Қай оқу орнына мемлекет грант бөлмейді?
Министрліктің баспасөз хатшысы Гаухар Омарбектің айтуынша, республикалық конкурстық комиссияның шешімімен еліміздегі отыздан астам университет мемлекеттік тапсырыс орналастырылатын жоғары оқу орындарының тізіміне кірмеді. Бұған жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға арналған мемлекеттік тапсырысты орналастыру жөніндегі республикалық конкурстық комиссияның жан-жақты тексеруі себеп болған. Комиссия құрамына Парламент депутаттары, Ұлттық кәсіпкерлер палатасының өкілдері, мүдделі мемлекеттік органдар, жоғары оқу орындарының қауымдастықтары және қоғам қайраткерлері, оның ішінде Президент жанындағы Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің мүшесі кірген. Сонымен мемлекеттік грант иеленбеген университеттердің тізімі шықты. Ел пікіріне назар аударсақ, арасында бұрын-соңды естімеген оқу орындары бар. Ал гранттан қағылған аты мен заты таныс университеттердің арасында Орталық Азия университеті, «Қайнар» академиясы, Д. Қонаев атындағы еуразиялық заң академиясын көзіміз шалды. Жалпы, министрлік ісінің ілгері жүруіне «Атамекен» ҰҚП-ның септігі тиген. Өйткені мемлекеттің грант пен лицензиядан айыруының алғышарты – кәсіпкерлер палатасы жүргізген рейтинг. Яғни, алдымен ЖОО-ның рейтингі түзіледі. Олжас Ордабаевтың айтуынша, рейтинг түзуде жұмыспен қамту мен білім беру бағдарламасын негізге алады. Мәселен, мемлекеттік гранттан айырылған инновациялық және телекоммуникациялық жүйелер университетінде күндізгі бөлімде 1 528 адам оқиды. ҰҚП дерегі бойынша, аталған жоғары оқу орны еліміздегі барлық заңгер түлектің 13%-ына (699 адам) диплом береді. Олжас Ордабаев салыстыру үшін ҚазМЗУ-да 2018 жылы «Құқықтану» мамандығын 185 түлек тәмамдағанын айтты, Ал білім бағдарламасына келсек, Орталық Азия университетінде экономист түлектердің жұмыс табу көрсеткіші 30%-дан аз. Білім беру бағдарламасының өзектілігі 10%-дан төмен екен. Сол сияқты Халықаралық гуманитарлық-техникалық университетте «Информатика» мамандығы түлектерінің 29%-ы ғана жұмыс табады. Тағы төрт мамандық бойынша жұмысқа орналасу көрсеткіші 50%-ға жетпейді. Міне, осындай критерий, білім сапасы көрсеткіші бойынша министрлік 36 университетке мемлекеттік білім беру грантын берудің керегі жоқ деп шешкен. Бірақ JOO.kz қосымшасының директоры Қанат Өксікбаев құзырлы органның тізімді жаздың басында жариялауы керегін айтады. «Мемлекеттік грант берілмейтіні жайында грант конкурсының алдында ғана айылды. Мұны оқушыларға ертерек хабарлауы қажет еді. 36 университет дегеніңіз – аз көрсеткіш емес. Мысалы, кей жоғары оқу орны грант конкурсына қатыспайтынын кеш білді. Талапкерлермен тығыз жұмыс істейтін адам ретінде айтарым, түлектер бұл жайында ертерек білгені жөн», – дейді ол.Анықтама талап етпейміз
Жоғарыда аталғандай, «Атамекен» ҰҚП университет түлектерінің жұмысқа орналасу көрсеткішін тексереді. Бірақ оларға сіз алып келген анықтаманың қажеті жоқ. Өйткені кәсіпкерлер палатасы түлектің жұмысқа орналасқан-орналаспағанын зейнетақы қоры арқылы тексереді. «Атамекен» ҰҚП жасаған білім беру бағдарламалары бойынша рейтингтің басым бөлігін пайыздық қатынаста жұмысқа орналастыру көрсеткіштері арқылы есептелінді. Бұл жұмыс орнынан анықтама бойынша емес, түлектердің зейнетақы аударымдары бойынша тексерілді. Ал ЖОО қандай мақсатпен диплом алу үшін «жұмыс істейді» деген анықтаманы талап ететіні бізге белгісіз», – дейді ҰҚП Адами капиталды дамыту департаментінің сарапшысы Айнұр Болатқызы.Университет лицензиядан қалай айырылады?
Ал лицензиядан айыру жағына келсек, бірінші кезекте оқу орнының білім беру бағыты сынға алынады. Содан кейін әртүрлі тексеріс нәтижесі шешімге әсер етеді. Лицензияны алу оңай жұмыс емес. Тексеріс 3 кезеңнен тұрады. Біріншіден, тексеру жүргізілетін ЖОО-ның рейтингі жарияланады. Сол бойынша жұмыс жүріп, университеттегі кемшіліктер жіктеледі. Одан кейін оқу орнына кем-кетікті жөндеу үшін жарты жыл уақыт беріледі. Екінші қайтара жүргізілген зерттеуде кемшілік қайтадан анықталса, үшінші қайтара мүмкіндік беріледі. Егер университет үш мүмкіндікті де кәдеге жарата алмаса, лицензиядан айырылады. Мәселен, елімізде 25 университет 60 лицензиядан айырылды. Яғни, аталған оқу орындары 60 мамандық бойынша білім бере алмайды. Сәйкесінше, оқу орындарында 60 мамандық бойынша 15 мыңға жуық студент білім алып жатқан. Білім және ғылым министрлігіндегі комитет төрайымы Гүлзат Көбенованың БАҚ-қа берген мәліметіне сүйенсек, барлық студент басқа ЖОО-ға немесе өзі оқып жатқан оқу орнындағы сәйкес келетін мамандықта білім алуға мүмкіндік алған. Оқытушылар үшін де жұмысқа орналасу мәселесі қарастырылған. Осындайда Шымкентте инновациялық аймақтық оқу орны жабылғаны еске түседі. Дерек бойынша университетте 35 мыңға жуық студент білім алып жатқан. Ал мұндай студент легі еліміздегі алдығы қатарлы оқу орындары санатындағы ҚазҰУ мен ЕҰУ-да жоқ. Министрлік аталған студенттерге оқуын басқа университетте жалғастыру үшін мүмкіндік берген. Бұл құжат, білім сапасы, психология жағынан алып қарасақ та шешілуі ұзақ процесс емес пе? Мына бір фактіге назар аударыңыз, аталған университетте «Мектепке дейінгі білім беру бағдарламасы» мамандығы бойынша еліміздегі мамандардың 27%-ы білім алған. Осы орайда білім сарапшысы Аятжан Ахметжанұлы елімізде 131 университет, 781 колледж барын айтады. Бұл мектеппен пара-пар көрсеткіш. Бір мектепте 3 мың бала, бір университетте 10 мың студент оқиды. Кереғар көрсеткіш емес пе? Әлемдік 100-дікке кіретін университеттер көп дегенде 40 мамандық оқытады. Ал бізде 175 мамандыққа грант бөлінсе, кей ЖОО соның 160-сы бойынша білім береді. Унивеситеттерде нақты бағыт жоқ. Қазақстанда ең ауыры жұмыссыздық емес – біліксіздік», – дейді ұстаз.Айзат АЙДАРҚЫЗЫ