«Жалпы төрт түлік малын түлетіп отырған қазақ халқының тұрмысы ол кездері өзге ұлт өкілдеріне қарағанда көш ілгері болған. Ең кедей адамның өзі ондаған мал өсіріп, екі әйелден алған. Осындай мамыражай өмірді көзбен көрген Голощекин солақай саясатқа көшеді. Соның салдарынан ұлт жанашырларына қысым жасалып, талайы атылып кеткені тарих парақтарынан мәлім. Негізінен оған халқымыздың сол кездері бақуатты тұрмыс кешіп жатқаны бірден-бір себеп болды. Талай елім деп еңіреген азаматтар қарсылық көрсетіп, шайқасқа да шықты. Бірақ өмір ағымы мен талабына сәйкес олардың үніне ешкім құлақ аспады», – деп тарихшы дерекке сүйене отырып түсіндірді.Жазықсыз атылғандар ақталуы тиіс Негізінен, Қызылорда қаласының өзінде тарихи дерекке сәйкес 40 молда атылған жер, «Аза» кітабында 18 молда атылған делінген орын бар екен. Бүгінде олардың есімдерін нақты анықтау жұмыстары жүргізіліп жатыр. Алдағы уақытта оның да сыры нақтыланатынына сенім зор. Сондай-ақ өңірде талай жан жазықсыз атылып, жерленген орындар да көп. Бақытжан Мұқарамұлы осындай мәліметтерді алға тартты.
«Қазақстан бойынша 105 мың адам репрессияға ұшырап, 25 мың адам атылған екен. Бұл құжат жүзінде ғана айтылады. Ал ашылмай, айтылмай жатқаны аз емес. Оның ішінде ақталмай жатқаны қаншама?! Атап айтар болсам, бүгінде көтеріліске қатысқан ұлт зиялыларының бірі – Алматы қаласында атылған Алтын Жұмағазы молда әлі күнге ақталмай отыр. Оны 92 жыл өтсе де ақтап шығу мүмкін болмай тұр. Қармақшы ауданының Қармақшы ауылында осы кісінің ұрпағы саналатын Алтын руының халқы тұрады. Сол дүйім жұрттың атынан ұсыныс жасап жатырмын. Сол сияқты әйгілі Алтын Қожбан хан Жұбанұлы ақталып шықты. 2012 жылы Қызылорда қаласында төртінші көтеріліс басшысы Ақмырза Ишанның атына көше берілсе, Жалағаш ауданында Қарақұм құрбандарына ескерткіш ашылды. Ал 2015 жылы Қармақшы ауданында Алтын баба ескерткіші бой көтерді. Себебі Алтын руында Қасқұл Алтын деген ру болған. Осы көтерілісте сол рудың адамдары қырылып қалған. Соған орай осындай ескерткіш ашу қолға алынды. Жалпы бұл бағытта осындай жұмыстар жүргізілуде», – деп ойын толықтырды.Өңірде жазықсыз жазаланған жандар әлі де аз емес. Ол еселі еңбек пен тынымсыз ізденістің нәтижесінде жазықсыз жала жабылғандарды ақтап шығуға күш салып жатқанын жеткізді. Қараусыз үй бұзылғаны жөн Жалпы, Сыр өңірінде репрессия құрбандары жерленген орындар аз емес. Соның ішінде қаладағы «Арай» мөлтек ауданындағы қорымдар жайында жергілікті жұртшылық хабардар. Дерекке сәйкес, бұл жерде де қуғынға ұшыраған Алаш арыстары атылып, жерленген екен. Бүгінде сол жерге арнайы ескерткіш тақта қойылып, қастерлі орынға айналды.
Осы орынның дәл жанынан ертеректе екі қабатты үй салынды. Он бес жылдан астам уақыт өтсе де, осы үй қараусыз тұр. Әу баста тұрғын үй есебінде салынғанымен ешкім бұл үйде тұрған емес. Ел арасында үйде елес бар деген қаңқу сөз де тарап кеткен. Шын мәнінде, сол маңайдың бәрі зұлмат жылдары жазаланған жазықсыз жандардың қорымы болуы мүмкін. Тарихшы осылай деп топшылайды.
Қолда бар мәліметке сәйкес, осы кезге дейін бұл жер тұрғын үй салу мақсатында үш адамның атына берілген. Яғни, алғашқы егесінен кейін екі адамның атына аударылған. Алайда бұл ғимаратты ешкім пайдаланған емес.
Жергілікті халық қорқынышпен қарайтын бұл қараусыз үй жайында сол аумақ тұрғындарының пікірі тіпті бөлек. Тұрғындар жұрт елес жайлаған үй деп есі кете қорқатын бұл ғимарат жын-ойнақтың ошағына айналып отыр деп ашынады. Олар қараусыз қалған ғимараттың бүгінде үй-күйсіз жүргендер мен ішкіштердің жиналатын орнына айналғанына наразы.
Бір кездері құзырлы орындар тарапынан сол жерді меншігіне алған егесі табылмай, жағдай осылай жалғаса берсе, қараусыз ғимаратты бұзуға жіберілетіні айтылған болатын. Алайда иесіз үй әлі күнге бәз-баяғы қалпында тұр.
Ел-жұртқа елес үй ретінде танылған қараусыз ғимаратты бүгінде ішкіштер мен қаңғыбастардың сауық-сайран құратын орнына айналдырмай, бұзуға жіберу шынында да құптарлық іс. Талай жазықсыз жандардың қаны бөккен орынды аяқасты етпей, қоршауға алған дұрыс сияқты. «Өлі риза болмай, тірі байымайды» деген есті сөзді естен шығармаған абзал. Тұрғылықты халықтың талабы да осы.
Ербақыт ЖАЛҒАСБАЕВ, Қызылорда облысы