Былтырдан бері күні бүгінге дейін «AMANAT» партиясының қоғамдық қабылдауына қатты тұрмыстық қалдықтарға қатысты 72 шағым түсті. Арыздың көпшілігі Қарағанды, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар облыстары мен Алматы қаласына тиесілі. Олардың басым бөлігі қоғамдық қабылдаулардың өңірлерде өткізген кездесуі кезінде айтылды. Өтініш-тілектердің 90 пайызы елді мекендердегі заңсыз күлтөкпелерді жоюға, оның тасымалдау құнын арзандатуға байланысты болды. Сондай-ақ күлтөкпелерді заңдастыру жөнінде де түрлі қиындықтар туындаған.Полигон ісі партияның бақылауында
– Бұл мәселеге қатысты бірнеше түйткіл бар. Біріншіден, күлтөкпені рәсімдету құны тым қымбат. Қатты тұрмыстық қалдықтар жинақтау полигонын ашу үшін бизнесмен қомақты қаржы төлеуге мәжбүр болады екен. Ол туралы облыстарды аралап, көшпелі кездесулер өткізгенімізде көп адамдардың шағымын естідік. Жергілікті жерлердегі атқарушы билік осы іспен айналысуға рұқсат беретін сертификаттың құнын қаншаға бағалап отырғанын қазір тексертіп, сондай-ақ полигон ашу үшін тағы қандай күрделі талаптар қоятынын анықтап жатырмыз, – деді «AMANAT» партиясының Республикалық қоғамдық қабылдау басшысының орынбасары Азамат Дулатұлы.
Естуімізше, жергілікті әкімдіктер полигон ашу үшін бір жапырақ сертификат қағазының құнын 40 миллион теңгеге бағалайтын көрінеді. Бұл цифрды қайдан алғаны, қандай өлшемдер бойынша жасағаны белгісіз.
Сондай-ақ қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау ісін бизнеске бергеннің өзінде жеке кәсіпкерлердің оны үйден тасымалдауға арналған көліктері жетіспейді. Әсіресе, ауылдық, аудандық деңгейдегі елді мекендерде арнайы көлік тапшылығы өте үлкен. Шалғайдағы елді мекендерде машина түгілі, тіпті заңдастырылған күлтөкпенің өзі жоқ. Мысалы, Ақмола облысында 158 полигон болса, оның заң бойынша рәсімделгені – 28 ғана.
Одан бөлек, қоқыс жинайтын орындарды орнату құны қымбат. Жеке кәсіпкерлер онымен шұғылдану үшін Үкіметтен субсидия сұрап отыр. Бірақ мемлекет ол үшін демеуқаржы бермейді. Сондықтан қоқыс жинау ісімен айналысуға құлшынып тұрған кәсіпкер жоқ. Оны айтасыз, тіпті көпқабатты үйлердің алдына контейнер орнату құны да өте қымбат. Мұндай жағдайда жұмыс істеу кәсіпкерге тиімсіз.
– Біз қатты тұрмыстық қалдықтар жинау ісіне қатысты барлық мәселелерді жинақтап, министрлікке хат жазып жібердік. Енді олардың ресми жауабын күтіп отырмыз. Оған қоса өз ұсыныстарымызды да жеткіздік. Қазір бізде партия жанынан ашылған қоғамдық кеңестер жұмыс істейді, оның ішінде экологиялық мәселелермен айналысатын кеңес бар. Оны Парламент Мәжілісінің депутаты Аманжан Жамалов мырза басқарады. Енді осы экологиялық кеңесте тиісті министрлік өкілдерін шақырып, полигон мәселесін көтеріп, олардың жауабын тыңдамақпыз, – деп Азамат Дулатұлы алдағы жоспарын айтты.
«AMANAT» партиясының Республикалық қоғамдық қабылдау басшысы орынбасарының айтуынша, егер министрліктің жауабы көңілден шықпаса, немесе қордаланған мәселені шешуге пәрмені жетпесе, партия мүшелерінің, жергілікті жерлердегі белсенділердің, сондай-ақ күлтөкпе мәселесімен көптен бері айналысып жүрген адамдардың бәрінің басын қосып, өз ұсыныстарын жолдамақшы.
Өңірлерде шешімін күткен экологиялық мәселе көп
Жылдар бойы шешімін таппай келе жатқан экологиялық проблемалардың біріне айналған тұрмыстық қатты қалдықтар мәселесі әсіресе Ақмола облысында ушығып тұр. Облыс аумағында полигондардың тек 18 пайызы ғана заң аясында жұмыс істейді, ал қалғандары ресми ресімделмеген. Қоқыс полигонының жағдайына наразы тұрғындар «AMANAT» партиясының Республикалық қоғамдық қабылдауына да келіп, әлденеше рет арызданған. Мысалы, Көкшетау қаласының іргесіндегі Красный Яр елді мекенінің тұрмыстық қатты қалдықтар полигонының пайдалану мерзімі 2020 жылы аяқталған. Сөйте тұра, ол жерге қоқыс төгу әлі де жалғасып жатыр.
Мұнда қаланың тұрмыстық қатты қалдықтары бірнеше жылдан бері төгіліп келеді. Полигонның аумағы шағын, бар болғаны 9 гектар. Ол тез толып, жақын маңдағы елді мекендердің тұрғындарына қолайсыздық туғызады.
– Қоқыс бүкіл аумақ пен жайылымға желмен ұшып таралып, одан шығатын жағымсыз иіс елдің мазасын қашырып отыр. Мұндай жағдайда өмір сүру мүмкін емес. Ауру-сырқау, қарт адамдар көп. Кейбіреулерінің созылмалы ауруы бар. Мұның бәрі тұрғындардың денсаулығына зиян тигізіп тұр. Полигон мәселесі қашан шешіледі? – деп шағымданды кент тұрғындары.
Ақмола облыстық Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы басшысының орынбасары Болат Төкішев полигонның рұқсат беру құжаттарының мерзімі мен жобалық қуаты тексерілгенін айтты.
– Жұмыс істеп тұрған полигонды одан әрі пайдалану туралы мәселе Көкшетау қаласы әкімдігінің бақылауында. Бүгінде оның жайы пысықталып жатыр. Экология департаменті үйіліп жатқан қалдықтардың бір бөлігін сұрыптап, өңдеуге жіберуді ұсынып отыр. Содан соң босаған жерде қалдықтарды қабылдау мерзімін екі жылға ұзарту көзделген,– деді Болат Төкішев.
Қазір Көкшетау қаласынан қалдықтарды шығару үшін Зеренді ауданындағы Қонысбай ауылдық округінде жаңа полигон салу жобасы әзірленіп жатқан көрінеді. Облыстық басқарма ол жерде қоқыстарды сұрыптау пунктін ашуды да жоспарлап қойған.
Көкшетау қалалық мәслихатының депутаты, «AMANAT» партиясының жанындағы экологиялық мәселелер жөніндегі облыстық комиссияның төрағасы Мариям Әбішеваның айтуынша, қоқыс мәселесі барлық өңірлерде де өзекті. Сондықтан оны тұтас республика деңгейінде шешу керек деп санайды. Ал Ақмола облысының қатты тұрмыстық қалдықтар полигонына қатысты былай деді:
– Ақмола облыстық Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы қазір жаңадан полигон ашу үшін құжаттар әзірлеп жатыр. Бірақ бұл шаруа өте ауқымды қаржыны қажет етеді. Сондықтан оған бюджеттен ақша бөліне ме, жоқ па, ол жөнінде де әзірге нақты айтуға ерте. Сондай-ақ жаңадан ашылатын жеті полигон облыс аумағында қордаланған қоқыс мәселесін түгел шешіп бере алмайды. Өйткені әр елді мекеннің өзінде тұрмыстық қалдықтарды төгетін өз қоқыс полигондары, сондай-ақ сұрыптау цехтары болуы керек, – деп санайды Мариям Әбішева.
Ал Ақмола облысының әкімі Ермек Маржықпаев айтуынша, қалыптасқан жағдайды жақсарту үшін облыс әкімдігі салалық министрліктермен бірлесіп, өңірдің экологиялық мәселесін 2024 жылға дейін кешенді шешудің жол картасын әзірлеп бекіткен. Осыған орай, экологиялық жағдайды жақсарту үшін атмосфераға шығарылатын зиянды заттарды тазалау және төмендету бойынша қазіргі заманғы технологияларды енгізу, газификациялау, қатты-тұрмыстық қалдықтардың 7 жаңа полигонын салу, Щучинск-Бурабай курорттық аймағының көлдерін тазалау, 5 электрстанса салу және тағы басқа да жобалар қарастырылған.
Әкім қатты-тұрмыстық қалдықтардың жеті жаңа полигоны Щучинск, Ақкөл, Қорғалжын, Аршалы, Қосшы, Коянды және Зеренді өңірлерінде орналасатынын жеткізді. Сонымен қатар Көкшетау қаласында қоқысты сұрыптайтын жаңа полигон салу бойынша жоба әзірленген.
Дегенмен бұл жоспардың қаншалықты сәтті іске аса қоятыны белгісіз. Себебі Қосшыда полигон ашатын қолайлы орын табылмай тұр. Ал Тайтөбеде заңсыз жұмыс істеп тұрған қоқыс полигоны жабылғаны, жергілікті билік елді мекеннің қоқысын қайда таситынын білмей дал. Тайтөбеліктер оны елордадағы қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптайтын зауытқа өткізбекші болған, бірақ әзірге бұл іс тек келіссөз күйінде қалып отыр. Басында оны астанаға тасымалдауға елорда әкімдігі рұқсат бермей қойған, қазір енді барлық келіссөздерге қол жеткізілгенімен, қоқысты елді мекеннен тасымалдайтын компания табылмай тұр.
СӨЗ СОҢЫ.Әлемде жыл сайын 2 миллиард тонна қатты тұрмыстық қалдықтар шығарылады. Дүниежүзілік банктің есебінше, 2050 жылға қарай әлемдегі тұрмыстық қалдықтың көлемі 70 пайызға өсіп, 3,4 млрд тоннаға жетеді. Яғни, келешекте Жер планетасы үлкен қоқыс полигонына айналуы мүмкін. Бірқатар дамушы елдерде қалдықты бөліп жинау мәдениеті әлі қалыптаспаған. Өкінішке қарай, оның қатарында Қазақстан да бар. Республика аумағында көп жылдан бері қордаланған қоқыстың мөлшері 160 миллион тоннадан асты және ол жыл сайын 6 миллион тоннаға көбейіп отырады. Бүгінде қоқыс мәселесі еліміз үшін аса күрделі мәселелердің біріне айналды. Ресми дерек бойынша, республикада соңғы жылдары 1,5 мың заңсыз қатты тұрмыстық қалдықтар полигоны жойылған екен. Алайда әлі 6 мың заңсыз қоқыс полигоны қалған. Ал рұқсат етілген 3,5 мың полигонның тек 17,7 пайызы ғана экологиялық және санитарлық талаптарға сай. Басқалары токсиндер бөліп, топырақты, ауаны, суды аяусыз ластап жатыр. Ол адам денсаулығына да орасан зор қауіп төндіріп жатыр.
