Абай хакім айтады-дүр. «Ғиззат-құрмет, атақ адамды өзі іздеп тапса, адамдықты бұзбайды, қайта көрік береді, егер адам оларға табынып іздесе, тапса да, таппаса да адамдығы жоғалады» дейді. Сіз айтқандай, Мемсыйлықтың бәйгесіне ат қосқан жоқ едік. Біреулер қосқызды. Қоярда қоймай.
2018 жылғы сыйлыққа ұсыну да ойымыз түгіл түсімізде жоқ-тұғын. Бір журналист ініміз: «Сіздің прозадағы орныңыз бөлек. Мына «Әпкемнің ауылын» өзіңіз ұсынбасаңыз, біз ұйымдастырамыз, баяғыда бекер көнбедіңіз, енді біз көнбейміз» деп қоймады ғой. «Жарайды өздеріңіз біліңіздерші», – деп құтылғам. Алғашқы іріктеуден өтпейді деп ойлағам. Өтіп кетіпті. Сөйтіп, сол бәйгеңізге төрт ақын, бір прозашы жіберіліпті. Талқылау қызғын жүрді. «Әпкемнің ауылы» атты кітап елдің назарына ілігіп, небір пікірлер жазылып жатты. Білетіндер, сезетіндер, жобалаушылар алдын ала құттықтады-ай. «Ойбай төрт бірдей ақыннан біреуіне берер, прозашы жалғыз, өзің аласың» деушілер тіпті екілене еселеніп кеткен. Біз де пендеміз ғой, шынымен-ақ үміттеніп, сеніп те қалғанбыз. Дауыс беріліпті. Комиссияның Әдебиет секциясында көрнекті ақын Ғалым Жайлыбай екеуміз ең жоғары дауыс алыппыз. Ал жалпы комиссияның қорытынды дауыс беруінде сол Ғалым екеуміз өтпей қалыппыз-мыс. Кімдер кедергі жасап, жол кесті? Әдебиет жөніндегі секция ең жоғары дауыс берген екеу неліктен шеттетілді? «Апам да аң-таң, біз де аң-таң» дегеннің көкесі мен атасы осылай болған, айналайындар. Комиссия мүшелері, дара дарындар Төлен Әбдік, Дулат Исабеков, Қажығали Мұханбетқалиев, Қойшығара Салғараұлы, тағы басқалар да аң-таңданып, қайран қалып, реніштерін білдіріпті деп естідік қой. Көңіл айтушылар көбейді-ай... Қорытынды дауысты санауға қатысты деген соң, жақсы білетін бірер кісілердің телефондарын сұрастырып, қоңырау шалған болдық. Әлібек Асқаров деген жазушыға: «Кедергі келтірген, бұрмалағандарды білесіз ғой, қазақ прозасының киесі ұрмас па екен?» – дегеніміз рас. Сол кездегі Президент Әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің басшысы «Рухани жаңғыру» жөніндегі комиссия төрайымы, бүгінгі министріміз Аида Балаеваға WhatsApp-пен хат жаздық. Әлібек мырзаға айтқанымыздай. «Соны айтыңыз» деп жауап жазды Аида ханым. Рақмет. Жұрттар сол бәйгеге қайталап түсіп жатады. Ал біз енді түспейміз деп айтып, жазып жүрміз. Тәкен, Бердібек сынды бірегейлерге берілмегенде, біз пақырыңыз кімнің шікірәсіміз? – Кеңес өкіметі қазақ әдебиетіне талай-талай қабырғалы қаламгерлер шоғырын берді. Бір дүбірді бір дүбір басып, кіл мықтылар әдебиетке ойып тұрып, атын қалдырды. Сол әдеби үрдіс бүгін неге үзілді? – Кеңестік кезеңнің көп жақтары қан-қасап қырғындар әкелді. Ашаршылықта, саяси қуғын-сүргінде қазақ ұлтының үштен екісіне жуығы қырылды. Тірі қалғандары жадынан жаңылды. Дегенмен өткен ғасырдың 60-80-жылдары қазақ әдебиеті үшін «алтын ғасырға» бергісіз болғаны рас. Мұны ешкім де жоққа шығара алмайды. Бұл құбылысты бір-екі ауыз сөзбен айта салуға болмайды. Ең бастысы, қазақ – қаны да таза, жаны да таза талантты ұлт. Абайы бар, Алаш асылдары бар. Әуезов сынды кемеңгері алапат арасаттан тірі қалды... Дегендей ғой. Әдеби үрдіс үзілген емес. Үзілмейтін де шығар. – Дүбір демекші, сіз өзіңіздің соңыңыздан ерген дүбірді естисіз бе? Жалпы, өлең шығаратын жас ақын көп. Алайда жас жазушылар көрінбейді. Өзіңіздің шәкіртіңіз бар ма? – Дүбір бір кезеңдерде үдейді. Кейде бәсеңдейді. Бірақ мұқым-мүлде жоғалмайды. Бір қызығы, біздің шәкірттің көпшілігі ақындар сияқты. Прозада көп байқап жүрген жоқпын. – Мархабат Байғұтты қазақ әдебиетінде Мархабат Байғұт еткен не сиқыр? – Қайран қазақ әдебиетінің сиқыры шығар. – Жыл сайын Түлкібаста «Таупістелі тағылымы» атты шара өтетінін білеміз. Бұл не шара? – Түлкібас ауданында «Мархабат-Мирас» қоғамдық қоры құрылғалы жеті жыл болып қалды-ау. Кітапқа, көркем әдебиетке бетбұрыс, жас қаламгерлерді ынталандыру, жас ұрпақты өлкетануға, туған ел мен туған жерге құштарлыққа тәрбиелеу, тағы басқа және тағысын тағы мақсаттары бар. Қордың қалтасына қаржы түспегелі біраз болған сияқты. Сонда да тырбанып, намысқа тырысатын сыңайлы. «Таупістелі тағылымы» жобасы бойынша «Түркі тілдес, түгел бол!» басқосуы үш жылда бір рет өтіп тұрады. 2016 және 2019 жылы Таупістелі ауылына Түркиядан, Өзбекстан, Қырғыз Республикасы, тағы басқа туысқан түркі елдерінен ақын-жазушылар, ғалымдар, журналистер жиналды. Халықаралық конференциялар өтті. Біздің ауылда Шерхан мен Насыр (өзбектің өзгеше жазушысы) бауы бар. «Шерхан Мұртаза мен Насыр Фазыл бастаған жазушылар баудың негізін 1995 жылы қалаған» деген жазу мәрмәр тасқа оймышталған. «Таупістелі тағылымы» басқосуы осы бақтың ішінде ұйымдастырылып келеді. «Түркі тілдес, түгел бол!» қағидаты тек Стамбұлда, Анкарада, Бакуде, Қазанда, Ташкентте, Астанада, Бішкекте, Түркістанда емес, қасиетті қарашаңырақ Қаратаудың бір түкпіріндегі Бозторғай асуының аузындағы Таупістелі ауылында да қанат қағып, кішкентай ғана қазақ ауылы да әлемдік, түркілік үнқатысуға үн қосса деген ниеттен туған идея ғой. – Үнемі Түркістан облысында, Шымкент қаласында өтетін барлық әдеби-мәдени, рухани шаралардың басы-қасында жүресіз. Бұл шығармашылық адамына кедергі келтірмей ме? – Қоғамдық жұмыстарға, тиісті шараларға белсене қатысып, тынымсыз жүгіріп жүретініміз рас. Он алты жылдан астам уақыт мемқызметте болдық. Ішкі саясат, тіл, ақпарат, қоғамдық келісім дейтұғын бөлімдерді, басқармаларды басқардық. Қаншама басшылардың баяндамаларын, сөздерін, мақалаларын жаздық. Егер соның бәрін жасамай, қоғамдық жұмыстардан, шаралардан шет жүріп, тек жеке шығармашылығымызбен айналысқанда, қазіргіден әлденеше есе көбірек туындылар жаратпағымыз бек бәлкім еді. Ондай жағдай бола қоймады. Бірақ бәрібір өкінбейміз. Қайткенде де, не істегенде де халықтың қажетіне жарадық. Үміт пен сенімді, тиісті міндеттерімізді жоғары жауапкершілікпен атқаруға ұмтылдық. Осылай шүкіршілік етеміз. Әлі де шапқылап жүретініміз жауапкершілікті сезінуден шығар. – Дәл қазір немен айналысып жүрсіз? Оқырманға айтар жаңалығыңыз бар ма? – Кейінгі бір жыл бойы «Түркілер төрі Түркістан» деген кітап жаздық. Түркістан қаласы – Ұлы Жібек жолының бойындағы бірегей шаһар. Ахмет Ясауи бабамыздың, түркі, қазақтың ардақты перзенттерінің асыл сүйектері жерленген киелі мекен. Кітабымызда тек облыс орталығының ежелгі тарихы, кешегісі, бүгіні мен ертеңі емес, Түркістанның айнала-төңірегі, бүкіл өңірдің өзгеше тағдыр-талайы, табиғаты, таулары мен даласы, тұлғалары туралы баян етіледі. «Елдостың эсселері» ретінде, тарихи-көркем тұрғыда әңгімелеуге тырыстық. Жазбагер жылнамашыларға, даналардың мұраларына, ғұламаларға, тарихшы, археолог ғалымдарға, зерттеушілерге, ақындар мен жазушыларға, журналистерге, тағы басқаларға сүйендік. Таяныш тұттық. Жақында осы «Түркілер төрі Түркістан» деген дүниеміз Нұр-Сұлтандағы «Ғылым» баспасынан жарық көрді. Сүйінші даналары ғана қолымызға тиді. Дәл қазір екі жарым айдан бері Таупістелідеміз. Харуки Муракамидің талай туындыларын оқығамыз. Бұрындары. Жаңаларын оқып жүрміз. Абайдың қара сөздерін жыл сайын қайталап оқимыз. – Сұхбатыңызға рақмет!Сұхбаттасқан Гүлзина БЕКТАС, Назгүл НАЗАРБЕК