Бұрынғы Алматы облысындағы жерге қатысты түсінбестіктер туралы осыдан біраз бұрын мәселе көтеріп, дабыл қаққан едік. Содан бері бізге Алматы облысының Балқаш, Еңбекшіқазақ, Райымбек, Кеген аудандарынан, Жетісу облысының Панфилов, Кербұлақ, Қаратал, Ескелді, Алакөл, Ақсу аудандарынан қарапайым шаруалар хабарласуда. Бір кезде қолдың қысқалығынан қалталы азаматтарға жалға берген жерлерін қайтара алмай отырғандарын, орман алқаптары мен тау қойнауларының меншікке өтіп кетуі кесірінен жайылым мен шабындықтан тапшылық көре бастағанын айтып жатыр. Ондай арыз-шағымның біразын Жетісу өңірінен сайланған депутаттардың қолына тапсырып та қойдық. Мүмкін, соның әсері болар, күні кеше Мәжіліс депутаты Зәкіржан Кузиев Алматы облысындағы ең шұрайлы әрі шырайлы деген 1,5 миллион гектар жердің 30 адамға ғана тиесілі екенін ашық айтып, бұл мәселенің қарапайым халық тарапынан наразылық тудырып отырғанын, тез арада шешімін таппаса, әлеуметтік дүмпуге әкеліп соғуы мүмкін екенін мәлімдеді.
Жасырары жоқ, жайылым мен шабындық жерлердің, егістік алқаптардың алпауыттардың қарамағына өтіп кеткені жайлы әңгімелер жылдар бойы айтылып келеді. Соңғы кездері осындай «қолды болған» жерлер қатарында мемлекеттің қорғауында болуға тиісті ормандардың, қорықтардың белгілі бір аумақтары да бар екені жиі көтеріле бастады. Әсіресе, Кеген, Райымбек, Ұйғыр, Еңбекшіқазақ, Талғар, Қарасай, Панфилов аудандарындағы осындай келеңсіздіктер ел-жұртты алаңдатады.
Депутат Зәкіржан Кузиев Жетісу жерінде адамдардың шағын ғана тобының мыңдаған гектар шабындықты, ормандарды меншіктеп, ешкім ене алмайтындай етіп, қоршап алғанын, соның кесірінен қазір қарапайым халық малын жайғанды айтпағанда, ауыл іргесіндегі көрікті жерлерге аяқ баса алмай қалғанын ашына баяндады. Дәл осы мәселенің қазір Алматы және Жетісу облыстары үшін тым өзектілігін ашып айтты.
«Қалталы азаматтардың шағын тобы екі облыстағы ең шұрайлы орманды алқаптарды, тау қойнаулары мен шабындықтарды тұтастай бауырларына басып, елден қызғыштай қорып отырғаны жанға батады. Халықтың наразылығы орынды. Өйткені олар үшін ата-бабадан қалған атамекеннің әр пұшпағы қасиетті әрі қымбат.
Біз ел аралағанда халықтың жерге қатысты наразылығы жиі алдан шығады. Мәселен, Кеген, Нарынқол ауылдарында болғанда жұртты алаңдататын басты проблеманың бірі жер екенін барынша сезіндік.
Кеген ауданында мемлекеттік орман қорының 415 мың гектары 12 адамға тиесілі болса, Райымбек ауданында 11 адам аңшылық шаруашылығына арналған 523 мың гектар жерді тұтастай қоршап алған. Жаркент өңіріндегі құйқасын тартсаң майы шығатын орманды алқаптардағы 78 мың гектар алты жеке тұлғаның меншігіне өтіп кеткен. Осы шекаралық ауданмен шектесетін Ұйғыр ауданындағы жағдай тіптен шектен шыққан. Мемлекеттік орман қоры мен мемлекеттік босалқы жерге жататын 415 мың гектар жер аңшылық шаруашылығын жүргізу үшін деген сылтаумен алты адамның арасында бөлініске түсіп кетіпті. Бұл көлем аудандағы орман алқаптарының 97 пайызын алады. Басқа аудандар жайлы тап басып айта алмаймын. Бірақ жоғарыдағы үш ауданда 1,5 миллион гектар жердің 30 адамның қолында екені анық» деп Экология, геология және табиғи ресурстар министріне сауал жолдаған халық қалаулысы көпшіліктің көкейіндегіні дер кезінде қозғағаны сөзсіз.
2000 жылға дейін орман алқаптары осы саладағы тиісті министрлікке қарайтын. Сол кездері шаруа адамдары, ауыл тұрғындары ормандарды белгілі бір деңгейде пайдалана алатын. Қуаңшылық жылдары төрт түлікті сонда бағып, қысқа қажетті шөпті шауып алуға мүмкіндік берілетін. Одан бергі кезеңде заңнамаға енгізілген түрлі өзгеріс кесірінен соңғы 15-20 жылда халық малын ауыл маңынан ұзата алмай, қораға қамап бағып-қағуға көшкен. Бұл санитарлық-ветеринарлық талаптарға да сай келмейді. Ал аңшылық шаруашылық аймақтарын қоршап алғандар жергілікті жерде тұрмаса да, қоршалған аумақтарды қатаң күзетпен қамтамасыз етіп, тірі жанды енгізбейді.
Қоршап алған алқаптарын қызғыштай қоритындардың барлығына жуығы Нұр-Сұлтан, Алматы, Талдықорған қалаларында тұрады. Олар тек демалуға аңшылық жасап, балық аулауға келеді. Қоршаудың сыртындағы тұрғындардың жағдайы үшін бас ауыртпайды. Осылардың барлығы жергілікті азаматтардың ашу-ызасын тудырып отыр. Сондықтан аңшылық алқаптарды мемелекеттің меншігіне қайтарып, олардың пайдасын жеке адамдар емес, бүкіл халықтың көруіне жол ашу үшін заңға тиісті өзгерістер енгізу керек.
Болат АБАҒАН,
Алматы облысы
