Әлемге әйгілі брендтердің біразы Ресейден кетіп жатқанын білеміз. Ресей мен Украина арасындағы қақтығысқа байланысты ірі компаниялар көрші елдегі онлайн сауда-саттықты да тоқтатты. Ал санкцияның қашанға дейін созылатыны әзірге белгісіз. Дегенмен алпауыттар саудасын тежеп, нарықтағы орнын оңай босата салғысы келмейтіні анық. Енді олар Орталық Азия нарығын көздеп, Қазақстанға келуі мүмкін бе?
Компаниялар кетіп әлек
Қазір көрші елдің нарығынан кетіп жатқан брендтерді санап үлгермейтін халге жеттік. 9 наурыздағы дерек бойынша, Ресейде жұмысын тоқтатқан компаниялар саны 230-ға жеткен. Мұнымен тоқтамайтыны анық, көбейе береді. Олардың қатарында танымал Coca-cola, KFC, Старбакс те бар. Ал McDonald’s уақытша жабылатынын мәлімдеп, 850 ресторанының есігіне құлып қойды. Әуелде Apple мен Nike-тың ресми сайты тұтынушыларға тауарларды жеткізуге кепілдік бере алмайтынын айтқан. Кейін соның ізін басып, бәрі асыққан тәрізді. Әрине, ешкім бұл брендтерді айыптай алмайды. Өйткені кез келген компания қолайлы саяси климаты бар елді іздейді. Лайық болмаса, кетеді.
Германияның танымал BMW компаниясы да Ресейде автокөлік өндірісін тоқтатты. Калининградтағы «Автотор» зауыты қазір жұмыс істемейді. Ал осы компанияның көлік шығаратын зауыты Қазақстанда жоқ. Көпшілік «бізге қарай ойысар ма екен» деп дәмеленіп отырғаны да шын. Exxon Mobil халықаралық мұнай-газ корпорациясы да Ресейдегі жұмысын ресми тоқтатып қойды. АҚШ-тың Boeing компаниясы болса, ресейлік әуекомпанияларына қолдау көрсетпейтінін жария етті. Ал Ұлыбритания Ресейге жоғары технологиялық өнімдерді экспорттауға тыйым салды. Тіпті, кәрі құрлық елдері көршімізге еуро валютасын жеткізуді, пайдалануды да шектепті.
Иә, Украинадағы қақтығыс басталғалы бері АҚШ пен Батыс елдері Ресейге қарсы жаңа санкциялар жариялап, жағдай жақсармаса, оны күшейте берерін айтты. Брендтер бір төбе, қазір Ресейдің олигархтары да қиындық көріп отыр. Көбінің кәсібі шектелді. Ал Visa және Master card төлем жүйелері ресейлік банктермен жұмыс істеуден бас тартты. Оның үстіне, санкцияға ұшыраған банктер халықаралық SWIFT жүйесінен 12 наурызда ажыратылады. Санкцияға «ВТБ», «Россия», «Открытие», «Новикомбанк», «Промсвязьбанк», «Совкомбанк» және «ВЭБ» банктері енген. Ресей халқының кезекке тұрып, есепшотындағы ақшасын қолма-қол алуға әрекеттеніп, сенделіп жүргенін байқадық.
Айтпақшы, саудасы қызып жататын сән брендтері де жабылды. Ресейліктер қолдан келгенше киім-кешегін алып қалуға таласып жүр. H&M, Adidas, Prada, Louis Vuitton, Gucci, Balenciaga және Saint Laurent компаниялары дүкендерін жапты. Соңғы күндері әлеуметтік желілер де Ресей аумағында жұмыс істеуді тоқтатынын хабарлады. Шамасы, санкциялардың зардабы біз ойлағаннан да ауырлай бермек. Оның қатарында Facebook пен TikTok бар. Енді тағы бір мәселенің шеті шығады. Сауда мен нарықтағы өз ықпалын жоғалтпауды ойлаған брендтер қайда барады?
Қандай болжам бар?
Біздің меңзеп отырғанымыз – отандық нарықтың мүддесі. Яғни, «Ресейден кеткен брендтер еліміздің нарығына келуі мүмкін бе?» деген сауалдың төңірегінде әңгіме өрбіту. Жұмысын тоқтатқан компаниялардың көбі біздің елде де бар, бірақ нарықтағы ауқымын ұлғайтуға әрекет етсе, таңғалмаймыз. Кейбірі Қазақстан нарығына мүлде кірмеген. Мәселен, Германияның танымал BMW компаниясы автозауытын елімізге көшірсе дегендей дәме. Ресей секілді үлкен нарықтағы орнынан айырылған олар ауқымды Орталық Азияның нарығын көздеуі ғажап емес. Мұны экономист Бауыржан Ысқақов та растап отыр. Оның айтуынша, Қазақстанның шетелдік инвесторларға қолайлы орта жасап беруге шамасы жетеді.
– Ресейде 150 миллиондай адам бар. Сондықтан әлемге танымал брендтер сол нарыққа жұмыс істегісі келеді. Бірақ әрбір инвестор үшін бірінші кезекте сол елдегі саяси климаттың жағымды болғаны қажет. АҚШ пен Батыс елдерінің Ресейге салған санкциясы алпауыт кәсіпорындар үшін кері әсерін тигізеді. Ал әлемге танымал брендтерге тиімді нарық керек. Бұл тұста Орталық Азияның да өте үлкен нарық екенін білеміз. Ресейден кеткен компаниялардың Қазақстанға келу мүмкіндігі өте жоғары. Алайда олар келу ниеті болған күннің өзінде біздегі нарықты зерттейді. Ал бізде қандай артықшылықтар бар? Саяси тұрақтылық бар, инвесторларға жағдай жасалады, қолайлы климат көрініп тұр. Демек, Қазақстанда олардың біразын алып қалатындай мүмкіндік бар. Географиялық орналасуымыздың өзі жақсы. Шығысында Қытаймен, солтүстігінде Ресей тұр. Тиімді бағыт бар, – деді маман.
Не де болса, танымал брендтер Қазақстанның Орталық Азиядағы тиімді инвестициялық бағыты бар ел екенін ескермей кетпес. Біріншіден, ішкі нарық бәсекелестікке дайын отырғаны абзал. Екіншіден, сыртқы нарықтан кіретіндерге жоғары технология мен жұмыспен қамтуға негізделген саясатты ұсынуымыз қажет. Яғни, өз мүддеміздің де сойылын соқсақ игі.
ТҮЙІН:
Әрине, біздікі астарында дәмесі бар болжам ғана. Әйтпесе, брендтердің көпшілігі жұмысын «уақытша тоқтатынын» мәлімдеген. Демек, Украина мен Ресей арасындағы қақтығыстың бітер шағын күтпек. Алайда іс насырға шапқаны болмаса, бітер түрі жоқ. Жаман айтқымыз келмейді, бірақ көпке ұласуы мүмкін. Себебі әртүрлі мүдделер де араласып жатыр. Оның зардабы сейілер дегенше алпауыт компаниялар өзге нарықты көздейтіні аян. Әзірге Орталық Азия соның бірі болып тұр.
