Алматының қақ ортасында көше бойлай өскен көлеңкелі ағаштарды отаған кәсіпкердің әрекеті ауыр қылмыс деп танылды. Бұған дейін аз мөлшерде айыппұл салынса, енді Қызыл кітапқа кірген өсімдіктерді кескені үшін істің бағыты түбегейлі өзгерді. Айыптылар 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Соған қарамастан, кейбір сарапшылар қолданыстағы заңды қатайту қажет деп санайды. Өйткені әлемдік тәжірибеде әртүрлі мысал бар.
Құқық қорғау қызметкерлерінің сөзінше, бастапқыда қылмыстық іс бірыңғай тізілімде Қылмыстық кодекстің 340-бабы (ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу) бойынша ашылған. Бірақ істі кейіннен ҚК 339-бабына (сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген өсімдік түрлерін заңсыз жою) ауыстырған. Тергеу амалдары жүріп жатыр. Ал Sulpak дүкенінің халықтан кешірім сұрайтын ойы жоқ екен. «Біз шағым түскен соң оқиға орнына бардық. Екі бірдей кәсіпкерге айыппұл салынды. Sulpak басшысы тұрғындардан кешірім сұраудан бас тартты. Өтемақысын күтпей, Әуезов көшесінен Жароков көшесіне дейін ағаш егеміз», – деді Алматы қаласы Жасыл экономика басқармасының басшысы Наталья Ливинская. Әлеуметтік желіні желдетіп, халықтың зығырданын қайнатқан ағаш дауына Қасым-Жомарт Тоқаев назар аударған. Алматы әкімі Бақытжан Сағынтаев істі өз бақылауына алған. Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев елімізде жаңа экокодекс қабылданғанын, 2 млрд-тан астам ағаш егу жоспарланғанын, биыл Мемлекет басшысының тапсырмасымен заңға өзгерістер енгізілгенін мәлімдеді. Бұдан былай 1 ағаш кескен азамат орнына 10 ағаш егуге міндетті. Айыппұл көлемі 2 есе артты. Алайда бірқатар мамандардың пікірінше, одан браконьерлер айылын жыймайды. Атышулы іске қылмыстық сипат берілмей тұрғанда танымал адвокат Джохар Өтебеков қолданыстағы заңды тым жеңіл деп сынаған еді. «Қазақстанда заңсыз ағаш отау неге сонша оңай? Кесілген еменнің өтемақысы қанша екенін білесіз бе? 6 айлық есептік көрсеткіш! Бұл – 16,5 мың теңге. Рұқсат етілмеген жерге көлік қойғанмен бірдей айыппұл. Тағы қайталаймын: 1 емен = 40 доллар. Ол 70 жыл бойы 40 долларға дейін өсіпті. Мына түрімен Sulpak-тың бүтін бір емен тоғайын шауып тастауға жағдайы жетеді», – дейді заңгер. Ал Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодекстің 381-бабына сәйкес, жасыл желекті кескені үшін айыппұл мөлшері жеке тұлғаларға 26 510 теңгеден басталып, ірі кәсіпорындарға миллион теңгеден асып жығылады. Яғни, авдокаттың дерегі күмәнді. Енді шетел тәжірибесіне көз жүгіртейік. Дамыған әлем әрбір ағашын нөмірлейді. Мысалы, Германияда бір ағашты кесудің өзі – ұзаққа созылатын бюрократиялық процесс. Заңды белден басқандар 25 мыңнан 50 мың еуроға дейін айыппұл төлейді. Ағаштың көлемін жергілікті билік өзі айқындайды. Берлинде жуандығы 80 сантиметр және биіктігі 1,3 метр ағаштар ерекше қорғалады. Немістер 1 наурыздан 30 қыркүйекке дейін ағаш отауға қатаң тыйым салады. Әйтпесе, ұя басатын құстардың мазасы қашады екен. Әркім өз ағашын күтіп-баптап, суарып, емдеуі тиіс. АҚШ-тың Атланта штатында диаметрі 15 сантиметрден жіңішке ағаштың өзі 1 мың долларға бағаланады. Тіпті, онда жекеменшікке тиесілі ағаштардың тағдыры да заңмен реттеледі. Алда-жалда сау ағаштардың көзін жою керек болса, мәселе тек қоғамдық тыңдау арқылы шешіледі. Канаданың Торонто қаласында айыппұл 75 мың долларға дейін барады. Нью-Йоркте ағашты қасақана қиғандар 15 мың долларға дейін айыппұл төлеуге мәжбүр болады немесе 1 жылға сотталады. Дубай билігі көшедегі гүлдерді жұлғаны үшін 150 доллардан 300 долларға дейін, ағаш кескені үшін 13 мың долларға дейін айыппұл өндіріп алады. Вена қаласы ағаштарды қорғау туралы арнайы құжатқа сүйенеді. 20-дан астам ағашты себепсіз отағандарға 1 миллион еуроға дейін айыппұл салынады. Жалпы, үлкен бір ағаш бір жылда 10 адам тұтынатын оттегі бөліп шығарады. 1 гектар бақ немесе тоғай бір күнде 220-280 келі карбонат ангидрид жұтады да, ауаны тазартады. Жасыл желек қаланы 2-8 градусқа дейін салқындатады. Ғимарат маңында өсетін ағаштар кондиционер қолдану көлемін 30 пайыз қысқартады. АҚШ-тың Орман қызметі жүргізген зерттеуге сенсек, ағаш егуге жұмсалған 1 доллар кем дегенде 2,7 доллар пайда әкеледі. Осыған ұқсас зерттеуді Ұлыбритания ғалымдары да жасаған. Ағылшындардың есебінше, ағаш отырғызуға бөлінген 1 фунт стерлинг денсаулық сақтау саласының шығындарын 7 фунт стерлингке дейін үнемдейді. Әрине, қала – орман емес, жасанды тіршілік ортасы. Сондықтан ағаштардың көлемін қадағалап отыру қажет. Әсіресе, жауын-шашын түсіп, дауыл соққан сәтте теректер теңселіп, қарағаштың бұтақтары құлап жатады. Адам өміріне қауіп төндіретін қартайған ағаштарды дер кезінде кесу керек. Осыған орай, Алматыда жасыл желекті күту мен қорғау ережесі бекітілген. Ережеде: ағашты санитария мақсатында кесуге Алматы әкімдігінің келісімін алу; құлағалы тұрған ағаш кесілген жағдайда бір талдың орнына бір тал, құрылыс жұмыстарына байланысты болса, 1 тал орнына 10 тал, заңсыз кескен жағдайда бір тал орнына 100 тал егу; ерте көктемде, көктем-жаз, жаз, көктем-күз мезгілдерінде ең кемі төрт жасыл желекті сауықтыру, зиянкестер мен аурулардан қорғау шарасын жүргізу сияқты норма жазылған.Айдар ДӘУІТҰЛЫ