Қазан айының 17-23 аралығында Тәжікстанның түстігіндегі «Харбмайдон» және полигонда ҰҚШҰ күштерінің бірлескен оқу-жаттығуы өтті. Жаттығуға Қазақстан сарбаздары да қатысты. Тек көкейде «бұл жаттығулар «Талибанның» шамына тиіп кетпей ме?» деген сауал қалды.
Негізі, тамыздан бері Тәжікстан аумағында Ресей әскерінің қатысуымен бірнеше оқу-жаттығу өткен-ді. Қазақстан, Беларусь, Армения, Қырғыз Республикасы сарбаздары «Харбмайдонға» жиналып жатқан сәтте, тәжік пен ресейлік жауынгерлер бұл аумақтан солтүстікке қарай 400 шақырым жердегі «Момирак» полигонында бірлескен жаттығу өткізіп жатқан еді. Кейін ҰҚШҰ күштерінің бірлескен жаттығуына қатысу үшін әлгі сарбаздар «Харбмайдонға» жеткізілді. Осылайша, ұйымға мүше 6 мемлекеттің әскери бөлімдері Ауғанстан жақтан қандай да бір қатер төне қалса, тойтарыс беру амалдарын пысықтады. Әрине, тікелей ҰҚШҰ елдерінің барлығында тыйым салынған «Талибан» қозғалысынан қауіп төнетінін айтқан ешкім болған жоқ. Әскерлер террористерге қарсы күрес амалдарын пысықтаған «Өзара іс-қимыл-2021», «Іздеу-2021», «Эшелон-2021» деген атау берілген жаттығулар бірнеше әскер түрінің қатысуымен ерекшеленді. Ал бұл жаттығуларға барлаушылар, жедел әрекет ету күштері, материалдық-техникалық қамтамасыз ету бөлімдері қатысты. Жаттығуға 6 мемлекеттен 4 мыңнан астам жауынгер, 500-ден астам техника тартылған. Соның ішінде 150-дей қазақстандық жауынгер бар.Төрт жаттығудың үшеуі Тәжікстанда өтті
Жалпы, ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттер Қарулы күштерінің бірлескен жаттығулар өткізіп тұратыны баршаға аян дүние. Жыл сайын түрлі тақырыптар бойынша бұл ұйым оқу-жаттығулар өткізетіні бар. Ұйым биыл да білгенінен жаңылған жоқ. Бірақ ҰҚШҰ әскери жаттығуларының биыл сәл өзгеше болғанын алға тартушылар бар. Бірқатар ақпарат құралдары ұйым аясында өткен төрт бірлескен жаттығудың үшеуі Тәжікстанда өткенін жазды. Алайда бұл шындыққа жанаспайды. Тәжікстанда өтіп жатқан әскери жаттығулардың барлығы ҰҚШҰ аясында ұйымдастырылған жоқ. Бірқатары Ресей мен Тәжікстанның бірлескен жаттығуы болса, кейбіреуі ғана ҰҚШҰ ұйымдастырған шаралар. Жалпы, ҰҚШҰ жыл сайын мүше елдердің аумақтарында жаттығулар өткізіп тұрады. Мәселен, биыл «Мызғымас бауырластық-2021» жаттығуын Беларусьте өтсе, Тәжікстан мен Қырғыз Республикасында «Жауынгерлік бауырластық-2021», «Рубеж-2021» жаттығулары ұйымдастырылды. Тек Қырғыз Республикасында қыркүйекте өткен «Рубеж-2021» жаттығуына тәжік әскерилері қатысқан жоқ. Шамасы өздерінде басталған Ресей-Тәжікстан бірлескен жаттығуларына көбірек көңіл бөлгенге ұқсайды. Әйтпесе бұлар тамызда Ауғанстан билігі «Талибан» қозғалысының қолына өткеннен кейін ғана пайда болған жаттығулар емес. Бірақ көптеген сарапшылар ТМД кеңістігінің оңтүстік аймақтарында әскери жаттығулар жиілегенін алға тартады. Өйткені қалай болғанда да Ауғанстандағы қарулы топтардың Орталық Азия мемлекеттеріне қауіп төндіруі әбден мүмкін. «Тәліптерге» сенім жоқ. Оны Ресей орталық әскери округінің қолбасшысы, генерал-полковник Алекстанда Лапин ашық айтты. «Тәжікстанда аяқталған ҰҚШҰ жедел әрекет ету ұжымдық күштерінің жаттығуы Ауғанстандағы жағдайдың күрделенуіне нақты жауап», деді. Ал А.Лапиннің орынбасары Евгений Поплавскийдің сөзіне сенсек, Ауғанстан Тәжікстанмен арадағы шекараға арнайы күштер орналастыра бастапты. Ол «Талибанның» тағы бір террористік ұйым ДАИШ-қа жақтас топтарды жоюға ұмтылатынын, бірақ бәрібір ҰҚШҰ сыртқы шекарасына қауіп төндіретінін айтады. Тәжікстан Қорғаныс министрі Шерали Мирзо өз елі «тәліптердің» қолына мол қару-жарақ түскеніне алаңдайтынын айтты. Ал Қазақстан әскерилері бұл жаттығуға қатысудың себептерін атамады. Шамасы қоғамға жыл сайын өтіп тұратын жаттығулардың бірі ретінде ғана месседж жолдауға бекінген сыңайлы. Сөзімізге Қазақстан Қарулы Күштері Құрлық әскерлері бас қолбасшылығы, Әскери даярлықты ұйымдастыру басқармасы бастығының орынбасары Марат Әбділхановтың сөзі дәлел. Ол Тәжікстан жерінде өткен жаттығу тәрізді іс-шаралар ерте жоспарланатынын айтты. «ҰҚШҰ Жедел әрекет ету ұжымдық күштері аясында бұл оқу-жаттығу жыл бойы жоспарланды. Яғни, біз мұндай жаттығуларды бір жыл бұрын жоспарлаймыз», – деді ол масс-медиаға берген сұхбатында.
Тәжікстанның кесірі өзгеге тимей ме?
Әрине, ҰҚШҰ аясында өтетін әскери жаттығуларды ерте жоспарланған шаралардың қатарына жатқызғанымызбен, Орталық Азия аумағында жағдайдың күрделі екенін атап өту керек. Өңірдегі елдердің басым бөлігі Ауғанстанда билікке келген «Талибан» қозғалысымен азды-көпті диалог орнатты. Өткен аптада Қазақстан Президентінің арнайы өкілі Ержан Қазыхан да Кабулға барған. Өзбекстанның да «тәліптермен» диалог орнатып жатқанын білеміз. Қытай да, Ресей де, Пәкістан мен Иран, Үндістан да, Қырғыз Республикасы да, алыстағы АҚШ-та, Франция да, Германия да, қысқасы әлемдегі көптеген елдер «Талибанмен» тілдесіп үлгерді. Тек Тәжікстан ғана ымыраға бармайтын сыңай танытып отыр. Ресми Душанбе тамыздан бері «Талибанға» қарсы ұстанымын байқатып келеді. Тіпті, Тelegram арналарда Ауғанстандағы Панджшер шатқалының бірнеше ауданын бақылауында ұстап отырған «Ауғанстан халықтық қарсылық майданы» деп аталатын топқа, оның жетекшілері Ахмад Масуд пен Амруллах Салехқа астыртын көмек көрсетіп жатқаны да бірнеше мәрте айтылып қалды. Көмегін білмейміз, бірақ Эмомали Рахмон қыркүйектің басында Тәжікстанның ең жоғарғы марапаты Исмоил Сомони орденімен Ауғанстанның бұрынғы Президенті Бурхануддин Раббани мен экс-Қорғаныс министрі Ахмад Шах Масудты марапаттаған еді. Қос саясаткер де өмірден өткенге дейін «Талибанның» алғашқы әрекеттеріне қарсы күрескен «Солтүстік альянстың» жетекшілері болған еді. Ахмад Шах Масуд 2001 жылы, Б.Раббани 2011 жылы «тәліптер» ұйымдастырған террористік акт салдарынан қаза тапқан еді. Екеуінің де ұлты тәжік болатын. Сол қайраткерлерді Тәжікстанның ең жоғарғы наградасымен марапаттау арада 20 және 10 жыл өткен соң ұйымдастырылғаны да күмән тудырғаны рас. Сырт көзге тікелей Душанбенің «Талибанға» қарсы ұстанымда екенін байқатады. Шамасы Душанбедегі саясаткерлердің қолтығына біреу су бүркіп, айдап салып отырған сыңайлы. Әйтпесе, Ауғанстанның қос саясаткерін «Талибан» билікті басып алмай тұрып та марапаттауға болар еді. Кім білсін, Эмомали Рахмонға кеңес беріп отырған біреулер Ауғанстан халқының шамамен 33-46 пайызы болуы мүмкін тәжіктердің сөзін сөйлеп, батырсынуды тапсырғанға ұсқайды. Әйтпесе, Тәжікстанның әскери күші іс жүзінде «Талибан» қозғалысының шабуылына төтеп бере қоярына күмән басым. Рас, ресми Душанбенің Ауғанстандағы «Джамат Ансаруллах» дейтін топтың бар екені, оның Тәжікстан билігіне қарсы әрекет ететінін біледі. Бәлкім, Душанбенің «Талибанға» қарсы қатаң позиция ұстануына осы топты «тәліптердің» жоюға ұмтылмауы да әсер еткен болуы ықтимал. Дегенмен Тәжікстанның «тәліптерге» қыр көрсетуі тұтас Орталық Азияның қылыштың жүзімен жүруге мәжбүрлейтін сыңайлы. Ал мұндай жағдайда «сүйенерің бізбіз» дейтін «аға» жалғыз теріскейдегі жұрт. Кім біледі, Душанбені еліртіп отырған сол ел шығар. Ал Тәжікстан жерінде бірлескен жаттығу ұйымдастырып, Мәскеуде 27 қазанда өтетін басқосуға «тәліптердің» өздерін шақырып отырған Ресей мемлекеті аймақтағы ықпалын күшейте берері сөзсіз.Ардақ СҰЛТАН