Қазір елді ет қымбатшылығы меңдеген тұста балық саудасы қызып тұр. Білгенге балық та ет. Балық еті құрамында өте көп дәрумен мен микроэлементтер болғандықтан оның биологиялық бағасы ірі қара мал мен қой етінен жоғары екен. Мәселен, балық етінің 100 грамында адам денсаулығы үшін өте қажет болған бір күндік – 0,2 миллиграмм йод болса, оның құрамында ақуыз, түрлі дәрумендер, минералдар, темір, йод, магний, фосфор бар.
Алайда шыны керек, жылқы еті мен қой етін азық еткен қазақ балықты тамақсынбайтын. Балық орыстың тағамы деген ұғым қалыптасқан. Мүмкін бұған қазақтың балық шаруашылығына оншалықты құлық танытпайтыны да себеп шығар. Шүкір, соңғы жылдары балыққа да бет бұра бастадық. Бүгінде оңтүстік өңірдегі Шардараның балығы елге танымал бола бастады. Тіпті, өңір тұрғындары да балықты тұтынуда едәуір белсенділік танытуда. Бірақ балық сату мәдениеті қалыптаспай тұр.
Қазақта «етті жесең тісіңе, жемесең түсіңе кіреді» деген сөз тарап кеткен. Сол сияқты, балықтың сүйсініп жегенге, яғни пісіріп дайын болғанға дейінгі әуресі көп екені белгілі. Сыртындағы қабыршағын, қылтығын тазалауды айтпағанның өзінде, иісінің өзі бір әлем. Бүгінгі айтпағымыз да сол, шикі балықтың сасық иісі мен тазалығына оны сатушылардың немқұрайлы қарауы себеп.
Шымкент қаласында «Жоғарғы базар» маңындағы Ақпан батыр көшесінен төмен қарай түсіп бара жатқан аймақ балық базарына айналған. Ертеректе жалғыз балық дүкені болған бұл аймақ соңғы жылдары бірінен соң бірі 10 шақты сауда қатарымен толықты. Бұл да болса тұрғындардың балыққа деген сұранысының артқаны болса керек. Күнкөрістің қамымен құрылған сауда қатарларына иттігіміз жоқ. Дегенмен жоғарыда атап өткендей, шикі балықтың лас келетінін ескерсек, осы аймақтан бүгінде адам да, көлік те өте алмай қалды. Оның үстіне, жоғарыдан төмен қарай орналасқандықтан балықтың қаны, оны жуған су төмен қарай көшені аралап кетеді. Көшенің екі қапталы көлікке толып тұратындықтан қашанда ығы-жығы көлік кептелісін тудыратыны тағы бар.
Балық өнімдерінің қауіпсіздігіне қойылатын талап бойынша тамақ шикiзаты мен қосалқы материалдарды еденге қоюға жол берiлмеуі керек. Барлық қойма үй-жайларын таза ұстау кезең-кезеңiмен дезинсекция және дератизация жасалуы қажет. Сондай-ақ талапта «Балық және балық өнiмдерiн тасымалдау санитарлық-эпидемиологиялық қызметтiң аумақтық органдары берген санитарлық паспорты бар арнайы жабдықталған көлiк құралдарымен жүзеге асырылады» делінген. Алайда біз көрген балық сауда қатарларында балық өнімдері жерде жатыр. Одан қала берді, тасымалданатын көліктер де лас. Көліктерден жерге қан аралас су ағып жатыр (суретте).
Біз балық өнімдерін ішкі сауда нысандарына орналастыру бойынша техникалық регламенті жайлы ветеринарлық-санитариялық және санитарлық-гигиеналық ережелері нормаға қаншалықты сай келетінін білу үшін жауапты мекемелерге хабарласқан болатынбыз. Базар Еңбекші ауданына қарасты болғандықтан осы аймақтың Тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау басқармасының басшысы Мұрат Бейсенбаевпен тілдестік. Мұрат Сембекұлы бұл аймақтың тексеруге жатпайтын жоғары эпидемиологиялық маңызы бар нысандар тізіміне енетінін атап өтті. Яғни, тұрғындардан қандай да бір арыз-шағым түспесе, жоспарлы тексеру жүргізілмейді. Кәсіпкерлік орындары тек ашылғаны туралы хабарлама көрсетумен ғана шектеледі. Санитарлық-эпидемиялық мекеме басшысы осындай шарасыздық танытып отырса, Шымкент қалалық ауыл шаруашылығы және ветеринария басқармасының бөлім басшысы Манарбек Ержігітовтен де осы тектес жауап алдық. Жоғарыда атап өткендей, тексеруге жатпайтын нысандар қатарына жататындықтан құзырлы орган мамандары бұл маңайға аяқ баса алмай отыр. Негізінен талап бойынша балық сататындар осы басқармадан рұқсат алуы тиіс. «Егер тұрғындар тарапынан арыз-шағым келсе ғана тексере аламыз. Сол кезде біз ондағы балық сатушылардан сатуға рұқсат қағаздарын, балық құжатын, сонымен қатар көктемде уылдырық шашатын кезде сатылып жатқаны туралы құжаттарын сұрар едік. Алайда дәл қазір біз оларға өздігімізден барып, килігіп ешнәрсе де талап ете алмаймыз» дейді бөлім басшысы.
Сонда дейміз-ау, мемлекеттің бекіткен бұйрығын біз түсінбедік пе, әлде қалай болғаны? Осы аймақтан уланып не болмаса соған ұқсас қайғылы оқиға болғанға дейін құзырлы органдардың тексеру жүргізіп, қадағалауға қауқары жетпей ме? Ендеше, Шымкент қаласының орталығында болып жатқан мынандай өрескелдікке арыз келіп түскенше көз жұмып жүре берейік пе?
Назгүл НАЗАРБЕК,
Шымкент қаласы