік ұрлығы тіркелген екен. Беларусь елінде көлік ұрлығы көп емес. Негізі, Volkswagen, Audi, Ford және Opel көліктері жоғалады екен. Бұл елде жоғалған көліктерді иесіне тауып беру жақсы жолға қойылған. Мысалы, қолды болған 144 Volkswagen көлігінің тек жетеуі ғана табылмаған. Ал «жиендік» жасалған Peugeot, ГАЗ, Nissan, KIA көліктерінің барлығы табылып, иелеріне қайтарылған. Әзербайжанда Mersedesті ұрлау алдыңғы орында. Өзбекстанда көлік ұрлығымен ұсталғандар 15 жылға сотталады. Сонымен бірге оларда көлік ұрлығы мемлекеттік құпия болып саналады. Арменияда ұрланған көліктердің басым бөлігі ресейлік Ladaға тиесілі. Тек қана 2016 жылы 14 000 Lada маркалы көліктерге іздеу жарияланған. Тәжікстан болса өз елінде ұрланғандарға емес, сырттан келген қымбат көліктерге тексерісті көп жүргізеді. Із кесушілер 200 элиталық көлікті тапқан. Оның 90-ы Германиядан айдалып келген ұрланған көлік болып шыққан. Ал Түркіменстанда көлік ұрлаушылар қатаң жазаланатын болғандықтан, елде бұл қылмыс тіркелмейді десек те болады.
Иә, бұл трансұлттық қылмысты түп тамырымен жойып жібермесе де, бірігіп істелер ілкімді жұмыс нәтижесін беріп, көлік ұрлығы азаяр деген сенім бар.
Әдебиет БЕЛГІБАЙҰЛЫ