Егер қапияда алданып қалып, жалған ақшаға тап болсаңыз, құтылуға асықпаңыз. Керісінше, ол туралы бірден құзыретті органдарға хабарлаған жөн. Сонда қылмыскерлерді тез ұстауға көп көмек көрсетесіз. Ал керісінше өткізіп жіберуге тырыссаңыз, онда дүние-мүлкіңіз тәркіленіп, 5-15 жылға сотталуыңыз мүмкін. «Одан сақтанудың бір жолы өте мұқият болу және электронды есеп айырысуға көшу», – дейді мамандар.
Ең көп банкнот –100$
Жыл басынан бергі 10 айда елімізде қолдан ақша жасау бойынша 206 қылмыс тіркеліпті. Тәркіленген жалған купюралардың жалпы сомасы теңгемен есептегенде 460 миллионнан асқан. Бұл шетел валютасымен алғанда 1 миллион АҚШ долларынан көп. Мамандардың айтуынша, көп ретте 100 АҚШ долларлық және 10 000, 5 000, 2 000 теңгелік купюралар қолдан жасалады екен. Мәселен, биыл айналымнан алынған 11 571 жалған банкноттың ішінде ең көбі, яки 9 275 данасы 100 $ купюралар. Одан соң 10 000 теңгеліктер – 482, 2 000 теңгеліктер – 440, 5 000 теңгеліктер – 386, 50 долларлықтар – 375 және 500 еуро – 181 дана. Сондай-ақ 500 теңгелік – 167, 200 теңгелік – 147, 1 000 теңгелік – 94, 5 000 рубльдік – 9, 20 000 теңгелік – 4 және тағы да басқа да купюралар кездескен. Соның ішінде бір-бір данадан 100, 50 теңгелік монеталар бар. «Биылғы фактілердің ең үлкені күні кеше тіркелді. Алматы қаласы бойынша Экономикалық тергеу департаментінің қызметкерлері өте ірі көлемде шетел валютасын өткізу жолын кесті. Қараша айының 13-і күні олар жалпы сомасы 293 200 АҚШ доллар болатын 2 932 дана 100$-лық банкноттарды өткізіп жатқан жерінен К. есімді азаматты қолға түсірді. Одан бөлек, оның 600 мың доллардан астам жалған ақшаны жасырып сақтап отырғаны анықталды. Осылайша, ол кісіден 100 долларлық жалпы саны 9 000 жалған банкнот табылды. Сот шешімімен күдікті қамауға алынды. Тергеу жалғасуда», – дейді Қаржы мониторингі комитетінің Криминалистика басқармасының басшысы Марат Өмірғалиев. Қолдан жасалған шетелдік валюталар елімізге көп ретте Түркия, Ресей және Өзбекстаннан келеді екен. Онда негізінен 100, 50 долларлық және 500 еуролық банкноттар кездеседі. Ірі көлемде ақша жасаумен трансұлттық ұйымдасқан қылмыстық топтар айналысады. Ал теңге тек еліміздің аумағында жасалады. Жыл басынан бері елімізде жалған ақша жасайтын 5 баспахана жойылыпты. Соның ең ірісі Алматы қаласында анықталған. Наурыз айында Алматы қаласы Экономикалық тергеу департаментінің қызметкерлері жалған банкноттар жасайтын жасырын цехты тауып, жедел іздестіру шаралары барысында екі жігітті қолға түсіреді. Олардан 2011 жылғы үлгідегі номиналы 10 000 теңгелік 800-ден астам купюра алынып, бірі 3,5 жылға бас бостандығынан айырылса, екіншісі 5 жылға шартты мерзімге сотталды.Күрделі қорғаныс – қолданысқа күрмеу
«Ақша жасау бүгінгі заманда оңай болып кетті», – дейді мамандар. Түрлі түсті принтеріңіз, шығыс материалдарыңыз бен кәсіби фотоаппаратыңыз болса, жеткілікті. Қанша ақша керек, шығара бересіз. Бірақ мұндағы мәселе, санда емес, сапада. Өйткені ол ақшаның жалған екенін анықтау қиындық тудырмайды. Бірақ заңмен қудаланатынын білетін қылмыскерлер бұл іске үлкен ыждаһатпен қарайтыны сөзсіз. «Ақша банкноттарының бірнеше түрлі қорғаныс дәрежесі бар. Сол себеп оларды айнытпай жасау мүмкін емес. Десек те, адамнан айла артылған ба? Қазір қылмыскерлер ақшаны көзбен көргенде өтірік-шынын ажырата алмайтындай етіп жасауды меңгерген. Мәселен, мұндағы ең бірінші ерекшелік қағазында болса, қазір олар шытырлап тұратын эмиссионды қағаздарды пайдаланатын болыпты немесе қолданып жүрген қағазына қаудырлақ етуге арнаған лак жағады. Ал сутамғы белгілерін арнаулы қарындашпен таңбалайды немесе қағаз қабаттарының арасына жұқа үлдірге басып енгізеді. Бұрын бояулары су тисе, ағып кететін, қазір олай емес. Одан бөлек, суреттер мен цифрлардың бұжырлығы білінуі үшін олардың бетін қажап қояды. Ендігі кезек құбылмалы люминесцентті бояу, жылтырақ металл таспа мен галограммалық өрнектерге келіп тұр. Бірақ бұл қорғаныс элементтерін жасау өте қиын. Өйткені металл таспалар қағаз қабаттарына көктей өрілсе, қағаз құрамында ультракүлгінде ғана шағылысатын талшықтар бар. Бірақ оларды тексеру үшін зертхана керек. Ал көшедегі кез келген адам ақша тексеру үшін зертхана іздеп жүрмейтіні анық қой», – дейді ІІМ Қостанай академиясының Қылмыстық процесс және криминалистика кафедрасының оқытушысы, полиция майоры Самат Даиров. Қылмыскерлер көбіне айналымда жиі кездесетін 1 000, 2 000 және 5 000 теңгелік купюраларды жасауға тырысады екен. Өйткені көп адам оларға ұсақ ақша ретінде немқұрайды қарап, мұқият тексеріп жатпайтын көрінеді. Сондай-ақ соңғы уақытта асқан шеберлікпен дайындалған 2 000 теңгелік купюралар көбейген. Тіпті, оның өтірік ақша екенін банк қызметкерлері де аңғармай қалыпты. Мұндай оқиға өткен айда Павлодар қаласында болды. «Бұл деректі біздің департаменттің қызметкерлері анықтады. Айнытпай жасалғаны соншалықты оларды кассирлер де байқамай қалған. 2012 жылғы үлгідегі бұл банкноттарда қорғаныс белгілері имитацияланған және жасалу тәсілі де басқаша. Қылмыстық іс қозғалып, тергеу жүруде» деп хабарлады Павлодар облысы бойынша ЭТД баспасөз хатшысы Максим Зенгер.Мамандардың айтуынша, көп ретте 100 АҚШ долларлық және 10 000, 5 000, 2 000 теңгелік купюралар қолдан жасалады екен.
Одан бөлек, «баспагерлер» соңғы уақытта жартылай шын ақшалар жасауға көшіпті. Мәселен, кәдімгі купюраны екіге бөліп, жартысына принтерден шығарған өтірік ақшаның бөлігін жалғайды екен. Сосын онысын терминалға өткізіп жіберетін көрінеді. Ал ультракүлгін түске тексерген кассаларда олардың шын жарты жағын ғана салып, алданып қалған оқиғалар кездескен.Жалған ақша жарға жығады
Елімізде жалған ақша айналымы тұрғын халқы көп облыс орталықтары мен мегаполистерде кеңінен тараған. Ал қайнаған ортасы – Алматы қаласы. Өйткені мұнда базарлар мен сауда орындары өте көп. Қаланың өзі тарихи сауда қатынасы жолында орналасқан. Сондықтан да жалған ақшаны өткізуге өте қолайлы. «Егер жалған ақшаға тап болсаңыз, ол сіз үшін шығын боп есептелетіні сөзсіз. Қомақты сома – қып-қызыл шығын. Ендеше оны тездетіп тиісті орындарға хабарлап, кінәлі адамды анықтауға тырысыңыз. Сонда ғана шын ақшаңызды қайтаруға мүмкіндігіңіз артады. Ал керісінше оны білдіртпей өткізіп жіберемін деп ойласаңыз, онда қылмыстық тізбектің бір мүшесі боп саналып, заңмен қудалануыңыз мүмкін. Жалған ақша жарға жығатынын ұмытпаңыз! Оны банктер де сізге айырбастап бермейді. Практикада бұл шығынды сізге тек сот кінәлі деп таныған адам ғана өтеп береді», – дейді ҚМ ҚМК Криминалдық басқарма маманы Жандос Шайхығалиев. Жалған ақша жасаушыларды әуесқой және кәсіпқой деп екіге бөлуге болады. Біріншісіне қалта шығынын жабу үшін тиіп-қашып интернеттен үйренгені бойынша қолда бар принтерде ақша жасайтын студенттер немесе тұрақты табысы жоқ жас жігіттер жатады. Олар жасағанын бір-екі рет сәтті өткізіп жіберген соң арасына уақыт салып қайта оралуы мүмкін. Бірақ мұндайлар бірен-саран ғана. «Ақша жасаушылардың басым бөлігін бұрын сотты болған, осындай тәсілмен табыс табуға әдеттенген қылмыскерлер құрайды. Олар өзіне жақын, баспаханалық істен хабары бар адамдарды жинап, цехтың жұмысын жолға қойып, жалған ақша жасаумен мақсатты түрде айналысады. Бірін-бірі баулиды. Әр мүшесіне рөлін бөліп береді. Осылайша, кәсіби қылмыстық топқа айналады», – дейді Жандос Аманжолұлы. Теңге банкноты тек елімізде ғана жасалады екен. Өйткені басқа елде біздің ақша жүрмейді. Ал шетелдік валютаны жасау үшін технологиялық озық қымбат жабдықтар керек. Әрі халқымыздың саны аз болғандықтан, оны өткізу нарығы да кішкентай. Сондықтан олар шетелден әкелінеді. Биыл бір партиямен миллион долларға жуық жалған ақша келгеніне қарағанда еліміздегі «қылмыстың қара базарында» бір бетбұрыстар басталғалы тұрғанға ұқсайды.Нұрлан ҚОСАЙ