Қазақстан 2025 жылы үш ауысымда оқудан және апатты мектептерден толық арылады. Ел Президенті Үкімет алдына осындай міндет қойды. Осы орайда президенттік ғаламат бастама – «Жайлы мектеп» ұлттық жобасының егжей-тегжейі де жарияланды. Оның аясында елдің барлық өңірінде жаңа тұрпатты мектеп салуға бұрын-соңды болмаған сома – 2,6 триллион теңге жұмсалады. Әрине, осынша қаражаттың үлкен бөлігі Ұлттық қордан алынады. Бірақ бір қызығы, жемқорлардан тартып алынған миллиардтар да мектеп тұрғызуға бағытталмақ.Оқушылар 1-«ы» сыныбынан құтылады
Жаңа ұлттық жобаның таңғалдыратын қырлары жетерлік. Мысалы, бұған дейін республикалық бюджеттен мектеп салуға жылына 100 миллиард теңгеге жуық қаржы ғана бөлініп келген. Енді Мемлекет басшысының қолдауымен осы бағытта 2023-2025 жылдары 2 триллион 606,6 миллиард теңге шығындалмақ. Соның ішінде Ұлттық қордан 646,5 миллиард теңге бөлінеді. Қаражаттың негізгі бөлігі – 1,9 триллион теңгесі республикалық бюджет есебінен жұмсалады. Соның ішінде 2023 жылы – 499,9 миллиард теңге, 2024 жылы – 1 трлн 38,3 млрд теңге, ал 2025 жылы – 1 трлн 68,2 млрд теңге игеріледі.
Дегенмен, қаржыландырудың тағы бір көзі анықталды. Мұны Премьер-Министр Әлихан Смайылов хабарлады. Ол «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы бойынша өңірлердегі оқушы орындарының санын ұлғайту үшін тың шаралар қабылданатынын мәлім етті.
– Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша сыбайлас жемқорлардан алынған қаражат мектептер мен оларға қосымша құрылыстар салуға бағытталатын болады. Бүгінде республика бойынша 100 млрд теңге туралы сөз болып отыр. Қаражат бөлу осы қараша айында басталады, – деді Үкімет басшысы.
Мектеп құрылыстарын бір оператор үйлестіреді. Ол мәртебе «Samruk-Kazyna Construction» АҚ-ына берілмек.
Негізі, сөз болып отырған проблеманың аса өзекті екенін мына бір мысалдан-ақ аңғаруға болады. Алыс аудандар мен қияндағы ауылдарды айтпағанның өзінде, Астананың шеті саналатын Қосшы қаласында халық саны қарқынды түрде артып келеді. Алда ондағы халық саны жүз мыңға жетуі мүмкін. Онда мектептер оқушыларға лық толды. 2021 жылы Қосшы мектебінде 1-«ы» сыныбы ашылған, ол туралы халықаралық ақпарат агенттіктері де жария етіп, жаһан жұртшылығын ойран-асыр еткен еді. Елорда маңындағы Қосшы қаласында, Талапкер кентінде және Үркер шағынауданында оқушы орындарының тапшылығын дәл осы «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы жояды деп күтілуде. Әйтпесе, олардың бәрінде мектептер тек үш ауысыммен оқытуға мәжбүр.
– Қосшыда биылғы қыркүйекте 1 200 орындық мектеп пайдалануға берілді. Қазір мұнда тағы 2 жаңа мектеп салынып жатыр. Олар 2023 жылдың жазына дейін пайдалануға беріледі. Құрылыс жұмыстарымен өзім таныстым. Ал Президенттің тапсырмасымен әзірленген «Жайлы мектеп» жобасы аясында келесі 2023 жылы онда 11 мың орындық тағы 3 мектептің құрылысы басталады. Бұл Қосшыдағы оқушы орнының жетіспеушілігі мәселесін толығымен шешуге мүмкіндік береді. «Жайлы мектеп» аясында 2023 жылы Талапкер ауылында 4 800 орындық екі мектеп, Қажымұқан ауылында 1 800 орындық бір мектеп салу жоспарда бар. Осының арқасында оларда да оқушы орнының тапшылығы мәселесі толығымен шешіледі, – деді Оқу-ағарту министрі Асхат Аймағамбетов.
Ал Үркердегі үш ауысымды №69 мектеп-гимназиясына жақын жерден 2023 жылы «Жайлы мектеп» аясында 2 мың орындық жаңа мектептің құрылысы басталады.
Жайлылық деген тек сәнді қабырға емес
Экономика мен бизнестің еуропалық жоғарғы колледжінің құрылтайшысы, заң ғылымдарының кандидаты, ғалым Талғат Төремұратов «Жайлы мектеп-Комфортная школа» ұлттық жобасы жаңа ғимараттар салумен ғана шектелмеуі тиіс деген пікірін айтты. Жаңа мектептердегі оқу жаңа мазмұнмен қаныққаны жөн. Ол мұндай ұлттық жобаны жүзеге асырмас бұрын жұмыс тобын құрған маңызды екеніне назар аудартты. Өйткені Самұрық-Қазына Констракшн құрылыс сапасына ғана мән беруі мүмкін.
«Жайлылық, комфорт деген – кең ұғым. Бір шенеунік үшін жайлы мектеп дегеніміз – дәретхана мектептің ішінде болса жеткілікті. Ал тағы біреуі бассейні бар салтанатты білім ордасын ғана жайлы деп таниды. Әйткенмен, ауылдарда орналасқан, ескі, бірақ әрбір ұстаз бен шәкірт үшін жанға жайлы, түлектер сағына еске алатын мектептер де бар. Біріншіден, менің ойымша, жайлы мектеп деген оқушылар бір-біріне әлімжеттік, зорлық-зомбылық, буллинг жасамайтын, мұндай кеселге түбегейлі тосқауыл қойылған мектеп. Бұл – ең басты фактор. Онда оқушылар да, мұғалімдер де қысым көрмеуі шарт. Екіншіден, жайлы мектеп дегеніміз – сапалы, ұшқыр жылдамдықты интернеттің болуы. Қазіргі ақпараттық заманда онсыз ешқандай жайлылық болмайды. Әзірге біздің білім жүйесі мұнымен мақтана алмайды», – деді сарапшы.
Оның тұжырымдауынша, егер ұлттық жоба әсем ғимараттар салумен ғана шектелсе, ал олардағы білім сапасы артпаса, жайлылықтың басты шарттары сақталмаса, онда президенттік тапсырма қағаз жүзінде ғана орындалған болып шығады. Сондықтан бұл ғаламат бастамаға асығыс кіріспей, мәселе жан-жақты, әр қырынан мұқият зерделеніп, нәтижесі ұлттық жобада көрініс табуы тиіс.
Оқу-ағарту министрі «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы аясында 2025 жылдың соңына дейін 800 мыңнан астам оқушы орны ел игілігіне тапсырылатынына және олардың ең озық, заманауи, үлгілі мектептер болатынына сендіреді. Олардың көбі қазақ тілінде оқытады.
«Жоба үш ауысымды және апатты мектептер мәселесін толығымен шешеді. Жаңа мектептер үшін құрылыс пен жарақтандырудың ең жоғары, заманауи және бірыңғай стандарттары қолданылады. Келесі жылы бұрын-соңды болмаған көлемде мектептердің құрылысы басталады. Мысалы, алдағы жылы Алматыда әкімдікпен бірге жаңа 20 мектептің құрылысын бастауды жоспарлап отырмыз, сәйкесінше 2024 жылы Алматыда 80 мың жаңа оқушылық орын пайда болып, проблема толығымен шешіледі», – деді А.Аймағамбетов.
Жаңа мектептерге жаңа мазмұн қажет
Буллингке жол бермеу мұғалімдердің біліктілігіне де байланысты. Оқу үрдісі шәкірттер үшін азап емес, ләззатқа айналуы үшін білім ордаларында мықты, білімді, озық ойлы, биік парасатты педагогтер жұмыс істеуі шарт. Бұл жағынан проблема бар. Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек педагогтерді даярлау саласында мәселелер қордаланғанын жеткізді. Оны шешу үшін ынталандыру шаралары қабылданып жатыр. Мысалы, басқа мамандықтардың иегерлеріне қарағанда мұғалімге оқитын студенттер көбірек стипендия алады. Нақтыласақ, 2022-2023 оқу жылынан бакалавриаттағылардың стипендиясы 20%-ға – 31 423 теңгеден 36 660 теңгеге дейін артты. Ал педагогикалық бағыттағы студенттердің шәкіртақысы 58 800 теңгеге дейін жоғарылады. 2025 жылға дейін стипендия 2 есе ұлғайтылады.
Бұған қоса, студенттерге, соның ішінде мұғалімдікке оқығысы келетін түлектерге жеңілдетілген білім беру несиелері ұсынылмақ. Биыл мемлекеттік білім беру гранттарының рекордтық саны – 88 мыңы бөлінгенімен, студенттердің 60%-ы бәрібір ақылы негізде оқиды. Студенттердің осы санатын қолдау үшін оларға жылдық 2-3% жеңілдікпен білім кредиттерін алу мүмкіндігі ұсынылады. Ол үшін қолданыстағы заңнамаға өзгерістер енгізіледі.
Министр С.Нұрбектің түсіндіруінше, «Жайлы мектеп» президенттік жобасы аясында елімізде мектептер саны күрт артатындықтан, 2026 жылға қарай педагог кадрларға деген қажеттілік 100 мыңнан астам мұғалімді құрайды. Бұл тапшылықты жою және мамандықты тартымды ету үшін педагогтердің жалақысы өсіріліп жатыр: жыл сайын 25 пайызға көтеріліп отырады.
Әлеуметтік желіде пікір білдірген қазақстандықтар «президенттік жайлы мектептерге тағы да ығай мен сығайдың балалары ғана баратын шығар» деп уайымдарын бөлісті. Бірақ «Жайлы мектеп» білім беру саласындағы пилоттық ұлттық жобасында ол мектептер ауылда да салынатыны көрсетілген. Тек ол ауыл келешегі бар деп танылуы міндет.
«2026 жылға дейін қалаларда және белсенді дамып келе жатқан, перспективті елді мекендерде оқушы орындарының ағымдағы және болжамды тапшылығын жабу үшін кемінде 800 мың (екі ауысымдық) жаңа оқушы орындары пайдалануға беріледі. Мектептерді салу кезінде құрылыстың бірыңғай стандарттары қолданылады, бірыңғай заманауи оқу жабдықтарымен жарақтандырылады, оқушылар мен педагогтар үшін қолайлы және қауіпсіз жағдайлар жасалады», – делінген құжатта.
Атап өтер жайт, бүгінде елімізде оқушы орнына деген тапшылық 270 100 орынды құрайды. Тапшылық бойынша ең өткір жағдай бес өңірде – Түркістан, Алматы облыстары және Алматы, Шымкент, Астана қалаларында байқалады: оқушы орындары тапшылығының 59% соларға тиесілі (159 мың орын). Сонымен қатар қолданыстағы 710 мектептің тозығы жеткен.
Жаңа ұлттық жоба алдағы жылдың 1 қаңтарынан күшіне енеді деп жоспарланған. Яғни, ол барша Қазақстан халқы үшін жаңажылдық тартуға айналғалы тұр. Бұл ғаламат президенттік бастаманың өзге салаларға мультипликативтік әсері болады. Біріншіден, цифрландыру саласына серпін беріледі. Ауыл мен қала арасындағы интернетке қол жеткізудегі теңгерімсіздік жойылуы тиіс. Жаңа, жайлы мектептердің бәрі кең жолақты интернетпен жабдықталады.
Екіншіден, 2025 жылға қарай орта білім беру саласының негізгі капиталына тартылатын инвестициялар 109%-ға өседі. 2026 жылға қарай мектептер құрылысына 100 мың уақытша жұмысшы жұмылдырылады. Ал жайлы білім ордалары қолданысқа берілген соң, оларда 145 мың тұрақты жұмыс орындарын құрылмақ.
Қалай болғанда, оқушы орындарының жетіспеушілігі Кеңес кезінде де, тәуелсіздіктің 32 жылында да күн тәртібінде өткір тұрды. Егер алдағы 3 жылда үш ауысымды және апаттық мектептер проблемасы түбегейлі шешімін тапса, бұл Қазақстанның азаттық жылдарындағы ең ірі жетістіктерінің біріне айналмақ.
Сарапшылар одан кейінгі жылдары мектеп тапшылығы проблемасы қайта бас көтермеуі мүмкін деп тұспалдайды. Себебі, әлемдегі сияқты біздің елімізде де қашықтан, онлайн оқуды енгізу қарастырылып жатыр. Мысалы, Канадада шамамен 4 миллион бала мектепке бармай, үйінен білім алады. АҚШ-та K12 International Academy порталы арқылы кез келген оқушы қашықтан оқып, толық орта білім алғаны туралы аттестат иелене алады. Қазақстанда ұқсас жүйені енгізу үшін білім туралы жаңа заң жобасына тиісті түзетулер пысықталып жатыр. Демек, болашақта біраз бала онлайн оқуды жайлы деп тануы да мүмкін. Ал «Жайлы мектеп» аясында бой көтерген заманауи білім ордалары сол заманда мектепке барып оқуды жөн санайтын шәкірттер үшін тартылыс орталықтары қызметін атқарары сөзсіз.
Оқу-ағарту министрі «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы аясында 2025 жылдың соңына дейін 800 мыңнан астам оқушы орны ел игілігіне тапсырылатынына және олардың ең озық, заманауи, үлгілі мектептер болатынына сендіреді. Олардың көбі қазақ тілінде оқытады.