Кедей адам кекшіл болады. Борыш батпағына батқан, барын жоғалтқан, басар тауы қалмаған жан кез келген қылмысқа баруы мүмкін. Түркістан облысында сот қарақшылық жасап, ақша тасушы инкассаторларды қырып салған қаскөйге үкім шығарды. Ол енді ширек ғасырға жуық уақытын қатаң режимдегі түрмеде өткізеді. Көпбалалы әке қарызын жабу үшін қолын қанға малған екен.
Бұл себеп, әрине оны еш ақтамайды. Astana телеарнасының мәліметінше, жұмыс бабында қаза тапқан күзеттегі жігіттің жасы небәрі 28-де болған. Қылшылдаған кезінде өмірдің қызығын көрмей жатып, қыршынынан қиылды. Жендеттің қолынан жантәсілім болған тағы бір азамат 53 жаста болған. Өмір бойғы бейнетінің зейнетін көретін кезеңге жете алмай кетті. Екеуінің де артында аңырап балалары қалған.
Қылмыскердің өзі бес баланың әкесі екен. Соған қарамастан, судья аса қатал жаза кесті.
– Іс материалдарында оның айыбы толығымен дәлелденді. Сот үкімімен ол қарақшылықпен екі адамды өлтiруші ретінде 24 жылға бас бостандығынан айырылды. Екінші сотталған адам 4 жылға бас еркіндігінен айыруға жазаланды. Себебі жасалған қылмыс туралы хабарламаған, – деді Түркістан облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының судьясы Дәурен Мадалиев.
Қанды оқиға 2019 жылғы маусым айында Арыс ауданында орын алды. Қаскүнем «Қазпоштада» жүргізуші болып жұмыс істеген. Сол кезде ол демалыста жүрген көрінеді. Алайда әріптестерінің ақша таситынын естігенде, әдейі олардың алдынан шығып жолай апарып тастауды өтінеді. Әріптесінен еш арамдық күтпеген азаматтар артынша қанға бөгіп, өмірмен қош айтысатындарын білмеген.
Ал қылмыскер күнәмен тапқан қаражатқа екі банктегі кредитін және өзгелер алдындағы қарыздарын жабуды жоспарлапты. Бірақ «шу басылғанға дейін» деп тонаған ақшасын сыбайласы көрсеткен жерге тығып тастайды. Салдарынан қаржының заңсыз жолмен табылғанын түсіне тұра құзырлы органдарға хабарламаған ол адам 4 жылға абақтыға қамалды.
«Кедейшілік бүлік пен қылмыс тудырады» деп байырғы заманда-ақ данагөй Аристотель айтып кетіпті. Finprom сарапшылары еліміздегі ең ауқатты және ең кедей өңірлердің рейтингін түзді. Олардың айтуынша, халық тығыз шоғырланған Түркістан облысы тұрғындарының 11 пайызға жуығының табысы ең төменгі күнкөріс шегінен де аз болып шықты.
Ресми статистика бойынша 2019 жылдың ІІІ тоқсанында қазақстандықтардың ақшалай табыстары 9,6%-ға өсіп, 175,9 мың теңгеге жетті. Салыстыру үшін айтсақ, өткен жылғы ұқсас кезеңде азаматтардың табысы 2017 жылғыдан 9,7%-ға өсіп, 160,4 мың теңгеге тең болған.
Жалпы, халықтың ақшалай табысы 2014 жылы 120,3 мың теңгені (өсім 8,7%), 2015 жылы 125,9 мың теңгені (4,7%), 2016 жылы 136 мың теңгені (8%), ал 2017 жылы 146,2 мың теңгені (7,5%) құрады.
Өңірлер арасындағы ең ауқаттысы – Алматы қаласы: Алатау бөктеріндегі мегаполис тұрғындарының орташа ақшалай табысы 238,8 мың теңге және бұл орташа республикалық көрсеткіштен 35,8%-ға жоғары. Оның үстіне сома жыл сайын өсуде және былтырдан бері тағы 5,7%-ға артқан.
Екінші орында 230,5 мың теңге орташа табыспен және 5,9% өсіммен елорда Нұр-Сұлтан орналасқан. «Үштікті» Қарағанды облысы тұйықтайды: қарағандылықтардың орташа ақшалай табысы 209,2 мың теңге деп есептейді статистикашылар.
Халқының табыс деңгейі бойынша көшбасшылар бестігіне сонымен қатар Маңғыстау (203,8 мың теңге) және Шығыс Қазақстан облысы (199,5 мың теңге) ене алды.
Тұтастай алғанда, елімізде барлық 17 өңірдің тек 9-ында ғана тұрғындар республика бойынша орташа деңгейден асатын көлемде табыс табады.
Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің дерегіне жүгінсек, жергілікті жұртшылығы ең аз табатын өңірлер қатарына Түркістан (105,3 мың теңге), Жамбыл (134,6 мың теңге) және Қызылорда (139,4 мың теңге) облыстары кіріп отыр.
Қалған өңірлердің ахуалы келесідей: Қостанай облысы – 191,8 мың теңге, СҚО – 190,8 мың теңге, Павлодар облысы – 184,9 мың теңге, Ақтөбе облысы – 179,1 мың теңге, БҚО – 170 мың теңге, Ақмола облысы – 168,1 мың теңге, Атырау облысы – 155,9 мың теңге, Алматы облысы – 157 мың теңге, Шымкент қаласы – 144,2 мың теңге.
Жалпы, Қазақстанда қазір табысы күнкөріс шегінен аз халықтың үлесі – 4,5%. Бір жыл бұрын ол 4,6% болған. Алайда Түркістан облысында ақшалай табысы күнкөріс шегінен де төмен азаматтардың үлесі 10,8%-ға дейін жетеді. Шығыс Қазақстан облысында кедейшілік үлесі 6,6%, Жамбыл облысында – 5,3%.
«Кедейшілік – адамзат өркениетінің мәңгілік серігі. Ол барлық заманда, барлық халықта болған. Алайда кедейшілік жер сілкінісі, қуаңшылық және басқа да табиғи апаттарда, соғыстар мен төңкерістер сияқты әлеуметтік «зілзалалар» кезінде, сонымен бірге экономикалық, саяси дағдарыстар тұсында өршіп, кең ауқым алады. Ондай жағдайда халық өмір сүруге қажетті қарапайым шарттардан жаппай айырылады, тамақ жетіспей ашығады, ар-ұжданы аяққа тапталып, құқығын қорғауға қабілетсіз болып қалады», – дейді Орталық Азия аймағындағы осы проблеманы терең зерттеп жүрген белгілі қырғыз тарихшысы, профессор Назира Усупова.
Ендеше кедейлікті жеңудің, бақуатты өмір орнатудың бір шарты – бейбітшілік. Елде тыныштық пен тұрақтылық болса, даму даңғылында күйзелістер мен кесірлер кесе-көлденең тұрмаса, елдің ауқаты да арта бермек.