Бизнес сақтандыруға бейілміз бе?
Бизнес бастау қай кезде де үлкен тәуекелге бел бууды талап етеді. Себебі алда күтпеген жағдай кез болады, мысалы тілсіз жау, кассаны тонау, бизнес мүлкіне зиян келтіру. Мұндай жағдай бизнесті жабуға түрткі болуы да мүмкін. Сондықтан компанияның мүлкін сақтандыру қажет-ақ. Бұл Қазақстанда кең таралған тәжірибе екен. Әрине, сақтандырудың бұл түрі бизнесті өрт пен судан, қарақшыдан қорғамайды. Бірақ сондай оқиғадан соң, сақтандыру төлемі арқылы шығынды жауып, кәсіпті жалғастыруға болады. Осы тұста бір қызық дерек. Есте болса, осыдан бірер ай бұрын АҚШ-та афроамерикалық Джордж Флойдтың қазасына байланысты 24 штатта тәртіпсіздік басталып, полицияға наразы жұрт дүкендерді де қиратып тастады. Сол оқиғалар кезінде Target Corporation компаниясының АҚШ-тағы 149 дүкені тоналды. Бұл дүкендердің Қазақстанға қатысы қанша дерсіз. Қатысы бар, себебі аталған компания біздің елдегі сақтандыру компаниясының клиенті болып шықты. Алдын ала мәлімет бойынша, шығын көлемі 50-100 миллион долларды (20,7-41,5 миллиард теңге) құрауы мүмкін. «Еуразия» сақтандыру компаниясы 2020 жылдың соңына қарай дүкендер жұмысын жалғастыруы үшін келген шығынды төлемек. Target Corporation-ның АҚШ-тың барлық штатындағы дүкендер саны 1 900-ден асады, 360 мыңнан астам адам жұмыс істейді. Бұл оқиға біздің бизнес секторға сабақ болуы мүмкін бе? Жалпы, елімізде пандемиядан кейін бизнесті сақтандыруға деген ниет бар ма? «Халықтың кірісі азайды, бизнестің де басым бөлігі жұмысын тоқтатып тұр, сауда үйлері де карантин режимінде. Сондықтан шағын және орта бизнес иелері бизнесін сақтандыруға барады деп ойламаймын. Ірі бизнес өкілдері ғана бизнесін сақтандыруы мүмкін», – дейді Қазақстан сақтандырушылар қауымдастығының төрағасы Виталий Веревкин. Ал қаржыгер Жалғасбек Ақболат бизнесмендер сақтандыруға баса назар аудара бастайды деген пікірде. «Пандемия кезінде көш бастап тұрған сала – бизнесті сақтандыру. Осы уақытқа дейін елімізде 1 млн 600 мың бизнес субъектісі болды, оның 300 мыңнан астамы жұмысын тоқтатқан. 1 млн бизнес субъектісіне пандемия кері әсерін тигізген. Олардың арасында табыстан қағылып отырғандары да бар. Сондықтан алдағы уақытта бизнесті сақтандыру үлкен үрдіске енеді. Пандемия банкроттыққа катализатор сияқты әсер еткендіктен, бизнес субъектілері сақтандыруды өзінің объектісі ретінде қарастырады», – дейді. Ал жалпы, бүгіндері кәсіпкерлік қызмет үшін міндетті сақтандырудың ең көп таралған түрі – жұмыскерлерді жазатайым жағдайлардан міндетті сақтандыру. Кез келген жұмыс беруші жыл сайын жұмыс кезінде қызметкерлерді жазатайым жағдайлардан сақтандыруға тырысады. Себебі қызметкері өзінің кәсіби қабілетін жоғалтса немесе жұмыс кезінде қайтыс болса, сақтандыру компаниясы келтірілген залалды өтейді. Егер компания қызметкерін сақтандыру келісімін жасамаса, оған ірі көлемде айыппұл салынады.Өмірін сақтандырушылар көбейсе де...
Шет мемлекеттерде танымал адамдар өмірін сақтандырады, футболшылар аяғын, әншілер дауысын сақтандырады. Ал қазақстандықтар сақтандырудың бұл түріне аса құлықты емес. Неге? Жалғасбек Ақболаттың айтуынша, сақтандыру біздің елде енді-енді дамып келе жатқан сала. Өйткені сақтандыру мәдениеті өмір сүру салтымызға енбеген. «Біздің өмірімізге несие алу дендеп кірді. Ал сақтандыру олай ене қоймады. Азаматтар сақтандырудың маңызын түсінсе, бұл процесс жедел жүрер еді. Пандемияға байланысты біршама алға жылжу бар. Себебі коронавирустан көз жұмғандардың тағдыры өзгелерге өмірді сақтандыру туралы ой салып жатыр», – дейді қаржыгер. Оның үстіне, өмірді сақтандыру үшін де халықтың төлем қабілеті болуы керек. Сондықтан да ол біз үшін басты қажеттілік емес. Бірінші кезекте біз үшін тамақ, киім-кешек, баспана, көлік, дәрі-дәрмек, білім және несие төлемдері маңызды. Мұның бір дәлелі, S&P Global Ratings мәліметі бойынша, 2018 жылы Қазақстандағы өмірді сақтандыру құны жан басына шаққанда 14 долларды құрады, бұл көрсеткіш 2017 жылы 11 доллар болған екен. Қазақстандағы өмірді сақтандыру шығыны Франция, Италия және Норвегия сияқты дамыған елдермен салыстырғанда айтарлықтай төмен, себебі аталған елдерде жан басына шаққанда өмірді сақтандыру шығыны 2 мың доллардан асады. Ал Түркия, Тунис және Кения сияқты дамушы нарықтармен (15-17 доллар) қатарласпыз. Қысқасы, көрпемізге қарай көсілеміз. Сондықтан орташа жалақыдан жоғары табыс табатындар өмірін сақтандыруға бел байлайды. Олар үшін сақтандыру компаниялары Өмірді сақтандыру полисіне коронавирус инфекциясынан сақтандыру графасын енгізіп үлгерген. Ал Виталий Веревкин өмірді сақтандыруға адамдар мүдделі болғанымен, сақтандыру компаниялары мүдделі болмауы мүмкін деп санайды. «Себебі олар үшін бұл үлкен тәуекел» дейді ол.Сақтандыру полисі қандай құжат?
Nomad Life сарапшылары адамдардың өмірін сақтандыруға тәуекел етпеуінің қаржылық сауатқа қатысы жоқ деп санайды. Ең негізгі себеп – өмірді сақтандыру компанияларының халық үшін сақтандыру өнімдерін кеңейтуге деген ниетінің жоғына байланысты. Бұл сөздің жаны бар. Себебі Nomad Life компаниясы – жинақтаушы сақтандыруды АҚШ долларымен ұсынатын жалғыз компания. Оның Zoloto nomadov өнімі үшін қойылған мөлшерлемесі (3,41% –15 жылға дейін) өмірді сақтандыру бойынша белгіленген ең жоғары көрсеткіш саналады екен. Қалай десек те, S&P Global Ratings 2019-2020 жылдары Қазақстанда жан басына шаққандағы өмірді сақтандыру шығыны шамамен 17 долларды құрайды деген болжам жасады. Бұл болжамның дұрыс-бұрысын уақыты келгенде көреміз. Ал әзірге белгілі бір дерек – өмірді сақтандырушы компаниялар да табысқа кенелген.
Ұлттық банктің дерегіне сүйенсек, өмірді сақтандыру сегментіндегі сақтандыру компанияларының қаңтар мен мамыр айында жинаған сақтандыру жарнасы 27,5 млрд теңгені құраған. Бұл былтырмен салыстырғанда 4,1 пайызға көп. Өмірді сақтандыру саласында 8 компания жұмыс істейді. Соның үшеуі осы нарықтың 93 пайызын қамтып отыр. Соның ішінде Halyk-Life компаниясының үлесі 40,8 пайызды құрайды, бұл 11,2 млрд теңге деген сөз. Бірақ бұл былтырға қарағанда 9,2 пайызға аз ақша екен. Одан кейінгі орында NOMAD Life (7,9 млрд теңге) пен «Еуразия сақтандыру компаниясы» АҚ (6,5 млрд теңге) тұр.
Әлгі 8 компания аталған мерзімде клиенттері үшін 151 млрд теңге сақтандыру төлемін төлеген. Бұл өткен жылдағыдан 74,5 пайызға артық төлем. Осы төлемдердің 98 пайызын жоғарыда атаған үш компания төлепті. Мысалы, NOMAD Life 695,3 млн тг төлеп, былтырға қарағанда 7,6 пайызға шығындалған. «Еуразия сақтандыру компаниясы» (523,2 млн тг) мен «Халық-Life» (273,2 млн тг) компаниялары былтырға қарағанда қатты шығынданбаған. Бұл қызметкері мен жұмысшысының қауіпті еңбек орнында жазатайым жарақат алуынан сақтандыру үшін жасалған шарт негізінде төленген төлемдер. Ал қазақстандықтар арасында ерікті түрде өмірін сақтандыратындары жоқтың қасы.
Сақтандыру саласына шолу жасай отырып, сақтандыру полисінің ақша жинақтауға таптырмас құрал бола алатынын түсіндік. Иә, бүгіндері ақша жинақтайтын жалғыз құрал – депозиттер. Егер депозиттердің мөлшерлемесі төмендеп жатса, өмірді сақтандыру өнімдеріне қаржы құюға болады. Тағы бір деталь – бүгіндері қаржылық қиындыққа ұшырағандар несие алуға жүгіреді. Ал егер сақтандыру полисіңіз бар болса, осы полисті берген компаниядан несие алғанда кепіл ретінде пайдалануға болады. Сақтандыру полисіне қатысты жеке ақпарат заң арқылы қорғалған, яғни сақтандырылған сома Азаматтық кодекске сәйкес жария етілмейді, ал құқықтық дау туындаған жағдайда үшінші тұлғалар оны талап ете алмайды. Ең бастысы, әрі ең қызығы, сақтандыру сомасы тәркілеуге және декларациялауға жатпайды.
Халима БҰҚАРҚЫЗЫ