Бағы ашылмаған былғары зауыты

Даму банкі дамыта алмаған жоба

Семей тері-былғары комбинатының ба­­ғы ашылмай жүргеніне он жылдан асып кет­­ті. Бәрі де Қазақстан даму бан­­кі­нен алын­­ған займнан басталыпты. Мә­се­ленің мән-жайын білу үшін ком­би­нат­тың мен­шік иесі әрі бас директоры Жұмағазы Ра­хым­­ғалиевті сөзге тарттық.

– Банкрот деп танылған мекеме әдетте ме­таллоломға сатылады. Ал біздің зауытты қа­лайша темір-терсек ретінде сатуға болады? Се­бебі зауыт жұмыс істеп тұр, заманауи құрал-жабдықтар орнатылған. Біз 2008 жылы Қазақстан Даму банкінен зауытты жаң­ғырту мақсатында 3,3 млрд теңге займ ал­дық. Шарт бойынша зауытты екі жылда жаңғыртып, іске қосып, 12 жылда қарыздан құтылуымыз керек едік. Бірақ банк бірінші жылы қаржы ау­да­рып тұрғанымен, екінші жылы қар­жы­ландыруды тоқтатып қойды. Егер банк 1,4 млрд теңгені уақытында ау­дар­ғанда сатып алған қондырғыларды іске қо­сып, жұмысты бастап жіберетін едік. Қон­дырғыларды алып келіп, орнатамыз деп жатқанда ақша бермей қойды да, биз­нес тұралап қалды. Салдарынан тиісті са­­лықтарды төлей алмадық, сөйтіп, есеп­шотымыз жабылды, – дейді зауыт басшысы.

Оның айтуынша, 2010 жылы банк ком­бинатты Қазақстан инвестициялық қо­­рына проблемалы кредит ретінде өт­кіз­­ген. Соған қарамастан, комбинат әупі­рім­деп жүріп ме­кеме мен мамандарды сақтап келеді.

– Аяқкиім фабрикаларымен шартымыз бар, соларға тері жинап өткізіп, күнімізді көріп отырмыз. Бірақ табысымыз салық тө­леуге жетпейді. Семей мемлекеттік кі­ріс­тер басқармасы 65 млн теңге қарызды төлемегеніміз үшін сотқа берді. Біз кезінде айы­на бұдан да ірі көлемде салық төлеп отыр­ғанбыз. Егер зауыт толық қуатында жұ­мыс істесе, айына 120 млн теңге салық тө­лей аламыз, – дейді.

Зауыт иесі зауытты жаңғыртуға өз қал­­тасынан банк берген ақшадан он есе көп қар­жы салғанын айтады. Ал банктің әу­ре­сінен кейін өзі мен әйелінің атындағы мү­ліктің бәрі банктің кепілінде жатыр.

Аяқкиім фабрикаларына қауіп төнеді

Еліміздегі Жеңiл өнеркәсiп кәсiпо­рын­дары қауымдастығының президенті Любовь Худова былғары зауыты жабы­ла­тын болса, онда еліміздегі аяқкиім фаб­­­рикаларының басына бұлт үйіріледі деп санайды. Сол себепті қауымдастық қыр­күйек айында Премьер-Министр Асқар Ма­минге Семей тері-былғары зауытына қа­тысты шешілмей келе жатқан мәселеге на­зар аударуды сұрап хат жолдапты.

– Комбинат тері шикізатын өңдеу са­па­сын көтеруге және жақсартуға мүмкіндік беретін заманауи үлгідегі Италияның тех­но­­логиялық қондырғыларын орнатты. Алай­да зауытты қалпына келтіру ке­зеңін­де Қазақстан Даму банкі жобаны қар­жыландыруды бірнеше рет тоқтатты. Банк кепілге қойылған мүлікті көбейтуді тал­ап етті, кепілге мүлік қойылғанымен, қар­­жыландыруды соңына дейін жүргізбеді, – дейді Любовь Николаевна.

Оның айтуынша, 2011 жылдан бе­рі кәсіпорынның есепшотына арест қойыл­ған, салдарынан зауыт жұмысына кедергі ке­ліп, кәсіпорын шығынмен жұмыс істей бас­таған. Семей тері-былғары зауытынсыз Қа­зақстанның тері және аяқкиім өнер­кә­сібін дамыту мүмкін емес, себебі бұл –
ең ірі заманауи зауыт. Комбинаттың бү­гінгі ахуалына қазақстандық 9 аяқ­киім фабрикасының жетекшілері де алаң­дап отыр. Олар Мемлекет басшысына Се­мей тері-былғары зауытының жұмысын жан­дандыру үшін жағдай жасау туралы өтініш жа­саған.

– Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің қыркүйектегі Жол-дауында бизнесті дамытуға кедергі кел­­тіру Қазақстан экономикасына жа­салған қылмыс болып сана­ла­ты­нын атап өтті. Мемлекет басшысы ши­кізаттық мен­талитеттен шығып, отандық жеңіл өнеркәсіпті дамытуды жүктеді. Алайда тері-былғары зауы­тын­дағы бүгінгі жағдай керісінше б­ағыт алып отыр: тұрақты жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды банкротқа алып келдік, – дейді қауымдастық президенті.

Инвестқордың не көздегені бар?

Қазақстан Даму банкі тері-был­ғары зауытын проблемалық жоба ре­тінде Қазақстан инвестициялық қо­рына өткізіп жібергенін жо­ғарыда айт­тық. Өз кезегімізде инвес­тициялық қор­ға хабарластық. Қор ұсынған дерек біз­ді таңғалдырды. Себебі Семей тері-былғары өңдеу зауытының қор ал­дындағы қарызы 4 519 млн теңге деп көрсетіліпті. Ал кешелі бері ақ­па­рат құралдарында комбинаттың қор­ға 2,3 млрд теңге қарыз екені ай­тылып жатыр. Мә­селені анықтау үшін комбинаттың басшысына қайта ха­барластық. Ол «Қор алдындағы қа­рызымыз 2,3 млрд теңге!» дегенді қа­дап айтты.

Қор ұсынған мәліметке сүйен­сек, 2010 жылы Қазақстан Даму бан­кі жобаны проблемалық деп та­­ныған соң, Шығыс Қазақстан об­­­лыстық сотының кассациялық со­ты комбинат пен комбинат иесі Ж.Рахымғалиевтен Банк пайдасына 4 554 130 987 теңге қарызды өндіріп алу туралы шешім қабылдаған. Ал 2013 жылы Банк қарызын талап ету құ­қын қор пайдасына берді. Сөйтіп, 2014 жылдың 28 шілдесінде Семей қа­лалық соты комбинаттан қарызды өн­діріп алу құқын банктен Қорға ауыс­тырды.

«Зауыттың Семей қаласының эко­номикасы үшін маңызын, зауыттың жалғыз меншік иесінің мүддесін ес­кере келе, Қор қалыптасқан күр­де­лі жағдайды шешу шараларын қа­­­былдады. Мәселен, 2014 жылы Қор мен зауыт арасына өзара ынты­мақ­тастық туралы меморандумға қол қойылды. Бұл құжат бойынша өн­дірісті кеңейтіп, зауыттың Қор ал­дындағы қарызын кезең-кезеңмен тө­леу көзделді. Алайда комбинат пен Ж.Рахымғалиев Меморандум шарт­тарын орындамады» делінген Қор ұсынған мәліметте.

2015 жылы Қор комбинат пен Ж.Ра­хымғалиевке көмектесу үшін ин­вестор тартпақ болады. Сөйтіп, «ЕуразияАгрохолдингі» Ж.Ра­хым­ғалиевпен бірге зауытты іске қо­су­ға ниет білдірген. Ж.Рахымғалиев бұл ұсыныстан бас тартқан.

2017 жылы Қор, комбинат жә­не Ж.Рахымғалиев қарызды қай­та құрылымдау туралы келісім жа­­­­сайды, бұл жолы да комбинат пен Ж.Рахымғалиев өз міндет­те­­­­ме­лерін орындамапты. Қыс­қа­сы, Инвестициялық қор жағ­дай­ды реттеудің түрлі амалын қа­­­растырғанымызбен, нәтиже бол­ма­ды деп отыр. Сөйтіп жүргенде Се­мей қалалық мемлекеттік кірістер бас­қармасы зауыттың салық қарызын төлемеуіне байланысты сотқа шағым түсіреді. Сот шағымданушы тарапты қанағаттандырып, комбинатты банкрот деп таныды. Енді комбинат активінен айырылып қалмауы үшін сотқа оңалту туралы бірнеше рет өті­нішпен шығады. Алайда өтініш қа­нағаттандырылмай келеді. Себебі сот отырыстарында зауыт оңалтудың нақ­ты мүмкіндігін растайтын құжаттарды ұсына алмаған дейді Қордың бас­па­сөз қызметі. Осы және өзге де се­беп­т­ерге байланысты сот отырысы бір­неше рет кейінге шегерілді. Биыл 11 қарашада өткен ШҚО сот алқасының отырысында ШҚО ма­мандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 24 шілдедегі шешімі өзгеріссіз қалдырылды. Комбинат банкрот деп танылды.

Қазақстанның инвестициялық қо­ры «комбинаттың маңызы мен был­ғары өңдеу өндірісін дамытудың қа­жеттілігін ескеріп, мүлікті өз мен­шігіне қабылдап алғаннан кейін банкроттық процедура шеңберінде ар­найы стратегиялық инвестор тартып, кәсіпорынды сауықтырып, жұмыс орындарын құрып, ком­бинатты сақ­тап қаламыз» деп отыр екен. Оңал­ту және банкроттық туралы заң­ға сәйкес, банкрот деп танылған су­бъектінің мүліктері сатылады. Сонда Қор комбинатты инвестор тартып да­мытуға қай кезде үлгермек екені тү­сініксіз.

200 адам жұмыссыз қала ма?

Бұл мәселеде біз түсінбейтін бір жағ­дай: сырттан қарағанда комбинат үшін тартыс жүріп жатқандай кө­ріне­ді. Комбинаттың қожайыны өз меншігін ешкімге бергісі жоқ, тек банкрот деп танымаса болды, мә­­селені шеше аламын дейді. Қа­зақ­станның инвестициялық қоры да комбинаттың жабылғанын біз де қаламаймыз, сондықтан Қа­зақ­стан Даму банкінен бізге өткен ком­бинаттың проблемасын шешуге мүд­деліміз дейді. Екі тарап осылай деп жатқанда үшінші жақтан Семей қа­лалық мемлекеттік кірістер бас­қар­масы келіп бәрін «бүлдірді» де жіберді. Бас­қарма қатесін түсінді ме, әлде сол өңірдегі елдің жағдайын ойлады ма, әй­теуір, соттан шағымын қайтарып алу­ға дайын екенін мәлімдеді. Бірақ сот оны назарға алмады, сөйтіп, ком­бинатты банкрот деп таныды. Бұл жер­де Қазақстанның инвестициялық қо­рының асығы алшысынан түсіп тұр.

Ал зауытта көп жыл еңбек еткен жұ­мысшылар не дейді? Зауытта 14 жыл­дан бері шебер болып еңбек етіп ке­ле жатқан Гүлжан Назированың айтуын­ша, тері зауыты 4 жыл бойы қал­пына келтіріліп жатқанда да жұ­мысшылар жұмыссыз қалған емес.

– Мұнда есту және сөйлеу қа­бі­ле­тінен айырылғандар жұмыс істейді. Енді зауыт жабылса, олардың күні не болады? Бізді құдды бір қоқыс секілді далаға лақтыра салмақшы. Біз қайда барамыз? Бәрінің бала-шағасы бар, 200-ге жуық адам жұмыссыз қала ма? – дейді ол.

Зауыттағы Италиядан жеткізілген те­рі өңдеуші барабанның біреуі 38 млн теңге тұрады екен. Ал зауытта он­дай бірнеше барабан тұр. Зауыт тех­нологы Гүлнәр Димұхаметованың айтуынша, ол барабандар жұмыс істеп тұрмаса, тот басып түкке жарамай қа­лады.

Ал комбинат директоры Жұма­ға­зы Рахымғалиев сот банкрот деп жариялаған кәсіпорынның жаб­дық­тары мен жатақханасымен қатар, Ертіс өзені бойындағы қалдық суды та­залайтын кешен де тәркіленеді. Со­ның кесірінен бүкіл аудандағы қал­дық су Ертіске кетпек. Өйткені Се­мейдің оң жағалауын тазартатын әл­гі құрылғы бір күн тоқтап қалса та­биғи апат болады.

Соңғы үміт – Жоғарғы сотта

Жұмағазы Нұрбазарұлының ай­туын­ша, банкке жаңа басшы кел­ген­нен кейін-ақ зауыт басына бұлт үйіріле бас­таған. Зауыттан үлес алғысы келе­тінін емеурінмен білдіргендер ойлары жүзеге аспаған соң, кәсіпорын жұмы­сы­на кедергі келтіре бастаған, әуелі қар­жыландыруды тоқтатыпты. Бұл мә­селені шешу үшін зауыт басшысы шет­елдік инвестор табады. Семей аяқ­киім фабрикасына 30 млн дол­лар құюға дайын түрік-ағылшын фир­масымен шарт жасауға банк келісім бер­мей қояды. Түрлі сылтау айтып, ақыл­ға сыймайтын құжаттар сұрата бер­ген соң, инвестор елден безіп ке­тіпті.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі комбинатқа келгенде тері-былғары зауытының елдің әлеуметтік-эко­но­микалық дамуы үшін аса қажет еке­нін айтқан екен. Енді Жұмағазы Ра­хымғалиев қалай да комбинатты сақ­тап қалудың қамымен жүр.

– Президенттің тапсырмасы бойын­ша Роман Скляр біздің мә­се­лемізді қарап жиын өткізді. Сот өтінішімізді қанағаттандырса, жағдай оңалады деп үміттендік. Инвесторлар қазірдің өзінде 1 млрд 200 млн теңге салуға дайын отыр. Егер сот оң шешім шығарғанда 5 жылда барлық мәселені шешуді жоспарлап қойып едік. Әлі де үміт үзген жоқпыз. Біз Үкіметтен бір тиын сұрап отырған жоқпыз. Біз­де инвестор бар, мамандарымыз бар, тек банкрот етпесе болды. Соны ғана сұрап отырмыз. Бізді облыс бас­шы­лығы, сала министрлігі, қауым­дас­тықтар, қоғамдық бірлестіктер, тіп­ті депутаттар да қолдап, құзырлы орындарға хат жазды. Себебі ком­би­нат Семейдің үш шағынауданын жұмыспен қамтамасыз етіп отыр. Сондықтан зауытты сақтап қалу өте маңызды, – дейді комбинаттың бас директоры.

Бұл мәселенің алдағы уақытта қа­лай шешілетіні Жоғарғы соттың ше­шіміне байланысты болмақ. Ғасырдан астам тарихы бар, жарты қаланы жұмыспен қамтып отырған зауыттың болашағы бұлыңғыр тартпаса екен...

Халима БҰҚАРҚЫЗЫ