Жасанды түсік жасату, әлем елдері үшін өзекті. Көптеген елдер демографияға зиян тигізеді немесе «кішігірім геноцид» деп танып, абортқа тыйым салып жатыр. Бірақ мұның соңы дауға айналып жатқанын көріп отырмыз. Әріден тарқатпай-ақ, жуырда болған Польшадағы наразылықтарды мысал етсек те жеткілікті. Ал Қазақстанда да жасанды түсік мәселесі маңызын жоймай тұр.
Ортақ шешімі бұлыңғыр дүние
Аборт жасатуға қатысты кез келген елде, кез келген қоғамда ортақ көзқарас қалыптаспағаны анық. Қалыптасуы да неғайбыл. Себебі жасанды түсікті жақтаушылар да, даттаушылар да көп. Ең басты проблеманың арқауы – осы. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметі бойынша, жүктілікті жасанды түрде үзу үшін медициналық көрсеткіштерден өзге бірнеше әлеуметтік фактор есепке алынады екен. Мысалы, әйелдің жүкті кезінде жұбайы қайтыс болса, зорлаудан кейін жүкті болса немесе ата-ана құқығынан айырылса, әйел босқын мәртебесінде көшуге мәжбүр болса, отбасында мүгедек баласы болса, заңды түрде некеде тұрмаса нәрестені жасанды жолмен алып тастауға рұқсат беріледі. Әйтсе де, елімізде жасанды түсік жасатқандарға қатысты статистика оңып тұрған жоқ. Жақын аралықты алып қарасақ, 2016 жылы 78,8 мың, 2017 жылы 80,3 мың жасанды түсік тіркеліпті. Облыстар арасында Түркістан, Қарағанды, Шығыс Қазақстан өңірлері тізімнің алдына шықса, Алматы мен Нұр-Сұлтан қалалары ең жоғары көрсеткішке шыққан (8,4-8,2 мың). Ал 2018 жылдан бері бұл статистикалық дерек әлі жүйеленбей келе жатыр. Бір анығы, жыл сайын ресми түрде анықталған түсік жасатудың 30 мыңнан астам дерегі тіркеледі. Бірақ бейресми жасалған аборттардың бары анық, олардың саны белгісіз. Сондықтан бұл есеп шындығында бірнеше есе көп болуы мүмкін. Енді медицина тұрғысынан қарасақ, жасанды түсік жасатудың әйел ағзасына зияны баршылық. Медицина ғылымының кандидаты, денсаулық сақтау ісінің үздігі Жұпар Наханова жүктілікті жоспарлаудың бәрінен де маңызды екенін айтып отыр. – Жасанды түсік жасалғанда жүкті әйелдің гормоналды жүйесі табан асты жүріп келе жатқан жолынан жаңылып қалады. Осы гормоналды гомеостаз – гормоналды статустың бұзылуы әйелдің түрлі ауруға ұшырау ықтималдығын ұлғайтады. Оның соңы жатыр миомасына айналуы мүмкін. Ал оған мән бермей, миома ұлғая берсе, қатерлі онкологиялық ауруға ұласады. Сондықтан денсаулығы мен болашағын ойлаған әйел жасанды түсік жасатпай, оның алдын алғаны жөн. Жүктіліктің өзін жоспарлап, аналық міндетіне жауапкершілікпен қараған әйелдің өзі де, ұрпағы да сау болады. Ағзасын тексеріп, тіпті тісін құрт жеп жатса да, алдын ала емделгені жөн. Қоғамда қазір туабітті сырқат балалардың дүниеге келуі азаяр емес. Оның басты себебі – ана денсаулығының ақауында, – дейді ол. Бір сөзбен айтқанда, медицина аборттың зиянын ашық дәлелдеген. Ол осы уақытқа дейін талай айтылды. Дегенмен біз жасанды түсік мәселесін заң тұрғысынан қарағанды жөн санадық. Себебі жоғарыда жасанды түсікке тыйым салған кей елдерде халықтың жаппай наразылығы болғанын айтқан едік. Бір қызығы, заңгер мамандардың өзі бұл мәселеге қатысты біраз кібіртіктейді. Мәселен, заңгер Талант Рамазанов бұл тұста екі адамның құқығы бір-біріне қарсы шыға келетінін баяндайды. – Заң тұрғысынан бір шешімді дөп басып айта алмаймыз. Бұл жерде ана мен баланың құқығы бір-біріне қарсы шығатындай көрінеді. Бір жағынан, жасанды түсік жасатуды шешті ме, ол әйелдің құқығы, өз таңдауы. Екінші жағынан, әлі дүниеге келмеген баланың құқығы бар. Күрделі философиялық дүние. Заң бәрін шешпейді, адамдардың танымын, көзқарасын да есепке алған жөн, – дейді.Абортты құптайтындар наразылығы
Енді жер жүзіндегі абортқа қатысты шыққан даулардың біріне тоқталсақ. Польшада конституциялық трибунал күзде абортқа тыйым салу туралы шешім шығарған болатын. Көп ұзамай қазан айының соңында әр қалада осы шешімге қарсы наразылық акциясы ұйымдастырылды. Познань қаласында 10 мыңға жуық адам храм алдына «Католик-әйелдердің де аборт жасатуына құқығы бар» деп жазылған плакат ұстап шыққан. Лодзь қаласындағы акцияға 2 мың адам қатысса, көп жерде наразылық храмдар жанында өткен. Дегенмен осы елде абортқа қарсы шешімді құптаушылар көп. Мысалы, Варшавада жасанды түсікті қолдағандар ұлтшылдармен қақтығысқан. Бәрінен бұрын абортты жақтап отырған жұртшылықтың діни сенімге, яғни католик шіркеуінің мүддесіне қарсы шығып отырғанын аңғардық. Ақырында бұл жағдай елдегі саясатқа да қарсы бағытталды. Осыдан кейін Польшаның конституциялық трибуналы құрсақтағы нәрестенің кемістігіне қатысты түсік тастау туралы ережені конституцияға қайшы деп тапты. Ал сол елдегі заңгерлер мұның абортқа тыйым салғанмен бірдей шешім екенін алға тартқан. Негізі, Польшада 1993 жылдан бері абортқа тек зорланған немесе ананың денсаулығына қауіп төнгенде ғана рұқсат етіліп келген. Нәтижесінде, әйелдер түсік жасатқысы келсе, өзге елдерге баруға мәжбүр болған. Шамамен жыл сайын 80-120 мың польшалық әйел өзге елде жасанды түсік жасатуға әрекет еткен. Қорыта айтқанда, даулы мәселенің түйінін кесіп айту мүмкін болмай тұр. Кез келген жүкті әйел абортқа себепсіз бармайтыны белгілі. Сондықтан бұл мәселенің шешімі жоспарсыз жүктіліктің алдын алып, болдырмау ғана іспетті.Мадияр ТӨЛЕУ