Кең жайлаған жемқорлық, күйзелістен шықпайтын қаржы жүйесі, сондай-ақ суды шексіз «сімірсе» де шұратқа айналмайтын шөл секілді, қанша қаржы салғанымен өркен жаймайтын инновация еліміздің алға басқан қадамын кері тартуда.
Бұл Дүниежүзілік экономикалық форум жариялаған 2019 жылғы «Жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексі» рейтингінен анық көрінеді. Бірден айталық, онда Қазақстан 141 ел арасында 55-орынға ие болды. Осылайша, 4 тұғырға биік көтерілді.
Мемлекетіміздің ХХІ ғасыр ортасында әлемдегі дамыған отыздыққа кірген-кірмегенін бағалауда басты бір бағдар саналатындықтан, бұл жаһандық рейтингке ерекше мән берілуде. Рейтинг ел нарығының көлемі, инновациялар ендіруге қабілеті, жемқорлық, инфрақұрылым сапасы, азаматтарының денсаулығы сияқты 103 индикатордан, соның ішінде 55 статистикалық және 48 сауалнамалық көрсеткіштен құралатын 12 фактор бойынша бағаланады.
Олар арасында Қазақстан 5 фактор бойынша өз жағдайын жақсартты. Ал 4 фактор бойынша керісінше, нашарлау тіркелді. Қалған 3 фактор бойынша позициялар өзгермеді.
Өзге елдермен бәсекеде ілгерілеуіне серпін берген Қазақстанның артықшылықтарына келесі факторлар жатады: «Еңбек нарығы» – 25-орын (5 тұғырға биіктеді) және «Бизнестің қарқындылығы» – 35-орын (2 позицияға жақсарды).
Факторлардың тағы бір тобы бойынша қазақ елінің орны «орташа деңгейде» деп бағаланды: бұлар «ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу» – 44-орын (өзгеріссіз), «Нарық көлемі» – 45-орын (өзгеріссіз), «Институттар» – 64-орын (3 позицияға нашарлады), «Инфрақұрылым» – 67-орын (2-ге көтерілді), «Макроэкономикалық тұрақтылық» – 60-орын (2-ге жақсарды), «Дағдылар» – 57-орын (өзгеріссіз) және «Тауарлар нарығы» – 62-орын (5-ке нашарлады).
Енді кері кеткен салаларға тоқталсақ. Олар бойынша республикамыз көш соңында қалып келеді. Мәселен, отандық денсаулық сақтау жүйесі нашар баға алды: «Денсаулық» бағытында Қазақстан 2 тұғырға көтерілгенімен, 95-орында тұр. «Қаржы жүйесінің» дағдарыстан құтылып, беті бері қарайтын түрі жоқ: нәтижесінде, 104-орын және былтырғыдан 4 позицияға нашарлау. «Инновациялық әлеует» бойынша мемлекетіміз 95-орынға дейін, 8-орынға құлдырады. Ал сыбайлас жемқорлық жөнінен 107-орында.
Әділін айту керек, Қазақстан бірнеше көрсеткіш бойынша әлемдік көшбасшы: корпоративтік басқару саласындағы акционерлердің құқықтары, қаржы жүйесінің тұрақтылығы саласындағы несиелік аражік және бизнестің дәрменсіздігі мәселелері жөніндегі нормативтік база бағыттарында 1-орынға ие. Бұдан бөлек, электрмен жабдықтау дәрежесі бойынша Қазақстан дүниежүзінде 2-орынды, бизнесті ашу құны бойынша 7-орынды иеленді.
2019 жылғы рейтингте Американы орнынан ысырған Сингапур көш бастады. Лидерлердің бестігіне АҚШ, Гонконг, Нидерланды және Швейцария кірді. ТМД елдері арасында Ресей көшбасшы: 43-орнын сақтап қалды. Одан кейін Қазақстан (55), Әзірбайжан (58), Армения (69), Грузия (74), Украина (85), Молдова (86), Қырғызстан (96), Тәжікстан (104) орналасқан.
Дүниежүзілік экономикалық форумның төрағасы Клаус Шваб қандай елдердің көбірек табысқа жеткенін айтты: ол үшін инфрақұрылымды өркендетуге, еңбек біліктілігіне, ғылыми зерттеулерге және аз қамтылған азаматтарды қорғауға екпін түсіруі керек. Ал Қазақстанға «қаржылық саланы дамытуға, инновациялық әлеуетті жүзеге асыруға, құрылымдық өзгерістер үдерісін ілгерілетуге кеңес берілді.
Елдос СЕНБАЙ