Қазір әлемде 2 миллион жұп жасанды ұрықтандыруға жүгінеді. Ал елімізде ерлі-зайыптылардың 15-20 пайызы осы мәселемен бетпе-бет келеді. Емнің бағасын кез келгеннің қалтасы көтермейді. Осыған байланысты МӘМС арқылы жасанды жолмен ұрықтандыру әйелдерге жылына бір рет тегін жасалады.
Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры осындай тиімді тәсілді ұсынып отыр. Халықпен жұмыс істеу департаментінің аға менеджері Гүлзия Тайпованың айтуынша, қор бірнеше орталықпен жұмыс істейді. Жұмыс сәтті аяқталса, 2020 жылдан бастап әйелдер жылына бір рет жасанды жолмен ұрықтандыру қызметіне жүгіне алады. Аталған қызмет түрі жұмысшылардың жалақысының бір пайызын қорға аудару есебінен көрсетіледі.
Қазақстанда жасанды ұрықтандыру 1,2 млн теңгеден басталады. Бұл сомаға жол шығыны мен бастапқы тексерілу ақысы кірмейді. Бірінші мүмкіндіктен қайран болмаса, келесісі үшін де ақша төлейсіз. Мұндай қызмет ақысын қолдануға көпшілігінің шамасы келмейді. Сондықтан мемлекет жыл сайын 900 квота бөледі. 900 квота елдегі бедеулік диагнозы бар 14 мыңнан астам отбасыға жетпейтіні анық. Осы мәселені шешу мақсатында ЭКО әдісімен жасанды ұрықтандыру әлеуметтік-медициналық сақтандыру жүйесінің тізіміне кірді. Бір реттік мүмкіндікті пайдалану үшін әр тұрғын әлеуметтік мәртебесін анықтауға міндетті. Содан кейін дәрігер жолдамасы болуы шарт.
«Экстракорпоральді ұрықтандыру – жоғары мамандандырылған қызмет. 2010 жылдан бастап ЭКО әдісінің біразы бюджет қаражаты есебінен жасалып, 100 квота бөлінді. Жылына 900 квота ғана бөлінеді. Қор 2020 жылдан бастап бөлінетін квота санын көбейтеді. Ал Әлеуметтік-медициналық сақтандыру қорынан бір реттік мүмкіндікке ие болу үшін бірнеше кезеңнен өту керек. Біріншіден, әлеуметтік мәртебесін анықтап, қорға тіркелуі тиіс. Екіншіден, әйел тұрғылықты мекенжайы бойынша емханаға барып, тексеруден өтуі қажет. Тексеріс нәтижесінде дәрігер ЭКО-ға жүгінуге нұсқау береді. Әйел барлық талдама нәтижесін жинап, арнайы комиссияға өткізеді. Тиісінше комиссия мүшелері хаттама толтырады. Хаттаманы алған соң Денсаулық сақтау басқармасына жүгінеді. Ары қарай квота жайын басқарма шешеді. Өз кезегінде қор берілген квота бойынша ақша бөледі», – дейді ол.
Осы жағдайға қатысты белгілі репродуктолог-эмбриолог Салтанат Байқошқарова жиі мәселе көтереді. Репродуктивті медицина бойынша халықаралық ғылыми-практикалық конференциялардың бірінде дәрігер квота санын 10 есе көбейту керегін айтқан. Дәрігердің сөзінше, 30 жасқа дейін жағдайдың бас-аяғын анықтап, шешімін табуға асыққан жөн. Өйткені әйелдердің 30-40 пайызында 30 жасқа дейін бір реттік сынама нәтиже береді. Ал жас ұлғайған сайын нәтиже көрсеткіші азая береді. Сондықтан дәрігер ерте кезден қамдану керегін ескертеді. Бүгінгі таңда ерлер арасында да белсіздік анықталып жатыр. Мұның себеп-салдарын медицина мамандары жіпке тізгендей жіктеп отыр. Ерлердің мәселесін ескерген қор келер жылдан бастап оларға да тегін емделуге мүмкіндік жасайды. Жоғарыда квотаның тағдырын әр өңірдегі Денсаулық басқармасының шешетінін жаздық. Қор болса орталықтың жұмыс істеуін, нәтижесін бақылауда ұстайды.
Жеңілдік жайы сөз болғанымен, елімізде көпшілігі квотаның қолға тиетініне күмәнмен қарайды. Эльмира есімді кейіпкеріміз осыдан 2 жыл бұрын ЭКО-ның көмегімен үшемді дүниеге әкелді. Айтуынша, жол шығыны, медициналық тексеру, бәрін қоса есептегенде 2 млн теңгеге жуық қаржы жұмсаған. Квота туралы естігенімен, оны алу үшін де ақша кететінін ескеріп, өз қаражатына ЭКО жасауды ұйғарыпты. Әркімнің өзінше күрескенін жөн көретінін қосты. Жақындарына айтқысы келмегенін, көпшілігіне әлі күнге табиғи жолмен босандым дейтінін жасырмады. Осыдан-ақ қоғамның әлі де болса ЭКО-ға оң көзқараста емес екенін байқаймыз.
Бедеулікпен күресу үшін жаһан мамандары түрлі амал қолданады. Қоғамдық ұйымдар арқылы денсаулығын күтуге, смартфонды жиі пайдаланбауға шақырады. Жастарды саламатты өмір салтын ұстануға үгіттейді. Квота бөліп, отбасыларға бала сүюге мүмкіндік беру – шет елдерде де кең тараған тәжірибе. Мысалы, Ресейде жылына 2 рет тегін ЭКО жасатуға болады. Халықаралық комитет дерегінше, Испания экстракорпоральді ұрықтандыру жасатудан алдыңғы орында тұр. Осы мәселені шешуде белсенді іске көшкен ел – Израиль. Мемлекет тарапынан қанша қажет болса, сонша мүмкіндік беріледі. Ерлі-зайыптылар 10 рет, 20 рет бағын сынап көреді. Әйелдер 44 жасқа дейін аталған көмекті тегін пайдаланады. Егер одан нәтиже шықпаса, ақылы бөлімнің көмегіне сүйенеді. Ақылы бөлімде, өздеріңізге белгілі, қымбат препараттар қолданады.
Ал квота бөлуді әлем бойынша қарастырып көрсек, Дания мен Бельгияда 1 млн адамға 2 500 квота бөлінеді. Австрия мен Италияда ЭКО-мен емдеуге миллионға шаққанда 1 500-ге жуық квота беріледі екен. Жалпы, ЭКО пайда болғаннан бері дүниежүзінде осы әдіспен 8 миллион бала дүниеге келген. Бұл – Репродуктивті технологиялар саласындағы прогреске мониторинг жасау жөніндегі Халықаралық комитеттің мәліметі.
Ал Қазақстанда 1996 жылдан бері жасанды ұрықтандырудың нәтижесінде 30 мыңға жуық сәби өмірге келді. Жаңа жылдан бастап медициналық сақтандыру қоры жүйені іске асырса, халық санын аз да болса өсіруге оң ықпалын тигізер ме еді? Бұл – бала иісін аңсаған ата-анаға берілген мүмкіндік.
Айзат АЙДАРҚЫЗЫ