«Лотереялар және лотереялық қызмет туралы» заңның 1-бабы 13-тармағына сәйкес Қазақстан Үкіметінің 2017 жылғы 10 ақпандағы № 48 қаулысымен 15 жыл мерзімге еліміздегі жалғыз лотерея операторы болып «Сәтті Жұлдыз» АҚ белгіленді. Осыған байланысты, еліміздегі барлық лотереялық іс-шараны өткізуге тек осы мекеме ғана құқылы. Жоғарыда айтылғандардың негізінде, әлеуметтік желілерде ынталандыру ұтыс ойындарын өткізу лотерея қызметі болып есептелмейді және министрліктің реттеу саласына кірмейді.
Елбасының тапсырмасына сәйкес, түгел түркі дүниесінің бесігі Түркістан қаласын қалпына келтіру, абаттандыру жұмыстары да белсенді жүргізілуде. Киелі мекендегі «Түркістан» тарихи қалашығының басты компоненті Қожа Ахмет Ясауи кесенесі ЮНЕСКО-ның ескерткіші болып жариялануына байланысты 2019 жылдың ақпан айында қалашықтың даму жоспары Париж қаласындағы ЮНЕСКО-ның штаб-пәтерінде таныстырылды. Сонымен қатар министрлік шетелдерде заманауи қазақстандық мәдениетіміздің жетістіктерін көрсету мақсатында «Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет» атты арнайы жобаны жүзеге асыруда. 2017 жылы «Алтын адамның» әлем музейлеріне шеруі іс-шарасы бастау алды. 3 жылда аталған іс-шара аясында көрмелер әлемнің 26 елінде өтті (Беларусь, Ресей, Әзербайжан, ҚХР, Польша, Түркия, Татарстан, Өзбекстан, Солтүстік Македония, Венгрия, Чехия, Малайзия, Грекия және т.б.). 2018-2019 жылдары алғаш рет қазақстандық авторлардың ең үздік әдеби шығармаларын (поэзия және проза бойынша) БҰҰ-ның 6 тіліне аудару жобасы іске асырылды. Сондай-ақ қазіргі қазақ поэзиясының антологиясы мен қазіргі қазақ прозасының антологиясы БҰҰ-ның 5 тілінде шығарылды. Сондай-ақ, Нью-Йорк қаласындағы Barclays Cente концерт залында Қазақстанның АҚШ-тағы мәдениет күндері аясында Димаш Құдайбергеннің шығармашылық концерті табысты өтті. – Осыдан 2 жыл бұрын Мемлекет басшысының шешімімен шілде айының соңғы жексенбісі «Ұлттық домбыра күні» болып белгіленді. Былтыр бұл мерекені ел бойынша жоғары деңгейде атап өттік. Қазір жағдай басқаша. Еліміз пандемиямен күресіп жатқан тұста мерекелік шараның өткізілуі қалай болмақ? – Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Назарбаевтың 2018 жылғы 12 маусымдағы Жарлығымен ұлттық мәдениет пен бірегейлікті сақтау және жаңғырту идеясы төңірегінде қоғамды одан әрі біріктіру мақсатында шілденің бірінші жексенбісі «Ұлттық домбыра күні» болып белгіленді. Мәдениет және спорт министрлігі 2020 жылдың 5 шілдесінде Нұр-Сұлтан қаласында «Астана Опера» мемлекеттік опера және балет театры ғимаратының алдындағы алаңда Мемлекет басшысының қатысуымен өңірлермен тікелей телекөпір форматында Қазақстанның барша тұрғындары үшін «Ұлттық домбыра күнін» өткізуді жоспарлап отыр. Тікелей эфир форматында 2 сағаттық музыкалық бағдарлама ұсынылады. Бұл іс-шараны республикалық арналардың бірінен тікелей эфирге қосу жоспарлануда. Тікелей қосылым арқылы әрбір аймақ, дәстүрлі өнер туралы презентациялық бейнефильмдер ұсынатын болады. Онда бірегей мектептер мен домбыра, дәстүрлі ән салу мектептері, өңірдің көрнекті тұлғалары сөз алып, әрі қарай өңірлік ұжымдардың өнер көрсетуі жоспарланған. Нұр-Сұлтан қаласы уақытымен 12.00-де Қазақстанның барлық облыстарынан қатысушылар Құрманғазының «Сары-Арқа» күйін бірлесіп орындайды. Сондай-ақ этнографиялық музей кешені мен қолөнер шеберлерінің көрмесін ұйымдастыруды жоспарлап отырмыз. Алаңда киіз үйден тұратын этноауыл-этнографиялық музей кешені мен музыкалық аспаптар дайындайтын қолөнер шеберлерінің көрмесі өткізіледі. – Сіз басқарып отырған министрлік сан саланы қамтиды. «Ойын бизнесі туралы» заң жобасы қоғамда қызу талқыланғанын білеміз. Сіздердің кей бастамаларыңызды құптағандар да болды, қарсы шыққандар да кездесті. Жалпы, букмекер кеңселері, бәс тігу, лотерея мәселелеріне қатысты пікіріңізді білсек? – Ойын бизнесі дегенде, ең алдымен қарапайым азаматтардың мүддесін ойлауымыз керек, туындаған мәселелерге солардың көзімен қарауға тиіспіз. Бүгінде Қазақстанда жалпы саны 76 лицензия берілген екен. Оның ішінде 11 – казино, 13 – ойын автоматтары залы, 41 – букмекер кеңсесіне, қалған 11-і тотализаторларға тиесілі. Министрліктің реестрінде букмекер кеңсесінің 1 171 кассасы мен 32 тотализатор кассасы бар. Яғни, әлемде қанат жайған ойын бизнесінің біздің еліміздегі дамуы да қарқынды екен. Міне, осы айтылған букмекер кеңселері мен тотализаторлардың орташа жылдық айналымы 45 млрд теңгенің шамасында болып шықты. Тек өткен жылдың өзінде ел қазынасына осындай ұйымдардың салық пен басқа да түсімдерінен 15,2 млрд теңге табыс түскен екен. Бұл сала 2007 жылдың 12 қаңтарынан «Ойын бизнесі туралы» заңмен реттеліп келеді. Алайда уақыт өте аталған құжаттың құмар ойындарының шырмауына түсіп жатқандар мәселесін толық реттей алмай отырғанын байқадық. Бәс тігу орындарында жасы бар, жасамысы бар соңғы ақшаларын ұттырып, өмірден баз кешкен оқиғалар жиілеп кетті. Жалпы, «лудомания», яғни құмар ойынға құштарлықты, бой алдыруды Халықаралық денсаулық сақтау ұйымы ресми түрде отбасын ойран қылар жүйке аурулары санатына жатқызған. Соңғы жылдары еліміздегі жеке медициналық мекемелер мен оңалту орталықтарына «лудоманияға» шағым айтып келушілер саны күрт артқан. Мәселен, 2018 жылы мұндай адамдар саны – 203 болса, былтыр бұл көрсеткіш 421-ге жеткен. Ал биылғы жылдың 4 айында 534 болыпты. Әлбетте, мұндай жағдайдың көпшілігінде (99%-ында) ойынқұмарлардың туған-туыстары шағым айтып келеді. Бұдан өзге ойын бизнесіндегі жеңіл ақша мен жедел баюға құштарлық та елдегі қылмыстық ахуалды нашарлатуға өз үлесін қосуда. Тек 2019 жылы букмекер кеңселері мен тотализаторларда 17 қылмыс жасалған. Міне, осы деректерден-ақ «Ойын бизнесі туралы» заңға өзгерістер енгізу қажеті туындағанын байқау қиын емес. Аталған құжатқа біздің министрлік бірқатар өзгерту енгізуді ұсынды. Ол ұсыныстарымыз Парламент Мәжілісінің 12 жұмыс тобында жан-жақты талқыланып, заң жобасына депутаттар тарапынан 150-ден астам өзгеріс енгізілді. Олар: букмекер кеңселері мен тотализаторлардағы ақша айналымын қадағалау, көлеңкелі кәсіптің жолын кесу мақсатында арнайы есепке алу орталығын құру, құмар ойынның құрығына түскен жанның жақындары сот арқылы оны казинолар мен ойын автоматтарына жолатпау туралы шешімге қол жеткізіп, бауыры, жолдасы, жанашырының қауіп шеңгелінен босап шығуына ықпал ете алатыны дер едім. Естеріңізде болса, елдегі казиноларды жаппай Қапшағай мен Бурабайдағы арнайы аймаққа көшіру жұмыстары 2007 жылы шыққан заң шеңберінде жүзеге асырылған болатын. Әрине, сол бекітілген аумақты кеңейтуге талпыныс болды. Бірақ біз ондай ұсыныстарды қабылдамай, міне мына букмекер кеңселері мен тотализаторларды да сол осыдан 13 жыл бұрын бекітілген ойын аймақтарына көшіру туралы талап енгізіп отырмыз. Мәжілісмендер мақұлдауын алған аталған құжат 1 маусымнан Сенат депутаттарының қарауына өтті. – Соңғы кездері елімізге танымал «жұлдыздар» әлеуметтік желілерде түрлі ұтыс ойындарын ойнатуды әдетке айналдырды. Олардың бұл әрекеті қоғамда қызу талқыланып жатыр. БАҚ-та әншілер туралы жағымсыз пікір қалыптасқаны да жасырын емес. Жалпы, заң бойынша әртістердің ұтыс ойындарын ұйымдастыруға құқықтары бар ма? Министр ретінде, өнер адамы ретінде көзқарасыңызды білсек. – «Лотереялар және лотереялық қызмет туралы» заңның 1-бабы 13-тармағына сәйкес Қазақстан Үкіметінің 2017 жылғы 10 ақпандағы № 48 қаулысымен 15 жыл мерзімге еліміздегі жалғыз лотерея операторы болып «Сәтті Жұлдыз» АҚ белгіленді. Осыған байланысты, еліміздегі барлық лотереялық іс-шараны өткізуге тек осы мекеме ғана құқылы. Жоғарыда айтылғандардың негізінде, әлеуметтік желілерде ынталандыру ұтыс ойындарын өткізу лотерея қызметі болып есептелмейді және министрліктің реттеу саласына кірмейді. Жалпы, Мәдениет және спорт министрлігі өнер саласында жүрген азаматтардың ондай күмәнді ұтыс ойындарына атсалысуын құптамайды және халық сеніміне ие болған әншілерімізді мұндай іс-әрекеттен аулақ болуға шақырады. – Биыл әншілердің фонограммамен ән салуын шектейтін заң жобасы талқылана бастады. Осы құжаттың жайы қалай болып жатыр? – Мәдениет саласындағы нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру мақсатында қазіргі уақытта «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне фонограмманы пайдалану мәселесін реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң әзірленуде. Құжат қазір Парламент Мәжілісі депутаттарының қарауында. Депутаттардың түзетуі шеңберінде «Мәдениет туралы» заңның 7-бабы 35-10) тармақшасында музыкалық туындыны орындау кезінде фонограмманы пайдалану туралы көрерменге алдын ала хабарлау ережесін әзірлеу және бекіту жөніндегі уәкілетті органның құзыретін көздеу ұсынылады. Яғни, кез келген орындаушы концертінде айтылатын әннің қаншасы жанды дауыста болатынын көрерменге алдын ала ескертуге міндеттеледі. – «Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығындағы» дауға қатысты не айтасыз? Жалпы, ұлттық киноға бөлген қаржының қайтарымы бола ма? – Бүгінгі күні Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының төрағасына қатысты құзырлы органдар тергеу жұмыстарын жүргізіп жатыр. Сондықтан бұл іске қатысты алдын ала қандай да бір пікір айту ертерек деп санаймын. Тиісті тергеу жұмыстарының ақырын күтейік. Заңнамада қазақстандық және шетелдік бизнес-құрылымдар үшін кинобизнесті тартымды ететін, Қазақстан аумағында фильмдер шығару мен ұлттық фильмдерді прокаттау кезеңінде салықтық жеңілдіктер мен басқа да қолдау шаралары көзделген. Айталық, кино өндіріс кезінде 12% мөлшерінде ҚҚС-нан (қосымша құн салығынан), ұлттық фильмдерді прокаттау кезінде 20% мөлшерінде КТС-нан (корпоративтік табыс салығынан) босату, сондай-ақ шетелдік өндірушілер үшін 30%-ға дейін субсидия қарастырылды. Сонымен қатар аталған заң аясында тұңғыш рет инвесторлар мен жеке капиталды тарту мақсатында ұлттық фильмдерді мемлекеттік қаржыландырудың жаңа тәсілі енгізілді. Мәселен, егер осы күнге дейін барлық фильмдер 100% мемлекет тарапынан немесе жекеменшік есебінен қаржыландырылса, заң қабылданғаннан кейін коммерциялық жобалар мемлекеттік-жекеменшік қаражат есебінен ішінара екі жақтан қаржыландырылуы мүмкін. Ал 3 жылдан кейін фильмдер шығару бойынша мемлекеттік бюджетке түсетін жүктеме 30 % төмендемек. Сондай-ақ прокаттаудан түскен түсімнің 20% мөлшеріндегі қаржы жаңа жобалар өндірісіне бағытталатын болады. Бұл ретте біз кино түсіремін деген кісілердің қызығушылығын оятуды, оларды жан-жақты ынталандыруды басты мақсат еткенімізді айта кеткім келеді. Әрине, кез келген өзгеріс қандай қоғамда болмасын қолданысқа ешқандай қарсылықсыз еніп кете алмайды. Осыны ескере отырып, біз қолданыстағы заңнаманы жетілдіру бойынша арнайы жұмыс тобын құрып, саланың ескерілмей қалған түйткілді тұстарын жетілдіру шараларын қолға алдық. Бұған дейін кино саласы «Мәдениет туралы» заңның 6 тармағымен ғана реттеліп келгенін, жаңа заңымыздың кем-кетігі алдағы уақытта қоғам өкілдерінің талқылауымен сапалы деңгейге көтерілетініне сенімдімін. Бүгінде еліміздің кино өндірісін дамытуға Қазақстанның мақтанышына айналған «Қазақфильм», 114 жеке кинокомпания және 12 анимациялық компания жұмыс істеп жатыр. Осындай ауқымды нарықтың жұмысын жүйелеп жолға қою, саланың ілгерілеуіне ықпал ететін негізгі құрал, ол – осы заңымыз. Оның сапалы болуына мүдделі тараптың барлығына, құжаттың заман талабына сай өзгеруіне атсалысамын деген мамандардың бәріне «бірігіп биіктерді бағындыра берейік» деген ұсыныс, өтініш айтқым келеді. – Әңгімеңізге рақмет!Сұхбаттасқан Гүлзина БЕКТАС