Шығыс Қазақстан облысындағы Қалжыр өзенінің ластануына байланысты Президент пәрменінен кейін Шығыс Қазақстан облысы әкімдігі арнайы комиссия құрып, Күршім ауданындағы Қалжыр және Күршім өзендерінің бойында жұмыс істеп жатқан кен өндіруші мекемелерді бір емес, бірнеше мәрте тексерген еді. Комиссия алғашқы қорытындыларын берді. Бірақ комиссия құрамында гидролог, геолог, микробиолог, сейсмолог тәрізді мамандар жоқ.
Жарты миллион айыппұл аз емес пе?
Жақында облыстық Экология департаменті Күршім ауданындағы Күршім және Қыстау-Күршім өзендерінің ластану фактісіне байланысты жоспардан тыс жүргізілген экологиялық тексерудің нәтижесін хабарлап, «Визол» ТКК» ЖШС-не 200 мың теңгеден астам айыппұл салынғанын жеткізген-ді. Ал «Хван С.А.» кәсіпкерлігіне 175 020 теңге көлемінде айыппұл салынған. Айта кетейік, «Қалжырды кім ластап жатыр?» деген мақалада осы «Хван С.А.» кәсіпкерлігімен қатар «Кошкинбаев Б.А.», «Бошаев У.Т.», «Дуйсембаев а.у.», «Мадымаров х.Д.» жеке кәсіпкерліктеріне бұған дейін 218 775 теңге айыппұл салынғанын жазғанбыз. Екі айыппұлды қоссаңыз, шамамен 400 мың теңгеге жуықтайды. Жақында БАҚ беттерінде «Қалжыр өзенін ластағандарға жарты миллион теңге айыппұл салынды» деген ақпарат тарағанда «Бар болғаны осы ма? Бұл аз емес пе? Өзенді ластағандар тек айыппұлмен құтыла ма? Өзендегі балықтардың, өзеннің маңындағы тал-ағаштардың жайы не боп жатыр? Жалпы, арнайы құрылған комиссияның құрамына жергілікті шенеуніктерден бөлек гидрологтар, геологтар, микробиологтар, сейсмолог, қауіпсіздік техникасы мамандары енді ме?» деген пікірлер айтылып, сұрақтар қарша бораған еді.«Балық қырылмаса, тексере алмаймыз»
Осы ретте біз облыс әкімдігіне хабарласып, Президент тапсырмасына орай аймақ басшысы Даниал Ахметовтің өкімімен арнайы құрылған комиссияның құрамын анықтадық. Комиссия төрағасы – Шығыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары Ержан Нұрбаев, комиссия мүшелері – Кәсіпкерлік және индустриялық-инновациялық даму, Жер қатынастары, Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу, Жердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау басқармалары, Ертіс бассейндік инспекциясы, Экология департаментінің басшылары, облыстық мамандандырылған табиғат қорғау прокуроры, Полиция департаменті жергілікті Полиция қызметі басқармасы табиғат қорғау полициясы бөлімінің бастығы. Міне, өздеріңіз де байқап отырғандай, комиссия құрамына гидрологтар, геологтар, микробиологтар, сейсмолог, қауіпсіздік техникасы, балық шаруашылығы саласының мамандары енбеген. Алайда комиссия Күршім ауданындағы өзендерге тексеру немесе рейд жүргізгенде «Қазгидромед», «Балық шаруашылығы ғылыми өндірістік орталығы» секілді мекемелердің жергілікті филиалдары қызметкерлерінің көмегіне жүгінген. Мұны бізге «Балық шаруашылығы ғылыми өндірістік орталығы» ЖШС Алтай филиалының кешенді балық шаруашылығы зертханасының меңгерушісі Айбек Қасымханов айтты. «Облыс әкімінің орынбасары Ержан Нұрбаев бастаған комиссия мүшелерімен бірге Күршім ауданындағы Күршім өзенінде кен өндіріп жатқан «Визол» ЖШС-не барған кезде Алтай филиалы тарапынан өз ұсынысымызды жеткіздік. Біз кен өндірушілердің табиғатқа үлкен залал келтіргенін, өзеннің арнасын қолдан бұрған кезде тек балықтарға ғана емес, олар қоректенетін су түбіндегі жәндіктерге, зоопланктондарға, балықтардың дернәсілдеріне зиян келгенін айттық. Жақында «Визол» ЖШС біздің мекемемен келісімшарт жасасты. Алтай филиалы мамандары қазір Күршім өзенінде балықтар мен олардың қоректері саналатын ұсақ жәндіктердің шығынын есептеп жатыр. Жуықта олар арнайы барып, балықтар мен жәндіктерден сынамалар алды. Біз енді бір-екі ай көлемінде Күршім өзеніне осынша балық шабақтарын жіберу керек деген ұсыныс береміз» деген зертхана меңгерушісі бұл өзен бойында кен өндіруші кәсіпкерлермен жасалып отырған алғашқы келісімшарт екенін жеткізді. Демек, бұған дейін кен өндірумен, алтын шаюмен айналысқан, айналысып қана қоймай, заңды белден басып, табиғатқа залал келтірген кәсіпкерлердің ешқайсысы мұндай жұмыстарды жүргізбеген. Бәлкім, ешкім талап етпеген.Ғалымдар рұқсаты қажет
Айбек Қасымхановпен әңгіме барысында түйгеніміз, негізінде өзен аумағында, яғни су нысандарында жұмыс жүргізетін кәсіпорындар немесе кәсіпкерлер өз жұмыстарын бастамас бұрын «Балық шаруашылығы ғылыми өндірістік орталығы» ЖШС Алтай филиалы секілді ғылым мекемелермен келісімшарт жасасып, табиғатқа келетін залалды есептеуге қажетті ақпараттарды ұсынуы керек. Ал қазба жұмыстарына рұқсат беретін орындар жобаға келісімін бермес бұрын кәсіпкерлерден осындай мекемелермен жұмыс істеген-істемегенін сұрауы, дұрысы, талап етуі қажет екен. «Күршім өзені секілді Қалжыр өзеніндегі балықтарға, ондағы басқа да жәндіктерге зиян келгені анық. Мұны осы саланың маманы ретінде біліп отырмыз. Сондықтан арнайы құрылған комиссия «Визол» ЖШС секілді Қалжырды ластаған кәсіпкерлерге де өзендегі балықтар мен ұсақ жәндіктердің шығынын өтеуді міндеттесе дұрыс болар еді», – дейді Айбек Қасымханов. Президенттің өзі арнайы тапсырма берген Қалжыр өзенін ластаған кәсіпкерлерге қанша айыппұл салынғанын жоғарыда айттық. Ал өзендегі балықтардың жағдайы нешік? Олардың популяциясына, жалпы жағдайына арнайы сараптама жүргізілді ме? Мұны Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі балық шаруашылығы комитетінің Зайсан-Ертіс облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясы балық шаруашылығы бөлімінің басшысы Фархат Байбазаровтан сұрадық. Алайда атауы ұзын мекеменің жауабы тым қысқа болды. «Қалжырда балықтың қырылу фактісі анықталған жоқ қой. Анықталмаса, шығын көлемін есептей алмаймыз», – деді бөлім басшысы. Сонда өзендердегі балықтың, басқа да жәндіктердің жағдайын тексеру үшін міндетті түрде олар қынадай қырылуы керек пе? «Қалжыр өзені жағасындағы оталған тал-ағаштың жайы не болады?» деп облыстық Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына да телефон шалдық. «Біз орман бойынша қарадық. Ешқандай заңбұзушылық болған жоқ. Қалжыр өзені жағасындағы тал-ағаштар біздің басқармаға қарамайды. Яғни, мемлекеттік орман қорына кірмейді. Егер осы қорға кірсе, айыппұл салар едік», – деді басқарма басшысының орынбасары Арман Есентаев.Прокуратура неге үнсіз?
Облыстық Экология департаменті мамандарының Күршім ауданындағы өзендерге басқа да ведомство өкілдерімен бірге бірнеше мәрте рейд, тексеру жүргізгенін жоғарыда айттық. Департамент жуықта Күршім өзені аумағында қазба жұмыстарын жүргізіп жатқан Maralicha – Gold ЖШС-ның заңбұзушылықтарға жол бергенін анықтап қайтыпты. Тек Президент тапсырмасын орындаумен, айыптыларды жазаға тартумен тек осы департамент қана айналысып жатқандай әсер қалдырады. Журналистерге арналған брифингті те осылар өткізеді, ақпаратты да осылар таратады. Комиссия құрамындағы басқа құзырлы орган өкілдері аузын буған өгіздей тып-тыныш. Өскемендік эколог, қоғам белсендісі Дәулет Асанов осыны түсіне алмай жүргенін айтады. «Бәрін Экология департаментінің мойнына іліп қойды. Айыппұлды да солар салады, тексеруді де солар жүргізеді. Комиссия құрамындағы басқа құзырлы органдар «ал, не болады екен?» дегендей тосып отыр. Табиғат қорғау прокуроры неге үндемейді? Олар бұған дейін жағдайды түсіндіріп, бірде-бір рет брифинг өткізген жоқ. Осындай резонансты жағдайларда неге жұмған ауыздарын ашпай отыр? Прокуратура мына жағдайға құқықтық тұрғыда баға беру керек еді. Бұл жерде негізгі сөзді солар айтуы қажет. Қазір қолмен алтын қазамын деуші жеке кәсіпкерлерге мемлекет тарапынан лицензия оңды-солды беріліп жатыр. Мемлекеттік органдардың Қалжыр өзені секілді көркем табиғаты бар жерлерге неге рұқсат беріп жатқандарын түсінбеймін. Осы мәселені мемлекеттік деңгейде қарау керек секілді. Өйткені бұл – бір ғана Қалжыр өзенінің басындағы жағдай емес», – дейді ол. Біз облыстық мамандандырылған табиғат қорғау прокуроры Константин Пичугинге де хабарластық. «Тексеру жұмыстары аяқталмай ештеңе айта алмаймыз» деген келте жауап алдық.Азамат ҚАСЫМ, Шығыс Қазақстан облысы