Елімізде 18 жасқа толмаған 87 мың мүмкіндігі шектеулі бала бар. Соның ішінде 4,5 мың баланың көру қабілеті нашар. Бірнеше қалада көру қабілеті төмен балаларға арналған мектеп-интернат бары белгілі. Бірақ біз әңгімелескен жеткіншектер тұратын өлкеде интернат жоқ. Сондықтан бірі қалаға қатынап оқыса, ендігісі жалпы білім беретін мектепке барады. Оның үстіне, ата-аналары жәрдемақысы тамағы мен киімінен артылмайды деп отыр. Ал қашықтан оқу ата-ананы әбден қажытқан. Өйткені зағип баласы бар көпбалалы отбасы бір смартфонға тәуелді.
Тасбақа кейіпті баспана кезегі
Мадина Қанатханқызы – І топтағы мүгедек. Үш баласы бар. Тұңғышы да есепте тұр. Оның айтуынша, өзіне де, баласына да көз ауруы геннен берілген. Талдықорған қаласында тұратын ол – кәсіби биші. Жұмыспен қамту орталығының көмегімен жұмысқа орналасқан. Кейіпкеріміз әңгімесін қазір зағип жандарға жұмыс табу өте қиын екенінен бастады. Біз де қаладағы қоғамдастықтан осы жайында сұрастырдық. Олар зағиптарға барынша көмектескенімен, жағдай қалыпқа түспей тұрғанын айтты. Жағдаймен толық танысу үшін Еңбек министрлігіне сауал жолдадық. Олардың айтуынша, зағиптарды әлеуметтік-медициналық қолдау жергілікті әкімдіктердің құзырына кіреді. Ал олардың «екі қолына бір күрек» тауып беру міндеті жұмыспен қамту орталығына жүктелген. Орталық жұмыспен қамтылғандардың статистикасын толық жүргізеді. Мәселен, enbek.kz сайтындағы хабарландыру назарымызды аударды. Оларға тігінші, офис менеджері сияқты маман керек. Көру қабілеті нашар тұлғаға төленетін жалақы 42 500-70 мың теңге аралығында екен. Жалпы, мүмкіндігі шектеулі жандар қазір педагог, психолог, заңгер, массажист мамандығын меңгереді. Кейіпкеріміз Мадина Қанатханқызы да жұмыспен қамту орталығы көмегімен жұмысқа орналасқан. Алғашында оған 38 800 теңге төлеген. Карантин жарияланған тұста жалақысы 68 мың теңгеге дейін өскен. Ол ата-анасы, үш баласымен бірге 2 бөлмелі пәтерде тұрады. Оның айтуынша, 2012 жылдан бері баспана кезегіне тұрған. Бірақ кезектің алға жылжуы мұң. Әкімдікке де базынасын айтып барғанымен, «үмітіңізді үзіңіз» дегендей сыңай танытқан. Жауаптылар мемлекеттік бағдарлама арқылы баспаналы болу жолын нұсқаған. Ал ол «кім І топтағы мүгедекке несие береді?» деп отыр. Осындайда өңірлердегі Зағиптар қоғамы еске түседі. Өйткені олардың жергілікті әкімдікпен қоян-қолтық жұмыс істейтіні белгілі. «Бірінші кезекте – баспана мәселесі. Көпшілігі «мүмкіндігі шектеулі азаматтар жәрдемақы алады, қосымша жұмыс істейді», – дейді. Алматы облысы бойынша мүмкіндігі шектеулі жандардың 60%-ы пәтер жалдап тұрады. Зағиптардың дені жұмыспен қамтылып жатқан жоқ. Заңда «мүмкіндігі шектеулі жандардың 2-4%-ы мемлекеттік мекемелерде жұмыс істеуі керек» делінген. Бірақ бұл заң жүзінде болғанмен, қатаң тексеру жүріп жатқан жоқ. Заң қуғандар ілініп-салынып көшке ілесіп жүр», – дейді Алматы облысына қарасты Зағиптар қоғамының төрағасы Аликен Әділбекұлы.Ата-ана ойында күдік басым
Аудан мен облыстарда зағиптарға арналған мектеп жайы – өзекті мәселе. Себебі өңірлердегі көру қабілеті нашар балалар аудан мен облыс орталықтарында білім алуға мәжбүр. Білім министрлігінің мәліметі бойынша, мұндай балаларға арналған 11 мектеп-интернат бар. Ауылдағы ата-ана мүгедек баласын өзге аймаққа оқуға жіберуге қорқады. Бұған себеп те жоқ емес. Мәселен, Қарағандыдағы зағиптарға арналған мектеп-интернат құрылысы 10 жылға созылғаны есімізде. 2009 жылы құрылысы тоқтап, 6 жылдан соң аяқтау жұмысына 1 млрд 84 млн теңге бөлінді. 2017 жылы ырду-дырдумен жүріп бой көтерген мектеп-интернаттың 3 қабатынан кішкентай бүлдіршіннің құлап кеткені бар. Сайып келгенде, ішкі құрылыс зағип балалардың ыңғайына қарай икемделмеген. Ал 2019 жылы Н.Островский атындағы зағип және нашар көретін балаларға арналған мектеп-интернаттан оқушы қашып кеткен еді. 1 аптадан соң табылған жеткіншек өзіне қол жұмсамақ болғанын мойындаған-ды. Әрі интернатта жәбір көріп, таяқ жейтін бала жетерлік екенін айтқан. Міне, осындай фактілерден кейін, аймақтарда тұратын ата-аналар балаларын қашықтағы мектеп-интернатқа жібергісі келмейді. Мысалы, Маңғыстау облысында тұратын Жансерік Ерланұлы 12 жаста болғанымен, 4-сыныпта оқиды. Себебі ол алғашында Есік қаласындағы мектеп-интернатта оқығанымен, кейіннен Ақтауға ауысқан. Сөйтіп, 1-сыныпты екі рет оқуға мәжбүр болған. «Маңғыстау облысында көзі нашар көретін балалар жетерлік. Ата-аналар Білім басқармасына арыз жазып, сынып ашып беруін өтіндік. Қазір баламыз дарынды балаларға арналған мектепте оқиды. Басқарма білім ордасындағы 2-сыныпты жабдықтап берген. Бірақ Жансеріктің қатарластары 7-сыныпқа көшсе, балам 4-сыныпта оқиды. Басында Есікте оқып жүрген. Үш күндік жол бар, оның үстіне зағип балаға күтім керек. Осылайша, ұлымды Ақтауға әкелдік. Онда да мектептің интернатына орналастырмай, туысқандардың үйінде тұрып оқыды»,– дейді Камшат Құдайбергенова.1 смартфон – 4 бала
Камшат Құдайбергенова – алты баланың анасы. Жансеріктен бөлек үш бала мектепке барады. Сондықтан қашықтан оқу кейіпкерімізді әбден қажытқан. Күйеуі жұмыста болғандықтан, 1 смартфонға төрт бала таласады. Көпбалалы анаға әкімдік оқу жылының басында планшет пен роутер береміз деп құлаққағыс жасаған. Кейіннен хабарласқанында құрылғы жетпей қалғанын, ІІ тоқсанда беретіндерін мәлімдеген. Бірақ Жансеріктің анасы ІІ тоқсанның бел ортасынан асып, төрт бала 1 смартфонға телміріп отырғанын айтты. Бәлкім, әкімдік мүмкіндігі шектеулі балаларға жаңажылдық тарту-таралғы жасар тұсты күтіп жүрген болар, кім білсін?.. Айтпақшы, Мадина Қанатханқызы секілді маңғыстаулық отбасы да баспана кезегіне тұрған. Алты баласы бар отбасы әкімдік жағдайымызды түсінер деп ойлаған. Алайда қайран болмағасын бауырлары үй сатып әперген. Әңгіме ауаны баспана кезегіне келгенде, «әкімдік баспана алғанымызды біліп, кезектен шығарып тастаған шығар» деп миығынан күлді. Ал қашықтан оқу жайына келгенде, Жансерік Ерланұлының айтуынша, мектепте түсіндіру мен үйдегі оқудың арасы жер мен көктей. «Есік қаласында оқығанымда білім беруі ұнағанымен, жатақханасы көңілімнен шықпады. Ал Ақтауда екі-ақ сынып болғасын, жасымнан төмен сыныпта оқимын. Маған осы жағы қиын. Әрі брайль шрифтімен жазылған кітаптарды үйге оқуға бермейді. Арманым көп», – дейді Жансерік Ерланұлы.Бәрі қағаз жүзінде ғана...
Осындайда бізді зағип балалардың мектептен кейінгі өмірі толғандырды. Олар қалай білімін жалғастырады? Кім болады? Мәселен, инклюзивті білім беруді дамыту еліміздің барлық өңірінде жүзеге асып жатыр. Бір ғана елордада өткен жылы инклюзивті біліммен қамту 80% болса, биыл көрсеткішті 100% жеткізу көзделген. Әрине, мұндай білім беру дегенімізде мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың барлық санаты қамтылады. «Қазір Талдықорған қаласында инклюзивті білім беру бағдарламасы бойынша жастар білім алып жатыр. Дәлірек айтқанда, Талдықорған медицина колледжінде «Массаж» мамандығын оқытады. Оны бітірген жастар Алматы облысы бойынша, Талдықорғанның өзінде, аудан емханаларында массаж жасап жүр. Жалпы, Алматы қаласында Спорт және туризм академиясында «ЛФК» мамандығында білім алуға болады. Мүмкіндігі шектеулі жандар, соның ішінде көз жанарынан айырылған тұлғалар елімізде педагог, психолог, заңгер, массажист мамандығы бойынша білім алып жатыр», – дейді Алматы облысына қарасты Зағиптар қоғамының төрағасы Аликен Әділбекұлы. Жалпы, бір ғана елордада 45 мектепке дейінгі ұйымда 300-ден астам баланы қамтитын инклюзивті білім беру тобы бар. Биыл көру қабілеті нашар балаларға арналған балабақша қолданысқа берілетіні сөз болған-ды. Ал ерекше білімді қажет ететін балалар үшін 15 арнайы білім беру ұйымы жұмыс істейді. Есеп бойынша, Нұр-Сұлтан қаласында осындай мектептерде 10 мыңнан аса бала оқиды. Демек, инклюзивті білім берудің аясын кеңейту қажет. Өйткені қоғамдастық төрағалары «Қашанғы 3-4 мамандықты ғана оқытамыз? Маман көп, жұмыс ресурсы аз» деген еді. 
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ